Νέες προκλήσεις για τον Πούτιν

Την Κυριακή της περασμένης εβδομάδας, λίγα λεπτά πριν από τις δύο το απόγευμα, ο περιφερειακός δρόμος «των Κήπων» στη Μόσχα που κυκλώνει το κέντρο της πόλης, μήκους δέκα μιλίων, ήταν καλυμμένος με ένα ελαφρύ, υγρό χιόνι. Οι διοργανωτές των διαδηλώσεων της αντιπολίτευσης στη Ρωσία ήλπιζαν να οργανώσουν μια ανθρώπινη αλυσίδα που θα εκτείνεται σε όλον τον περιφερειακό, ο οποίος με μέσο όρο πλάτους μισού μέτρου ανά άτομο εκτιμήθηκε ότι θα συμπεριλάβει 34.000 ανθρώπους.

Ακριβώς στις δύο, την ώρα που η διαδήλωση επρόκειτο να αρχίσει, το πεζοδρόμιο όπου στεκόμουν κοντά στο σταθμό του μετρό Sukharevskaya ήταν γεμάτο με ανθρώπους που στέκονταν πλάι - πλάι, κουβεντιάζοντας και λέγοντας αστεία, με λευκές κορδέλες καρφιτσωμένες στα χειμωνιάτικα παλτά τους. Ένα νεαρό ζευγάρι, ο Αλεξέι και η Νίνα, μόλις είχε φτάσει. «Θέλαμε να είμαστε με όλους αυτούς τους ανθρώπους», μου είπε ο Αλεξέι. Ο κόσμος γύρω μας ήταν ιδιαίτερα ζωηρός και χαρούμενος. Στο μεταξύ, τα αυτοκίνητα με κορδέλες να κρέμονται από τα παράθυρα των επιβατών έκαναν γύρους στον περιφερειακό δρόμο και οι οδηγοί κόρναραν σε ένδειξη αλληλεγγύης. «Δεν μπορούν να αποφασίζουν για μας», είπε αναφερόμενος στον Πούτιν και τους συμμάχους του στο Κρεμλίνο. «Είμαστε εδώ για να δείξουμε ότι μπορούμε να αποφασίσουμε για τους εαυτούς μας».

Λίγα βήματα προς τα κάτω, μια ομάδα νεαρών ανδρών χαιρετούσε τα διερχόμενα αυτοκίνητα και έπαιρνε φωτογραφίες.«Θέλουμε να πούμε ότι υπάρχουμε, είμαστε επίσης εδώ», είπε ο Georgy Avilov, ένας 26χρονος ειδικός της πληροφορικής. Ήταν με δύο φίλους του: τον Nikita Ananin, μηχανικό και τον Denis Vavayev, δικηγόρο. «Η κυβέρνηση πρέπει να συνυπογίσει τη γνώμη μας», δήλωσε ο Ananin. «Στο κάτω - κάτω, δεν είμαστε μια μικρή ομάδα», εξήγησε, δείχνοντας προς το πλήθος που είχε πλέον μεγαλώσει σε μια σταθερή γραμμή ανθρώπων που χανόταν στην καμπή της περιφερειακής οδού.

Ως πρωθυπουργός της Ρωσίας, ο Βλαντιμίρ Πούτιν έβλεπε προς τις προεδρικές εκλογές αυτής της Κυριακής, έναν αγώνα στον οποίο ήταν βέβαιος ότι θα νικήσει, αλλά θα έχει να απαντήσει σε μια δύσκολη ερώτηση που θα διαρκέσει πολύ καιρό μετά τη νίκη του: Γιατί τόσοι πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους, τα μέλη της αστικής επαγγελματικής τάξης της Ρωσίας, στράφηκαν εναντίον του συστήματος που ήταν υπεύθυνο για αυτό τους το status;

Στο πλαίσιο της θητείας του Πούτιν - πρώτα ως πρόεδρος, στη συνέχεια ως πρωθυπουργός και τώρα ως πρόεδρος και πάλι - η χώρα έχει υποστεί μια βαθιά οικονομική και κοινωνική ανασυγκρότηση, με ένα από τα πιο χειροπιαστά αποτελέσματα να είναι η δημιουργία μιας πραγματικής ρωσικής μεσαίας τάξης, που αποτελείται κυρίως από μορφωμένους επαγγελματίες στη Μόσχα και σε άλλες «millioniki» της Ρωσίας, δηλαδή πόλεις με περισσότερους από ένα εκατομμύριο κατοίκους. Το γεγονός ότι η ίδια ομάδα είναι η κινητήρια δύναμη πίσω από το αντι-Πούτιν αίσθημα που έχει ριζώσει στη Μόσχα και σε πολλές άλλες πόλεις της Ρωσίας είναι μια απόδειξη τόσο για τις επιτυχίες όσο και τις απογοητεύσεις της εποχής Πούτιν: Ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού της Ρωσίας έχει τώρα ουσιαστικά εξασφαλίσει αρκετά υλικά αγαθά για να ανησυχεί για τη φωνή του πολίτη και πιστεύει ότι θα ήταν καλύτερα υπό ένα πιο δίκαιο πολιτικό σύστημα από εκείνο επί του οποίου προεδρεύει ο Πούτιν.

