Πολεμώντας με τρέλα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πολεμώντας με τρέλα

Γιατί οι γυναίκες στρέφονται προς το FARC – και πώς το FARC τις ενεργοποιεί

Το καλοκαίρι του 2009, κατά τη διάρκεια ενός γεύματος με έναν συνταξιούχο συνταγματάρχη του στρατού της Κολομβίας, ρώτησα για τις εμπειρίες του στην καταπολέμηση του θηλυκών μελών των Επαναστατικών Ενόπλων Δυνάμεων της Κολομβίας (FARC), που είναι μία εξέγερση η οποία μαστίζει τη χώρα από τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Αν και ο συνταγματάρχης δεν είπε ότι ήταν επίσημη πολιτική να πυροβολούνται πρώτα οι γυναίκες κατά τη διάρκεια μιας μάχη, ο ίδιος άφησε να εννοηθεί ότι οποιοσδήποτε λογικός στρατιώτης αυτό θα έκανε. Οι γυναίκες, με τη νοοτροπία «καμικάζι», είπε, ήταν οι πιο θανατηφόροι μαχητές.

Όταν γνώρισα την «Αθηνά» νωρίτερα φέτος, έμαθα το γιατί. Το 1997, λίγο πριν τα 13α γενεθλιά της, η Αθηνά ήταν μία από τις ελάχιστες γυναίκες που εντάχθηκαν στην οργάνωση. Μέχρι τη στιγμή που τα παράτησε το 2005, εντούτοις, εκτιμά ότι η γυναικεία συμμετοχή είχε αυξηθεί κατά τουλάχιστον 40%. Πρόσφατες στατιστικές της κολομβιανής κυβέρνησης, μαζί με εκείνες των εγκατεστημένων στην Κολομβία μη κυβερνητικών οργανώσεων, εκτιμούν τη γυναικεία συμμετοχή σήμερα μεταξύ 30% και 40%. Αν και υπάρχουν λίγες περιπτώσεις ακριβώς όπως της Αθηνάς - έγινε σχετικά υψηλόβαθμη κατά τη διάρκεια της θητείας της στο FARC – οι λόγοι της συμμετοχής και όσα ακολούθησαν, είναι κοινοί.

Είκοσι οκτώ ετών σήμερα, η Αθηνά είναι μόλις πάνω από ένα μέτρο και εξήντα εκατοστά, συμπαγής και ελκυστική. Το σώμα της δεν είναι ποτέ απολύτως ήρεμο. Ακόμα και όταν κάθεται, τα λαμπερά μάτια της σαρώνουν το περιβάλλον. Φαίνεται πάντα σε ετοιμότητα. Μεγάλωσε με τη μητέρα της, έναν μεγαλύτερο αδελφό και δύο νεότερες αδερφές σε μια φτωχή αγροτική πόλη. Δεν περιγράφει τη ζωή της πριν γίνει μαχητής ως καταπιεστική, αν και ο αδελφός της τη χτυπούσε τακτικά κάθε φορά που επεδείκνυε «απαράδεκτη συμπεριφορά». (Η ανάρμοστη συμπεριφορά περιλαμβάνει την άρνησή της να υπακούσει εντολές για διάφορες μειωτικές εργασίες). Μετά από έναν τέτοιο ξυλοδαρμό, η Αθηνά έφυγε και μέσα σε λίγες εβδομάδες από την άφιξή της σε ένα γειτονικό χωριό, ένας «ευγενικός, ηλικιωμένος άνδρας» με το όνομα Paco την πλησίασε προσφέροντας «προστασία και διασκέδαση» εάν πήγαινε μαζί του στην La Finca (στη φάρμα). Έχοντας κάνει ήδη μια ανάλογη προσέγγιση σε ένα αγόρι, πιθανότατα δεν θα υπήρχε κίνδυνος για την σωματική της ασφάλεια. Σε γενικές γραμμές, το FARC στρατολογούσε αγόρια με την υπόσχεση μιας μοτοσικλέτας, ενός κινητού τηλεφώνου και μοντέρνων ρούχων, τα οποία θα τους βοηθήσουν να πλησιάσουν κορίτσια.

