Αντεπανάσταση στο Κίεβο | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Αντεπανάσταση στο Κίεβο

Οι Ελπίδες Σβήνουν για την Ουκρανία

Οι πολιτικές του Γιανουκόβιτς δεν αποτελούν έκπληξη δεδομένης της προέλευσής του και της πολιτικής του βάσης. Προέρχεται από ένα σοβιετοποιημένο, εργατικό περιβάλλον στην βιομηχανική καρδιά της Ουκρανίας, το Ντόνμπας, όπου το γρονθοκόπημα και η υποταγή στην εξουσία αξιολογούνται περισσότερο από την ορθολογική συζήτηση και την δημοκρατική διαβούλευση. Οι υποστηρικτές του είναι κατά συντριπτική πλειοψηφία βασισμένοι σε περιοχές φιλο-ρωσικές και ρωσόφωνες, στα ανατολικά και στο νότο της χώρας. Το Κόμμα των Περιφερειών είναι μια συλλογή από πρώην σοβιετικούς υπαλλήλους που συγκέντρωσαν πλούτο μέσω της διαφθοράς, έχουν μια ανεπαρκή κατανόηση της δημοκρατίας και ακόμη λιγότερη εκτίμηση στην ουκρανική ταυτότητα.

Αυτά τα μειονεκτήματα επιδεινώθηκαν από δύο επιπλέον αδυναμίες της κυβέρνησης Γιανουκόβιτς. Πρώτον, ο Γιανουκόβιτς και οι υπουργοί του –οι περισσότεροι εκ των οποίων επίσης ορμώνται από το Ντόνμπας – ήταν προηγουμένων επαρχιακοί άρχοντες κι έτσι έχουν μικρή εμπειρία κρατικής διοίκησης. Η στενότητα της αντίληψής τους, η έλλειψη εμπειρίας και η σοβιετικού τύπου υπεροψία δημιούργησαν ένα αντιεπαγγελματικό και αναποτελεσματικό στυλ διοίκησης το οποίο τελικώς απειλεί την ίδια τους την εξουσία. Ένα παράδειγμα είναι η μπερδεμένη εφαρμογή του καινούργιου και ελαττωματικού φορολογικού κώδικα. Το 2010, οι αναμορφωτές μέσα στην κυβέρνηση Γιανουκόβιτς ξόδεψαν μήνες δουλεύοντας σε έναν φορολογικό κώδικα που δεν άρεσε σε κανέναν, ούτε καν στο κυριαρχούμενο από τον Γιανουκόβιτς κοινοβούλιο. Από εκείνο το καλοκαίρι, αυξάνονται σε όλη τη χώρα οι διαδηλώσεις που οργανώνουν οι ιδιοκτήτες μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, με τους επιχειρηματίες να υποστηρίζουν ότι ο φορολογικός κώδικας θα τους εξοντώσει. Το Νοέμβριο του 2010, πάνω από 20.000 από αυτούς τους επιχειρηματίες διαδήλωσαν για δύο εβδομάδες στην πλατεία Ανεξαρτησίας του Κιέβου, εκεί όπου πραγματοποιήθηκε η Πορτοκαλί Επανάσταση. Τελικώς, μια αντιπροσωπεία των διαδηλωτών προσκλήθηκε σε συνάντηση με την κυβέρνηση. Όταν ένας από την αντιπροσωπεία ρώτησε έναν εκ των συμβούλων του Γιανουκόβιτς τι πιστεύει ο πρόεδρος για το νέο κώδικα, του απάντησαν ότι ο πρόεδρος δεν τον έχει διαβάσει. Σύντομα μετά από αυτό οι διαδηλωτές εκδιώχθηκαν από την πλατεία και ο Γιανουκόβιτς εισήγαγε κάποιες επιπόλαιες αλλαγές στον κώδικα – ο οποίος είναι ακόμη μη δημοφιλής και οδήγησε, όπως είχε προβλεφθεί, στο κλείσιμο πολλών μικρομεσαίων επιχειρήσεων.

