Πώς είναι η κατάσταση μετά την Αραβική Άνοιξη

Κατά τη διάρκεια του 2011, μια ρυθμική κραυγή αντηχούσε σε όλα τα αραβικά εδάφη: «Ο λαός θέλει να ανατρέψει το καθεστώς». Ξεπέρασε τα σύνορα με ευκολία, μέσα από εφημερίδες και περιοδικά, το Twitter και το Facebook, τα ερτζιανά του al Jazeera και του al Arabiya. Ο αραβικός εθνικισμός είχε εξαφανιστεί, αλλά εδώ, σε πλήρη άνθιση, ήταν κάτι που σίγουρα έμοιαζε με μια παναραβική αφύπνιση. Νέοι που αναζητούσαν πολιτική ελευθερία και οικονομικές ευκαιρίες, κουρασμένοι από το να ξυπνούν καθημερινά στην ίδια ανία, ξεσηκώθηκαν ενάντια στους αρτηριοσκληρωτικούς άρχοντές τους.

Ήρθε ως έκπληξη. Επί δύο γενιές σχεδόν, τα κύματα δημοκρατίας είχαν σαρώσει άλλες περιοχές, από τη νότια και την ανατολική Ευρώπη ως τη Λατινική Αμερική, από την Ανατολική Ασία ως την Αφρική. Αλλά όχι και τη Μέση Ανατολή. Εκεί, τύραννοι είχαν εναγκαλιστεί τον πολιτικό κόσμο και έγιναν ιδιοκτήτες των χωρών τους σε όλα εκτός από το όνομα. Ήταν ένα ζοφερό τοπίο: τρομεροί κυβερνήτες, σκυθρωποί πληθυσμοί, ένα τρομοκρατικό περιθώριο που ξεβράστηκε απογοητευμένο σε μια τάξη στερημένη από κάθε νομιμότητα. Οι Άραβες είχαν αρχίσει να αισθάνονται ότι ήταν καταραμένοι, καταδικασμένοι σε δεσποτισμό. Η ιδιαιτερότητα της περιοχής άρχισε να γίνεται όχι μόνο μια ανθρώπινη καταστροφή, αλλά και μια ηθική ντροπή.

Οι ξένες δυνάμεις είχαν κλείσει το μάτι σε αυτήν την πραγματικότητα, σκεφτόμενες σιωπηλά ότι αυτό ήταν το καλύτερο που μπορούσαν να κάνουν οι Άραβες. Σε μια ξαφνική έκρηξη Γουιλσονισμού στο Ιράκ και στη συνέχεια, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν τοποθετήσει τη δύναμή τους στο να στηρίξουν την ελευθερία. Ο Σαντάμ Χουσεΐν ήταν κρυμμένος σε κάποιο καταφύγιο, οι συριακές ταξιαρχίες του τρόμου και του εκβιασμού είχαν εκδιωχθεί από τον Λίβανο και ο δεσποτισμός του Χόσνι Μουμπάρακ, επί μακρόν στυλοβάτη της Pax Americana, φάνηκε να χάνει μέρος της κυριαρχίας του. Αλλά το μετά- Σαντάμ Ιράκ, διατήρησε ανάμικτα μηνύματα: υπήρχε δημοκρατία, αλλά και αίμα στους δρόμους και σεχταρισμός. Οι απολυταρχίες βολεύτηκαν και έκαναν τα πάντα για να ανατρέψουν το νέο ιρακινό σχέδιο. Το Ιράκ πυρπολήθηκε και οι άραβες τύραννοι θα μπορούσαν να το καταδείξουν ως μια προειδοποιητική ιστορία για την τρέλα της ανατροπής ακόμη και των χειρότερων δυναστών. Επιπλέον, το Ιράκ κουβαλούσε το διπλό βάρος της ταπείνωσης για τους σουνίτες Άραβες: ο φορέας της ελευθερίας εκεί ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο πόλεμος είχε ενδυναμώσει τα θετά παιδιά των Σιιτών του αραβικού κόσμου. Το αποτέλεσμα ήταν ένα αδιέξοδο: οι Άραβες δεν θα μπορούσαν να σβήσουν ή να αγνοήσουν το σκίρτημα της ελευθερίας, αλλά ούτε και το ιρακινό παράδειγμα θα μπορούσε να αποδείξει τον ανατρεπτικό φάρο ελπίδας που περίμεναν οι υποστηρικτές του.