Μετά από δύο εβδομάδες στη φάρμα του FARC, η Αθηνά συνειδητοποίησε ότι, παρόλη τη διασκέδαση και την προστασία που φάνηκε να της προσφέρει, δεν ήταν ελεύθερη να φύγει. Αλλά εκείνη την εποχή, λέει, δεν την ένοιαζε. Πίσω στο σπίτι, η μητέρα της ήταν «παγωμένη» απέναντί της και δεν είχε κάνει τίποτα για να αποτρέψει τους ξυλοδαρμούς από τον αδελφό της. Επιπλέον, κανείς ποτέ δεν είχε δώσει ούτε ένα παγωτό στην Αθηνά, όπως έκαναν οι μαχητές στο αγρόκτημα, πόσω μάλλον την ευκαιρία να είναι μέρος μιας οικογένειας που υποσχόταν ισότητα φύλων.

Έτσι η Αθηνά κατατάχθηκε και προχώρησε στο Frente (το «μέτωπο» στα ισπανικά) που έλεγχε την περιοχή. Τα Frentes, που είναι περίπου 30, είναι οι υποομάδες των bloques (των «μπλοκ») που επιχειρούν σε επτά διαφορετικές περιοχές της χώρας. Μεταξύ 1997 και 2001, το πρώτο μισό της θητείας της Αθηνάς στο FARC, ήταν στην επίθεση. Η εξέγερση κεφαλαιοποιούσε την έλλειψη της παρουσίας του κράτους στις αγροτικές περιοχές. Πόλεις χωρίς πρόσβαση για τους εκπροσώπους της επιβολής του νόμου, των κοινωνικών υπηρεσιών ή με βατούς δρόμους, ήταν εκεί έτοιμες να καταληφθούν. Οι κολομβιανοί στρατιωτικοί και η αστυνομία που αποστέλλονταν σε απομακρυσμένες περιοχές ήταν σε μεγάλο βαθμό μη εξοικειωμένοι με το περιβάλλον και μη εκπαιδευμένοι σε τακτικές καταστολής. Τα θύματα ήταν πολλά και καταγράφονταν εκατοντάδες επιβεβαιωμένοι θάνατοι αμάχων.

Με την αλλαγή της χιλιετίας, το ρεύμα επίσης αντιστράφηκε. Το 2000, το Κογκρέσο των ΗΠΑ και η κυβέρνηση Κλίντον υπέγραψαν το Σχέδιο Κολομβία. Εκτός από τη χρηματοδότηση των ανθρωπιστικών προσπαθειών, των πρωτοβουλιών για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την οικονομική ανάπτυξη, το πακέτο βοήθειας των 1,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων άνοιξε το δρόμο στις Ηνωμένες Πολιτείες να προτείνουν εκατομμύρια δολάρια σε στρατιωτικό εξοπλισμό και εκπαίδευση για να υποστηρίξουν τις προσπάθειες της Κολομβίας ενάντια στις εξεγέρσεις και το παράνομο εμπόριο ναρκωτικών. Στις αρχές του 2002, οι Ηνωμένες Πολιτείες παρείχαν ελικόπτερα που έδωσαν στις ένοπλες δυνάμεις της Κολομβίας ένα πρωτόγνωρο τακτικό πλεονέκτημα σε σχέση με το FARC, του οποίου τα στρατόπεδα ήταν σχεδόν αδύνατο να εντοπιστούν ή να γίνουν προσβάσιμα μέσω της αδιαπέραστης ορεινής ζούγκλας.

