Το μέλλον του Al Jazeera

Η παραίτηση, την περασμένη εβδομάδα, του Wadah Khanfar από τη θέση του γενικού διευθυντή του Al Jazeera [1], πυροδότησε φημολογία ότι πίσω από την αποχώρησή του υποβόσκει κάποιο σκάνδαλο. Αρκετοί υπέδειξαν ένα τηλεγράφημα του WikiLeaks [2], που ανέφερε ότι ο Khanfar είχε υποκύψει σε πιέσεις των ΗΠΑ το 2005 και είχε υποβαθμίσει τον αριθμό των αμάχων θυμάτων σε κάποιες από τις ανταποκρίσεις του δικτύου για τον πόλεμο στο Ιράκ. Άλλοι διατύπωσαν την άποψη ότι η απομάκρυνση του Khanfar επιβλήθηκε λόγω ευρύτερων πολιτικών ζητημάτων που σχετίζονται με τη δημοσιογραφική κάλυψη της Αραβικής Άνοιξης και ειδικότερα την καθόλου συγκρατημένη, αν και επιλεκτική, υποστήριξη των δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων.
Και οι δύο εκδοχές περιέχουν περισσότερη φαντασία παρά ουσία: Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι η Ντόχα δεν γνώριζε ήδη για τις συνομιλίες του Khanfar με τον Αμερικανό πρέσβη ή αν τα υπέρ της δημοκρατίας στοιχεία στο πρόγραμμα του Al Jazeera θα σήμαιναν το τέλος της καριέρας του. (Ο Khanfar συνήθιζε να προκαλεί καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας του). Μια πιο πιθανή ερμηνεία είναι η ακόλουθη: Ύστερα από οκτώ χρόνια γεμάτα άγχος και ένταση, ο Khanfar απλώς αποφάσισε ότι είχε προσφέρει στο δίκτυο ό,τι του επέτρεπαν οι δυνάμεις του. Είναι γεγονός ότι η συμβολή του ήταν αναγεννητική.
Η πιο σκανδαλιστική ερώτηση είναι τι θα γίνει τώρα με το Al Jazeera. Από μια άποψη, το δίκτυο τα πάει περίφημα. Από τότε που ιδρύθηκε, το 1996, η ανάπτυξή του υπήρξε αλματώδης. Η αναγνώρισή του στον αγγλόφωνο κόσμο, χάρη στον συμπαγή δημοσιογραφικό χαρακτήρα του, εξακολουθεί να βελτιώνεται, όπως φανερώνει η αύξηση της δημοτικότητάς του, που παρατηρήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τη διάρκεια των φετινών αραβικών εξεγέρσεων [3]. Το Al Jazeera αναπτύσσει δίκτυο franchise στην υποσαχάρια Αφρική, στην Τουρκία και στα Βαλκάνια. Γίνεται λόγος ακόμη και για Al Jazeera ούρντου [γλώσσα που μιλιέται στο Πακιστάν]. Ωστόσο, παρά τη συνεχή επέκτασή του στον κόσμο, το 24ωρης μετάδοσης εμβληματικό δορυφορικό ειδησεογραφικό κανάλι του αραβικού κόσμου θα πρέπει τώρα να έρθει αντιμέτωπο με το γεγονός ότι μειώνεται η επιρροή του στους ίδιους τους Άραβες. Καθώς ολοένα και μεγαλύτερο μέρος της περιοχής αποκτά πρόσβαση στο Internet, η διεύρυνση των παρόχων της πληροφορίας διαβρώνει την κυριαρχία του Al Jazeera. Εν τω μεταξύ, οι επαναστάσεις τις οποίες ενίσχυσε το κανάλι, απελευθέρωσαν μια πληθώρα από πηγές τοπικών -κυρίως- ειδήσεων, μέσω των οποίων ο ανταγωνισμός γίνεται πιο άμεσος. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το Al Jazeera θα παραμείνει για πολλά χρόνια ακόμη η μεγαλύτερη δύναμη στην περιοχή, αλλά ο ιδιότυπος ρόλος του ως αποκλειστικού παρόχου ελεύθερου, έντιμου υλικού, μάλλον ανήκει πια στο παρελθόν.
