Ο γρίφος Πούτιν για τη Gazprom

Το πρώτο πρόβλημα με το σχέδιο του Πούτιν ήταν ότι οι εν λόγω ανεξάρτητοι παραγωγοί, όπως η Novatek και η ITERA δεν υπόκεινταν στους ίδιους κανονισμούς τιμολόγησης όπως η Gazprom. Μπορούσαν να χρεώνουν ουσιαστικά μια τιμή όμοια με την τιμή της ελεύθερης αγοράς στο περισσότερο από το αέριο που πουλούσαν. Ως αποτέλεσμα, αυτό που πραγματικά δημιούργησε ο Πούτιν ήταν δύο επίπεδα αγοράς, με την Gazprom να αναγκάζεται να πουλά σε ρυθμιζόμενη τιμή και οι υπόλοιποι παίκτες να είναι ελεύθεροι να χρεώνουν ό, τι μπορούν να πληρώνουν οι καταναλωτές. Όπως αποδεικνύεται - και όπως δείχνουν τα αποτελέσματα ενός πειράματος του Κρεμλίνου με μια ανταλλαγή φυσικού αερίου το 2008 - οι καταναλωτές θα μπορούσαν να πληρώνουν περίπου 35% πάνω από τον μέσο όρο της τιμής για τη βιομηχανία. Και αυτό είναι που χρέωναν οι νέες εταιρείες. Οι καταναλωτές πληρώνουν την Gazprom μόνο επειδή υπάρχει τόσο πολύ φυσικό αέριο της Gazprom προς διάθεση.

Με την Gazprom συμπιεσμένη από τιμές χαμηλότερες από εκείνες που την βόλευαν και κοιτάσματα φυσικού αερίου που είναι πιο ακριβό το να καταστούν εκμεταλλεύσιμα, η εταιρεία ήταν ήδη σε μειονεκτική ανταγωνιστική θέση έναντι των αναπτυσσόμενων μη υποκείμενων σε περιορισμούς επιχειρήσεων φυσικού αερίου. Στη συνέχεια, πέρσι, το υπουργείο Οικονομικών της Ρωσίας διπλασίασε τους φόρους που πληρώνει η Gazprom για τους ορυκτούς πόρους που εξάγει. Η Gazprom δαπανά σήμερα περίπου 509 ρούβλια (17 δολάρια) ανά χίλια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Αυτό αναμένεται να αυξηθεί ακόμη περισσότερο σε 1.062 ρούβλια (36 δολάρια) για τις ίδιες ποσότητες αερίου από το τέλος του 2015. Οι αυξήσεις αναμένεται να κοστίσουν περίπου 10 δισεκατομμύρια δολάρια φέτος στην Gazprom. Προκειμένου να καλύψει την ζημιά, ο Μίλερ, ο Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας, ζήτησε από τον Πούτιν τον Μάρτιο να αυξήσει τις ρυθμιζόμενες τιμές του φυσικού αερίου κατά 26%, αντί του κανονικού 15%. Ο Πούτιν, απασχολημένος με την προεκλογική εκστρατεία για την προεδρία με κεντρικό μηνυμα τη δέσμευσή του να περιορίσει τον πληθωρισμό και να προστατεύσει τα συμφέροντα των απλών Ρώσων, αρνήθηκε.

Για να κάνει τα πράγματα ακόμα χειρότερα για την Gazprom, ο Πούτιν στη συνέχεια άρχισε να αναμειγνύεται και στην εξαγωγική στρατηγική της. Αρκετές εβδομάδες πριν από τις φετινές προεδρικές εκλογές του περασμένου Μαρτίου, η θερμοκρασία στη Μόσχα έπεσε στους -35 βαθμούς Κελσίου. Κατά συνέπεια, η καθημερινή ζήτηση φυσικού αερίου εκτινάχθηκε στα ύψη. Σε μια συνάντηση με την κυβέρνηση και τους εκπροσώπους της Gazprom, ο Πούτιν κατέστησε σαφές ότι «πρώτη προτεραιότητα» της Gazprom κατά τη διάρκεια της κρίσης θα είναι «η ικανοποίηση της εσωτερικής ζήτησης στη Ρωσική Ομοσπονδία». Έχοντας στερήσει από τον εαυτό της σχεδόν 125 εκατομμύρια δολάρια από πωλήσεις μόνο προς Ιταλούς πελάτες – οι οποίοι υπέστησαν το χειρότερο πλήγμα - η Gazprom έκανε όπως της είπαν και η φήμη της ως αξιόπιστος διεθνής προμηθευτής κλονίστηκε.

Δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι ανεξάρτητες επιχειρήσεις εκμεταλλεύθηκαν στο έπακρο την ευκαιρία. Το 2010, οι εταιρείες εκτός της Gazprom παρήγαγαν 142 bcm φυσικού αερίου, που ισοδυναμούν με το 22% της συνολικής παραγωγής φυσικού αερίου της χώρας. Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Novatek, Λεονίντ Μίκελσον, εκτιμά ότι η παραγωγή στη Ρωσία από εταιρείες εκτός της Gazprom θα αυξηθεί σε 300 bcm ετησίως έως το 2020. Επενδυτές και τραπεζίτες της Μόσχας ψιθυρίζουν για το μέλλον της Novatek από τότε που ο Γκενάντι Τιμτσένκο, ο οποίος είναι συν-ιδρυτής του συλλόγου τζούντο που πηγαίνει ο Πούτιν και φέρεται να είναι πολύ καιρό φίλος του Ρώσου προέδρου, απέκτησε μια συμμετοχή 23% το 2009.

Μετά την αγορά από τον Τιμτσένκο η Novatek απογειώθηκε. Η εταιρεία σύντομα αγόρασε περιουσιακά στοιχεία της Gazprom στην SeverEnergia, και από πολλούς άλλους τομείς. Μια άλλη σημαντική απόκτηση περιουσιακού στοιχείου ήρθε το 2009, όταν η Novatek αγόρασε την εταιρεία Yamal LNG (σ.σ.: LNG σημαίνει υγροποιημένο φυσικό αέριο, από το αγγλικό «Liquid Natural Gas») και ένα κοίτασμα στη Νότια Tambeyskoye, το οποίο περιέχει έως και 25 bcm αποδεδειγμένων αποθεμάτων φυσικού αερίου. Τον Ιούλιο του 2011, προκειμένου να προσελκύσει ξένους επενδυτές και να διασφαλίσει ότι το σχέδιο της Yamal LNG θα είναι επικερδές, το Κρεμλίνο παραχώρησε στη Novatek τεράστιες φοροαπαλλαγές και ήρε τους εξαγωγικούς δασμούς σε οποιαδήποτε ποσότητα υγροποιημένου φυσικού αερίου παράξει στο μέλλον.

Καθώς το Κρεμλίνο έχει αρχίσει να αντιμετωπίζει τη Novatek σαν την επόμενή του Gazprom, η αγορά τής συμπεριφέρεται όπως σε έναν σοβαρό παίκτη. Τον περασμένο Οκτώβριο, η γαλλική Total απέκτησε το 20% των μετοχών της Yamal. Σε συνέντευξή του, ο Μισέλ Μπορέλ, ανώτερος αντιπρόεδρος της Total μου είπε, «βλέπουμε τη Novatek σαν μια ιστορία επιτυχίας». Η εταιρεία είναι κερδοφόρα, χάρη στο χαμηλό κόστος παραγωγής. Και το Κρεμλίνο, φυσικά, έχει βάλει το χέρι του και σε αυτό. Επιπροσθέτως, η Novatek μπόρεσε να διαχειριστεί την επιτυχία της και την καλή φήμη σε μακροπρόθεσμες συμβάσεις με μεγάλες ηλεκτροπαραγωγικές και βιομηχανικές δυνάμεις, υπονομεύοντας περαιτέρω τη θέση της Gazprom. Τον περασμένο Δεκέμβριο, η Novatek εξαγόρασε μια περιφερειακή εταιρεία διανομής φυσικού αερίου από την Gazprom, αναλαμβάνοντας έτσι το ρόλο της Gazprom ως προμηθευτή στην περιοχή των Ουραλίων, η οποία είναι μία από τις κορυφαίες δέκα περιοχές της Ρωσίας σε κατανάλωση φυσικού αερίου.