Στις πολλές συναντήσεις που είχαμε στη διάρκεια πέντε μηνών, η Αθηνά ουδέποτε συζήτησε τις συγκεκριμένες στρατιωτικές τακτικές του μετώπου της. Ωστόσο, ήταν ειλικρινής σχετικά με τις εμπειρίες της καθημερινότητάς της. Αρχικά, καλωσόρισε την αίσθηση της οικογένειας και της τάξης που ήρθε με την ένταξή της στην ομάδα. Μιλούσε με μεγάλο σεβασμό για τη ρουτίνα, μου είπε ότι ξυπνούσε στις 4:30 κάθε πρωί, τακτοποιούσε την από φύλλα και ξύλο κούνια της, έτρωγε το πρώτο από τα τρία ημερήσια γεύματα από ρύζι και φασόλια, και βοηθούσε στην καθαριότητα του στρατοπέδου. Στις 10:00, ξεκινούσε το «σχολείο». Ενήλικες δίδασκαν τις ιδέες του FARC μαζί με ιστορία της Κολομβίας, δεδομένου ότι σχετιζόταν με την επανάσταση τους.

Μετά από μια ώρα διάλειμμα για φαγητό το μεσημέρι, ερχόταν η ώρα για τη σωματική ετοιμότητα και την εκπαίδευση στα όπλα. Τις πρώτες ημέρες που ήταν εκεί η Αθηνά, οι νεο-στρατολογημένοι ασκούνταν στον χειρισμό όπλων με ξύλινα ομοιώματα καθώς δεν υπήρχαν αρκετά όπλα για όλους. (Σήμερα, το FARC είναι πολύ καλύτερα εξοπλισμένο. Εκτός από την υποστήριξη από ξένα φιλικά καθεστώτα, η ομάδα δημιουργεί πόρους από διακίνηση κοκαΐνης αλλά και παράνομες εξορύξεις.) Στις 6:00 μ.μ., οι αντάρτες μαζεύονταν για να μιλήσουν για την αποστολή του FARC, να τραγουδήσουν farenas (λαϊκές μελωδίες υπέρ του FARC) και να συζητήσουν οποιαδήποτε τακτική είχε χρησιμοποιηθεί κατά την πιο πρόσφατη εμπλοκή με τις κολομβιανές στρατιωτικές ή παραστρατιωτικές δυνάμεις.

Χρειάστηκε κάποιο διάστημα ώσπου η Αθηνά να ανοιχτεί σχετικά με τις νυχτερινές δραστηριότητες του στρατοπέδου, ειδικά για τα καθήκοντά της ως σκλάβα του σεξ. Οι περισσότερες γυναίκες, ανεξάρτητα από την ηλικία, αναγκάζονταν να εξυπηρετήσουν τους άνδρες αντάρτες σε μια προσπάθεια να διατηρηθεί ψηλά το ηθικό μεταξύ των αρσενικών στρατιωτών και να αποφευχθεί ο κίνδυνος για την ασφάλεια που έρχεται όταν οι άνδρες πηγαίνουν στις πόλεις και συνδέονται με πολίτες.

Μετά από τρία χρόνια, ο διοικητής της Αθηνάς προφανώς συνειδητοποίησε ότι η ευφυία της και οι επικοινωνιακές ικανότητές της θα μπορούσαν να τον εξυπηρετήσουν πιο αποτελεσματικά αν έπαιρνε μια άλλη θέση από την ιεραποστολική. «Εντάχθηκες στο σκοπό μας για να γίνεις επαναστάτρια», θυμήθηκε η Αθηνά να της λέει. «Αν θέλεις να γίνεις πόρνη γιατί να μην πας πίσω στο χωριό σου, όπου τουλάχιστον θα πληρώνεσαι;». Αυτός ο χλευασμός ήταν ιδιαίτερα οδυνηρός, διότι καμία γυναίκα του FARC δεν μπορούσε να επιλέξει να ανταλλάξει το σεξ με καλύτερη τροφή ή φάρμακα, πόσω μάλλον απλά να πάει στο σπίτι της. Εν πάση περιπτώσει, το 2000, όταν ήταν 16, η Αθηνά, σταμάτησε να είσαι σκλάβα του σεξ και προήχθη σε διευθύντρια προπαγάνδας για το μέτωπό της. Σε αυτό το ρόλο, ήταν υπεύθυνη για τη δημιουργία στρατηγικών για την διασπορά μηνυμάτων, συμπεριλαμβανομένων των ραδιοφωνικών εκπομπών, ενέκρινε την διανομή φυλλαδίων και την κοινωνικοποίηση με χωρικούς.