Το Al Jazeera είναι θύμα της ίδιας της επιτυχίας του, με πολλούς τρόπους. Από την έναρξη της Αραβικής Άνοιξης, η υποκίνηση της οποίας του αποδίδεται τακτικά και γι’ αυτό γίνεται αντικείμενο επικρίσεων, το δίκτυο διαδραμάτισε ζωτικό ρόλο στη διάδοση ειδήσεων σχετικά με τις εξεγέρσεις απ’ άκρου εις άκρον της περιοχής. Οι επικριτές του Al Jazeera -και οι επανειλημμένες αναφορές του καναλιού επιβεβαιώνουν ότι είναι πολλοί αυτοί- ενδεχομένως να υποστηρίξουν ότι η δημοσιογραφική κάλυψη που παρέχει είναι σκανδαλοθηρική. Ωστόσο, το κανάλι προσέφερε μια επιθυμητή ροή πληροφόρησης που αντιστάθμιζε τις προσπάθειες των κυβερνήσεων της παλαιάς φρουράς να καταστείλουν την ειδησεογραφία. Συνέβαλε, επίσης, στο να δημιουργηθεί το υπόστρωμα για τις αποκαλύψεις, με το να προβάλλει έναν σκεπτικισμό στην κάλυψη θρησκευτικών και άλλων λεπτών ζητημάτων (όπως τα δικαιώματα των γυναικών), τα οποία για πολύ καιρό απέφευγαν να θίγουν τα ελεγχόμενα από τις παραδοσιακές κυβερνήσεις μέσα ενημέρωσης.
Από τη στιγμή που άρχισαν οι επαναστάσεις, το δίκτυο απέκτησε ρόλο ευρύτερο από εκείνον που επέβαλε η τυπική αποστολή του να συγκεντρώνει ειδήσεις. Καθ’ όλη τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης, το Al Jazeera, εκτός από το να μεταδίδει τη δική του δημοσιογραφική ύλη, θεώρησε σημαντική τη συγκέντρωση υλικού από τα κοινωνικά μέσα, επαναπροσδιορίζοντας τη χρήση των βίντεο από το YouTube, αναπαράγοντας υλικό από το Facebook και παραδίδοντας στους τηλεθεατές του μηνύματα από το Twitter. Επειδή είναι πολλές ακόμη οι χώρες του αραβικού κόσμου που έχουν περιορισμένη πρόσβαση στο Internet, αλλά καυχώνται για τα πολύ υψηλά ποσοστά δορυφορικής τηλεθέασης, το Al Jazeera λειτούργησε σαν γέφυρα αυτού του επικοινωνιακού χάσματος.
Με οδηγό την επιτυχία του Al Jazeera, ο αριθμός των ελεύθερων δορυφορικών καναλιών συνέχισε να αυξάνει με ρυθμό που ξεπέρασε το 10% στη διάρκεια της περυσινής χρονιάς. Περισσότερα από 530 κανάλια εκπέμπουν αυτήν τη στιγμή από τους τρεις βασικούς δορυφόρους της περιοχής, τους Arabsat, Nilesat και Noorsat. Τα περισσότερα από τα δύο-τρίτα είναι ιδιωτικά. Ειδησεογραφικά δίκτυα 24ωρης απ’ ευθείας μετάδοσης, όπως το Al Arabiya, ξεφύτρωσαν ως άμεσοι ανταγωνιστές του Al Jazeera. Οι αναλυτές εκτιμούν ότι αναμένονται πολλά ακόμη.
Εν τω μεταξύ, η διείσδυση του Internet αυξάνει με ταχύ ρυθμό στον αραβικό κόσμο. Οι συνολικοί αριθμοί ποικίλλουν σημαντικά στα διάφορα μέρη της περιοχής. Σύμφωνα με στοιχεία του Internet World Stats, η διείσδυση στο Ιράκ, στη Λιβύη και στην Υεμένη είναι κατώτερη του 10%, ενώ στο Κατάρ και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ο δείκτης έχει σκαρφαλώσει πάνω από το 65%. Ο ρυθμός ανάπτυξης εντούτοις, είναι καθολικός. Στην κλίμακα του εκατό, η αύξηση του ρυθμού χρήσης του διαδικτύου μέσα στην τελευταία δεκαετία υπήρξε τεράστια. Ακόμη και οι πιο φτωχές χώρες αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα: Η Υεμένη σημείωσε κατά την τελευταία δεκαετία αύξηση της χρήσης του διαδικτύου κατά 15.000%.