Ειπώθηκε από τους ίδιους τους Άραβες ότι ο George W. Bush είχε εξαπολύσει ένα τσουνάμι στην περιοχή. Σωστό, αλλά οι Άραβες ήταν καλοί στο να περιμένουν καταιγίδες και πριν από καιρό οι ίδιοι οι Αμερικανοί αποθαρρύνθηκαν και εγκατέλειψαν τις αναζητήσεις τους. Οι εκλογές του 2006 στα παλαιστινιακά εδάφη πήραν το δρόμο της Χαμάς και μια νέα απογοήτευση και, μάλιστα, με την δημοκρατική ετυμηγορία ξεπέρασε την κυβέρνηση Μπους. Ο «κατακλυσμός» στο Ιράκ διέσωσε τον αμερικανικό πόλεμο εκεί την κατάλληλη στιγμή, αλλά εγκαταλείφθηκε το πιο φιλόδοξο όραμα για μεταρρύθμιση του αραβικού κόσμου. Οι τύραννοι είχαν επιζήσει από την σύντομη στιγμή της αμερικανικής αυτοπεποίθησης. Και σύντομα, ένας νέος σημαιοφόρος της αμερικανικής ισχύος, ο Μπαράκ Ομπάμα, κατέφθασε με ένα καθησυχαστικό μήνυμα: τέλος οι αλλαγές για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Θα έκαναν ειρήνη με το status quo, ανανεώνοντας τη συνεργασία τους με τους φιλικούς τυράννους ακόμα και αν αυτό ενέπλεκε τα εχθρικά καθεστώτα στη Δαμασκό και την Τεχεράνη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα παρέμεναν αγκιστρωμένες στην Καμπούλ για λίγο ακόμα, αλλά η ευρύτερη Μέση Ανατολή θα αφηνόταν στις Ερινύες της.

Όταν ξέσπασε μια εξέγερση στο Ιράν ενάντια στους θεοκράτες, ο Ομπάμα, το πρώτο καλοκαίρι της προεδρίας του, πιάστηκε απροετοίμαστος από την αναταραχή. Αποφασισμένος να συμβιβάσει τους ηγεμόνες, δεν μπορούσε να βρει τη γλώσσα για να μιλήσει στους αντάρτες. Εν τω μεταξύ, το συριακό καθεστώς το οποίο υπό πίεση είχε παραιτηθεί από την κυριαρχία του στο Λίβανο, τώρα ήταν πρόθυμο να την ανακτήσει. Μια μυστική εκστρατεία τρομοκρατίας και δολοφονιών, η επί τόπου δύναμη της Χεζμπολάχ και οι επιδοτήσεις του Ιράν, όλα μαζί εξαφάνισαν την «Επανάσταση των Κέδρων» που ήταν το καμάρι της διπλωματίας του Μπους.

Οι παρατηρητές που έβλεπαν την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή στα τέλη του 2010 θα ήταν έξυπνο να στοιχηματίσουν στην διαιώνιση της απολυταρχίας. Βλέποντας τον Μπασάρ αλ Άσαντ στη Δαμασκό, θα τους συγχωρούσαν το συμπέρασμα ότι μια παρόμοια μοίρα περίμενε τη Λιβύη, την Τυνησία, την Υεμένη και το μεγάλο αιγυπτιακό κράτος που ήταν ο πρωτοπόρος στην αραβική πολιτική και πολιτιστική ζωή. Ωστόσο, κάτω από την επιφάνεια της σταθερότητας, υπήρξε πολιτική μιζέρια και στειρότητα. Οι Άραβες δεν χρειάζονταν καμία «έρευνα ανθρώπινης ανάπτυξης» για να τους πει τη δυστυχία τους. Η συναίνεση είχε εξατμιστεί από το δημόσιο βίο: οι μόνοι συνδετικοί κρίκοι μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνώμενων ήταν η καχυποψία και ο φόβος. Δεν υπήρχε κανένα δημόσιο έργο για να κληροδοτηθεί στην επόμενη γενιά ως δικό της – ούτε καν σε αυτόν τον μεγαλύτερο και νεότερο πληθυσμό.