Όταν η Αθηνά πρωτοκατατάχθηκε δεν ήξερε τίποτα για τον μαρξισμό ή τον κομμουνισμό. Δεν μπορούσε να βρει στο χάρτη την «ιμπεριαλιστική αυτοκρατορία» (τις Ηνωμένες Πολιτείες). Αλλά ως μια 16χρονη διευθύντρια προπαγάνδας στο μέτωπο της, αγκάλιασε το δόγμα του FARC. Επαινούσε τις επαναστατικές θεωρίες του Τσε Γκεβάρα (χωρίς απαραιτήτως να τις ακολουθεί), καταδίκαζε την «ολιγαρχική» δημοκρατία της Κολομβίας και κατηγορούσε τις Ηνωμένες Πολιτείες ως μια δηλητηριώδη καπιταλιστική επιρροή. Η Αθηνά απολάμβανε να μιλά με τους ανθρώπους στα χωριά που ελέγχονταν από το Frente της, ενθαρρύνοντάς τους να βλέπουν το FARC ως τον καθοδηγητή τους και να αναγνωρίζουν την ομάδα ως τη μόνη «νόμιμη» αρχή. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το καλάσνικοφ AK-47 που κρατούσε ενίσχυε την πειστικότητά της.

Η προαγωγή της Αθηνάς σε διευθύντρια προπαγάνδας περιλάμβανε επίσης μια πρόσκληση για ένταξη στον εσωτερικό κύκλο διοίκησης του μετώπου της. Εκείνη την εποχή, ήταν μία από τις λίγες γυναίκες που είχαν φτάσει ποτέ σε αυτό το επίπεδο. Η βενεζουελάνικης προέλευσης στολή της, το όπλο της και η νέα θέση μεταξύ των ιθυνόντων την ενίσχυσαν. Θυμάται ότι αισθάνθηκε πως η υπόσχεση του FARC περί ισότητας των φύλων είχε γίνει επιτέλους πραγματικότητα και ότι οι άνδρες ανώτεροί της την είδαν ως ισότιμή τους.

Και τότε έμεινε έγκυος. Ο πατέρας ήταν ένας χαμηλόβαθμος μαχητής ο οποίος μεταφέρθηκε σε άλλο μέτωπο και δεν έμαθε ποτέ την εγκυμοσύνη της Αθηνάς. Ενθυμούμενη την εμπειρία, για πρώτη φορά στις πολλές συναντήσεις που είχαμε, η Αθηνά αγωνίστηκε να διατηρήσει την ψυχραιμία της. Συνέχισε να με κοιτά στα μάτια, αλλά δάκρυα κυλούσαν στο μάγουλό της. Μου εξήγησε το πώς, στους έξι μήνες, ο «γιατρός» του FARC προκάλεσε τοκετό και προχώρησε σε κολπική εξαγωγή. Το αγοράκι της γεννήθηκε ζωντανό αλλά σύντομα πέθανε. «Ήταν μια εκτέλεση», μου είπε. Αργότερα, όταν η Αθηνά έμαθε ότι ο «γιατρός» είχε σκοτωθεί στη μάχη, κρυφά χάρηκε. «Το παιδί μου ήταν ο γιος δύο επαναστατών. Πώς μπορούσε ένας συνάδελφος επαναστάτης να κάνει κάτι τόσο φρικτό;».

Η δοκιμασία άφησε την Αθηνά σε κατάσταση σοκ. Η καινούργια οικογένειά της την είχε προδώσει, αλλά δεν ήθελε να το πιστέψει. Ο πόνος από το φυσικό τραύμα τελικά υποχώρησε αλλά η συναισθηματική αγωνία δεν έφυγε. Αν και δεν υπάρχουν επίσημα στατιστικά στοιχεία σχετικά με αναγκαστικές καθυστερημένες αμβλώσεις, άλλες γυναίκες πρώην μέλη του FARC λένε παρόμοιες ιστορίες. Όταν ρώτησα την Αθηνά γιατί η ομάδα αντιμετωπίζει τις γυναίκες συντρόφους με τέτοιο τρόπο, είπε ότι, εξετάζοντας το παρελθόν, κατάλαβε πως ουσιαστικά ήταν μια στρατηγική διατήρησης του στρατεύματος. Η εμπειρία ήταν τόσο απάνθρωπη, είπε, που έπαψε να ενδιαφέρεται για το μέλλον της ή για το θάνατο. Ένιωσε νεκρή. Ανήκε στο FARC ολοκληρωτικά. Δήλωσε εθελόντρια για μάχες εκ του σύνεγγυς, έτοιμη να σκοτώσει ή να σκοτωθεί.