Με αυτόν τον συγκεκριμένο τρόπο, η Ρωσία δεν μοιάζει με τις χώρες της Αραβικής Άνοιξης, όπου η επαναστατική θέρμη καθοδηγήθηκε από περιθωριοποιημένους νέους οι οποίοι, απογοητευμένοι με την έλλειψη οικονομικού μέλλοντος στις χώρες τους, έκριναν ότι δεν είχαν τίποτα να χάσουν. Η κατάσταση στη Ρωσία είναι ουσιαστικά το αντίθετο: Έχει έναν γηράσκοντα πληθυσμό και σχετικά σταθερές, αν όχι θετικές, μακροοικονομικές προοπτικές, και αυτοί οι πρώιμοι επαναστάτες θα έχουν πολλά να χάσουν εάν η πολιτική τάξη της χώρας αποσταθεροποιηθεί.

Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα είναι εύκολο για το Κρεμλίνο να ικανοποιήσει τις επιθυμίες τους. Αυτοί που κινητοποιούνται για πολιτική αλλαγή στη Ρωσία μιλούν για την «αξιοπρέπεια» του να θέλουν να έχουν μια αντιπροσωπευτική φωνή σε αυτό που έχω ακούσει πολλοί να αποκαλούν εδώ ως ένα «κανονικό» ή «πολιτισμένο» σύστημα – δηλαδή τον κόσμο που βλέπουν απευθείας κατά τη διάρκεια των ολοένα και συχνότερων ταξιδιών τους προς τη Δύση. Και είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τον Πούτιν να επιφέρει μια τέτοια πολιτική και κοινωνική τάξη, δεδομένου ότι θα απαιτηθεί να πάει αντίθετα στα δικά του πολιτικά ένστικτα και να χαλαρώσει την εξουσία του.

***

Η Ρωσία, αντίθετα από τις περισσότερες αναπτυσσόμενες οικονομίες, είχε από καιρό μια αρκετά μεγάλη διανόηση, η οποία λειτουργούσε ως ένα είδος μεσαίας τάξης σε αναμονή. Πρόκειται για ανθρώπους γεννημένος στη σοβιετική εποχή -γιατρούς, καθηγητές και ούτω καθεξής - που κατέχουν πολλές από τις ιδιότητες της μεσαίας τάξης, όπως η υψηλή εκπαίδευση, η επαγγελματική σταδιοδρομία και η ιδιοκτησία των διαμερισμάτων τους (χάρη στη μετα-σοβιετική ιδιωτικοποίηση της ακίνητης περιουσίας) αλλά κερδίζουν λίγα. «Η Ρωσία είχε πάντα μια πρώιμη μεσαία τάξη», δήλωσε ο Kingsmill Bond, ο επικεφαλής στρατηγικός αναλυτής της Citigroup Ρωσία που ταξιδεύει μεταξύ των επαρχιακών πόλεων της χώρας εδώ και 20 χρόνια. «Το εισόδημα και η γνώση τους μετέτρεψε σε μια κανονική μεσαία τάξη".

Μεταξύ του 1999, το έτος που ο Πούτιν έγινε πρωθυπουργός υπό τον Μπόρις Γιέλτσιν, και του 2008, όταν η παγκόσμια οικονομία κατέρρευσε, το ΑΕΠ της Ρωσίας αυξανόταν κατά 7% το χρόνο, ακόμη πιο γρήγορα από ό, τι έκανε κατά τη διάρκεια της ταχείας εκβιομηχάνισης του Στάλιν στη δεκαετία του 1920 και του '30. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: Οι πραγματικοί μισθοί τριπλασιάστηκαν και το ποσοστό της φτώχειας μειώθηκε στο μισό. Οι αγορές για ακίνητα, αυτοκίνητα, κινητά τηλέφωνα και άλλα καταναλωτικά αγαθά απογειώθηκαν. Σήμερα, περισσότερα αυτοκίνητα αγοράζονται κάθε χρόνο στη Ρωσία από ό, τι στη Γερμανία και περίπου 45 εκατομμύρια Ρώσοι χρησιμοποιούν τακτικά το Διαδίκτυο.