Ένα άλλο παράδειγμα διοικητικής ανικανότητας ήταν η άκομψη απόφαση να δικάσουν την Τιμοσένκο για κατάχρηση εξουσίας. Η δίκη αντιμετωπίζεται ευρέως στην Ουκρανία ως πολιτικά υποκινούμενη και σχεδιασμένη έτσι ώστε να την εμποδίσει να κατέβει υποψήφια στις προεδρικές εκλογές του 2015. Η ειρωνεία στη γκάφα αυτή είναι ότι δεν χρειαζόταν να γίνει: ο καλύτερος τρόπος να απαλλαγεί κανείς από την Τιμοσένκο ήταν να την αφήσει ήσυχη. Η δημοτικότητά της είχε κατρακυλήσει από τις εκλογές του 2010 και πολύ λίγοι ουκρανοί δημοκράτες την υπολόγιζαν ως μια βιώσιμη ηγέτιδα της φιλελεύθερης παράταξης της χώρας. Με το να παραπέμψει την Τιμοσένκο σε δίκη, η κυβέρνηση Γιανουκόβιτς πέτυχε ακριβώς το αντίθετο από εκείνο που επεδίωκε.

Η κίνηση αυτή, όχι μόνο αύξησε το ανάστημα της Τιμοσένκο αλλά έδωσε και στην πρώην διχασμένη αντιπολίτευση της Ουκρανίας ένα κοινό σκοπό για να διαδηλώνει (πολλά κόμματα της αντιπολίτευσης σχημάτισαν της Επιτροπή Αντίστασης στην Δικτατορία) και δώρισε στην κυβέρνηση Γιανουκόβιτς ανανεωμένες επικρίσεις από το εξωτερικό, ακόμη και από τη Ρωσία, τον φαινομενικό προστάτη της. Τον Αύγουστο, ο ρώσος υπουργός Εξωτερικών έκανε έκκληση ώστε η δίκη να είναι «δίκαιη και αμερόληπτη» και να ακολουθήσει «στοιχειώδεις ανθρωπιστικούς κανόνες και αρχές». (Πρέπει να σημειωθεί ότι οι ανησυχίες της Μόσχας δεν προήλθαν από μια ξαφνική εκτίμηση στα ανθρώπινα δικαιώματα αλλά από το φόβο ότι η δίκη μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σαν πρόσχημα για το Κίεβο ώστε να ανατρέψει την συμφωνία του 2009 που συνήψε η Τιμοσένκο για το φυσικό αέριο με τη Μόσχα, μια συμφωνία που αποδείχθηκε πολύ θετική για το Κρεμλίνο καθώς συνδέει το ήδη ψηλό τίμημα που πλήρωναν οι ουκρανοί για το ρωσικό αέριο με τις τιμές του πετρελαίου, οι οποίες εκτοξεύτηκαν μετά την υπογραφή της συμφωνίας).

Το δεύτερο βασικό ελάττωμα της κυβέρνησης Γιανουκόβιτς είναι ότι η εξάρτησή της από το Κόμμα των Περιφερειών ακυρώνει κάθε δυνατότητα για οικονομικές μεταρρυθμίσεις που είναι άκρως απαραίτητες. Παρότι ο Γιανουκόβιτς υποσχέθηκε προεκλογικά ότι θα εκσυγχρονίσει την οικονομία της χώρας και θα την οδηγήσει στην ομάδα των 20 πλουσιότερων χωρών του κόσμου, κι αυτός, όπως και η «πορτοκαλί» κυβέρνηση του Γιούσενκο και της Τιμοσένκο, δεν έκανε πρακτικά τίποτα. Στο μεταξύ η φτώχεια και ο πληθωρισμός στην Ουκρανία αυξήθηκαν. Αλλά όπου οι «πορτοκαλί» ηγέτες απέτυχαν κυρίως εξαιτίας των δικών τους προσωπικών αντιπαλοτήτων και των συνεχών εμποδίων από το Κόμμα των Περιφερειών, η ανικανότητα του Γιανουκόβιτς να αναμορφώσει την οικονομία πηγάζει από το γεγονός ότι οι υπουργοί και οι σύμβουλοί του δεν κατανοούν την οικονομία της αγοράς, καθώς έχουν περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στο Ντόνμπας, όπου η παγιωμένη κομμουνιστική εξουσία αντικαταστάθηκε από την παγιωμένη ολιγαρχική εξουσία.