Ωστόσο, στη διάρκεια μαχών με τον εχθρό, η Αθηνά αντιλήφθηκε ότι έχανε την εστίασή της, βάζοντας με την φαντασία της κάθε αντίπαλο στη θέση του γιού κάποιας μάνας. Οι συναισθηματικές εξάρσεις την εξόργιζαν. Θυμόταν τον δολοφονημένο γιο της και δυσανασχετούσε με το καθήκον της να σκοτώσει το παιδί μιας άλλης γυναίκας. Παράλληλα, ήθελε να πιστέψει ότι υπήρχε κάποιος σκοπός για την αναγκαστική άμβλωση που υπέστη. Στιγμές αμφιβολίας απειλούσαν τη λογική της. Με την πάροδο του χρόνου, εκπαίδευσε τον εαυτό της να μην αισθάνεται απώλεια ή συμπόνια. Μου μίλησε για ένα περιστατικό στο οποίο «αποδεικνύεται» ότι η ίδια είχε απαλλαγεί από κάθε αίσθηση: ο πλέον έμπιστός της, ένας νεαρός άνδρας υπεύθυνος για την κατασκευή αυτοσχέδιων εκρηκτικών μηχανισμών ανατινάχτηκε με ένα από τα εκρηκτικά του. «Θυμάμαι κοιτάζοντας τα απομεινάρια του ότι σκεφτόμουν ότι το μόνο που έχει απομείνει είναι una libra de carne - μισό κιλό κρέας», αναθυμήθηκε. «Ήταν εδώ και τώρα έχει φύγει - Y Qué? Και λοιπόν;».

Αλλά τότε, σε ένα παράξενο παιχνίδι της μοίρας, μια γυναίκα μαχητής την πλησίασε με απόγνωση. Η γυναίκα είχε μείνει έγκυος από έναν διοικητή και ήθελε να ξεφύγει. Η γυναίκα που φοβόταν για τη ζωή του μωρού της. Προφανώς, η Αθηνά ήταν το μόνο πρόσωπο που ήταν σε θέση να την βοηθήσει, δεδομένου ότι ήταν η μόνη γυναίκα με πρόσβαση στο χρηματοκιβώτιο που φυλάσσονταν τα χρήματα του Μετώπου. Είχε επίσης «επιρροή» στον άνδρα του εφοδιασμού που παρακολουθούσε όλες τις θέσεις του FARC στην περιοχή. Η έγκυος γυναίκα παρακάλεσε την Αθηνά, υποστηρίζοντας ότι και οι δύο άξιζαν την ελευθερία και άλλη μια ευκαιρία στη ζωή. Η Αθηνά λέει ότι εκείνη τη στιγμή « ξύπνησε». Αν και ήταν αμφίβολο ότι κάποια από τις δύο θα επιβίωνε στην προσπάθεια να λιποτακτήσουν, συμφώνησε να καταστρώσει ένα σχέδιο. Πήρε περίπου 200 δολάρια από το χρηματοκιβώτιο και κοιμήθηκε με τον άντρα του εφοδιασμού με αντάλλαγμα πληροφορίες.

Τις ώρες πριν την αυγή μιας ημέρας στα μέσα Αυγούστου του 2005, η Αθηνά και η έγκυος σύντροφός της εγκατέλειψαν το στρατόπεδο των ανταρτών με τα πόδια, κάθε μια κατευθυνόμενη σε διαφορετικό προορισμό, γιατί θα κινούνταν ταχύτερα μόνες τους. Για τρεις ημέρες, η Αθηνά έτρεχε μέσα στη ζούγκλα, υπομένοντας τις καταρρακτώδεις βροχές και την υψηλή θερμοκρασία, μόνο για να φτάσει στις παρυφές ενός χωριού όπου ένας άνδρας την αναγνώρισε ως μέλος του FARC και την παρέδωσε στις τοπικές ένοπλες δυνάμεις της Κολομβίας.

Η Αθηνά ήταν άρρωστη με λοίμωξη από παράσιτα, καταβεβλημένη και αφυδατωμένη. Ήταν σίγουρη ότι ο κολομβιανός στρατός θα την βίαζε και θα την εκτελούσε. Σκεφτόταν, «ό, τι είναι να κάνουν, θα το κάνουν». Έτσι, αρνήθηκε να απαντήσει σε ερωτήσεις. Μετά από λίγο καιρό, ένας λοχίας μπήκε στο δωμάτιο όπου κρατείτο. Η ίδια ετοιμάστηκε για το χειρότερο. Αλλά κάτι άλλο ακολούθησε. Ο λοχίας την κοίταξε και είπε, «μοιάζεις πολύ με την κόρη μου. Στην πραγματικότητα, εσείς οι δύο θα μπορούσατε να είστε αδελφές. Πόσος καιρός έχει περάσει από τότε που έφαγες;».

Αν δεν αντιμετώπιζε την συμπόνια του λοχία, λέει η Αθηνά, δεν θα είχε εμπιστευτεί την προσφορά της κυβέρνησης να μπει σε ένα πρόγραμμα αποστράτευσης. Στην ηλικία των 21 ετών, δέχτηκε και μεταφέρθηκε σε ασφαλές σπίτι σε ένα άλλο departamento (περιφέρεια), όπου κανείς δεν θα την γνώριζε. Η παραμονή της Αθηνάς στην Casa de Paz (το «Σπίτι της Ειρήνης») αποτελούσε μια πρόκληση για την ίδια, αλλά έλαβε επαγγελματική κατάρτιση, συμβουλές και χρήματα με τα οποία μεταπήδησε στην φάση «επανένταξης» του προγράμματος. Οι στατιστικές της κολομβιανής κυβέρνησης δείχνουν ότι μεταξύ 2003 και 2011, περισσότεροι από 53.000 αντάρτες και παραστρατιωτικοί μαχητές έχουν αποστρατευθεί (11% των οποίων ήταν γυναίκες). Οι τρέχουσες εκτιμήσεις της κυβέρνησης της Κολομβίας δείχνουν ότι λιγότερα από 8.000 μέλη του FARC παραμένουν ενεργά.

Σήμερα, η Αθηνά επιδιώκει να πάρει ένα πτυχίο τεχνίτη. Είναι παντρεμένη και έχει ένα μικρό γιο. Σκέφτεται συχνά την έγκυο γυναίκα που την παρακίνησε να φύγει. Ποτέ δεν έμαθε τη μοίρα της. Αν και έχει συνεργαστεί με την κυβέρνηση της Κολομβίας από τότε που αποστρατεύθηκε και είναι ευγνώμων για την ευκαιρία της σε μια νέα ζωή, η Αθηνά ανησυχεί ότι η κυβέρνηση δεν θα υπηρετήσει ποτέ τους φτωχούς. Αναρωτιέται αν η προσφάτως εγκριθείσα συμφωνία ελεύθερου εμπορίου μεταξύ των ΗΠΑ και της Κολομβίας θα ωφελήσει τους el campesino - τους απλούς αγρότες. Τούτου λεχθέντος, όταν ρώτησα Αθηνά τι πρέπει να πει κανείς σε ένα 13χρονο κορίτσι που πηγαίνει να καταταχθεί στο FARC ως μέσο χειραφέτησης, ήταν ανένδοτη: « Dígale que es el mensaje una mentira», πες της ότι το μήνυμα είναι ψεύτικο.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/137672/anne-phillips/fighting-mad

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση https://twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση http://www.facebook.com/pages/Foreign-Affairs-Hellenic-Edition/191397164...