Το σχέδιο «Ελλάς επί Τέσσερα» | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το σχέδιο «Ελλάς επί Τέσσερα»

Πώς εξελίχθηκαν οι προσπάθειες για τις ΑΟΖ και… σταμάτησαν το 2009

Οι διαπραγματεύσεις δεν ήταν εύκολες και οι διαφορές αντιλήψεων σημαντικές. Σε πολλές στιγμές του διαλόγου σημειώθηκαν εμπλοκές τόσο τεχνικού χαρακτήρα, όσο και πολιτικού. Η καχυποψία πιθανότατα υποδαυλιζόταν και από εξωγενείς παράγοντες όπως η Τουρκία που προσπαθούσαν να υπονομεύσουν τις γενικά καλές σχέσεις μεταξύ των κυβερνήσεων Κ. Καραμανλή και Σ. Μπερίσα.
Κατά την τελική φάση των διαπραγματεύσεων σημειώθηκαν και άλλες εμπλοκές λόγω αλβανικής κωλυσιεργίας και η ελληνική πλευρά αναγκάστηκε γι αυτό να προχωρήσει σε διασύνδεση των διαπραγματεύσεων για την ΑΟΖ με την κύρωση από το ελληνικό κοινοβούλιο της συμφωνίας ΕΕ- Αλβανίας (Stabilization and Association Agreement [10]) που διακαώς επιθυμούσαν τα Τίρανα αλλά εκκρεμούσε για κύρωση από τη Βουλή από καιρό [11]. Με την κίνηση αυτή, την πολιτική πίεση από τη Ντόρα Μπακογιάννη και διακριτικές διαβουλεύσεις, τελικά ξεπεράστηκαν τα εμπόδια και τα δύο θέματα προχώρησαν παράλληλα. Οι διαπραγματεύσεις ολοκληρώθηκαν πάραυτα και ο Κώστας Καραμανλής ταξίδεψε αμέσως στα Τίρανα όπου οι Υπουργοί Εξωτερικών των δυο χωρών υπέγραψαν την Συμφωνία οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών την 27η Απριλίου 2009. Η παρουσία των δύο πρωθυπουργών υπογράμμιζε τη στρατηγική σημασία που απέδιδε προσωπικά ο Κ. Καραμανλής στο όλο εγχείρημα που σημείωνε έτσι την πρώτη του επιτυχία [12]. Αξίζει εδώ να σημειωθεί, ότι η συμφωνία αυτή με την Αλβανία ήταν προϊόν σοβαρότατης προετοιμασίας από ομάδα εμπειρογνωμόνων του ΥΠΕΞ που εργάστηκε εντατικά με επικεφαλής τον πρέσβη Γ. Σαββαΐδη. Ήταν όμως ταυτόχρονα και πρωτοποριακή αφού για πρώτη φορά καθιερώνει ένα «σύνορο πολλαπλών χρήσεων» (“multi-purpose boundary”) περιλαμβάνοντας έτσι, τόσο παραδοσιακές ζώνες (χωρικά ύδατα-υφαλοκρηπίδα), όσο και νέες ζώνες δικαιοδοσίας όπως η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη.

Κι ενώ η συμφωνία όδευσε προς κύρωση από τα κοινοβούλια των δύο χωρών , μετά τις ελληνικές εκλογές του Οκτωβρίου 2009 η αλβανική αντιπολίτευση προσέφυγε κατά της Συμφωνίας στο αλβανικό Συνταγματικό Δικαστήριο, υποστηρίζοντας πως οι ελληνικές βραχονησίδες βόρεια της Κέρκυρας, που αναφέρονται στη συμφωνία, δεν έχουν υφαλοκρηπίδα και, άρα, δόθηκε στην Ελλάδα θαλάσσιος χώρος περισσότερος από εκείνον που δικαιούται. Άλλο επιχείρημα της αλβανικής αντιπολίτευσης ήταν ότι για να προσέλθει στις διαπραγματεύσεις η αλβανική αντιπροσωπεία έπρεπε πρώτα να πάρει τυπικά την άδεια του Προέδρου της Δημοκρατίας.

Το Συνταγματικό Δικαστήριο της Αλβανίας, έκρινε την συμφωνία άκυρη στα τέλη Ιανουαρίου 2010 επικαλούμενο διαδικαστικές και ουσιώδεις παραβάσεις, που έρχονταν σε αντίθεση με το Σύνταγμα και με την τρίτη Διεθνή Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 (χωρίς να αποσαφηνίζει ποιες είναι αυτές οι ουσιώδεις παραβάσεις). Η εξέλιξη αυτή αναδίδει έντονα την οσμή ξένων παρεμβάσεων [13] και σε κάθε περίπτωση συνιστά σαφή και άκομψη αθέτηση των συμφωνηθέντων μεταξύ των δύο πλευρών. Συνιστά επίσης παρασπονδία της αλβανικής πλευράς απέναντι στον Ευρωπαίο γείτονά της απέναντι του οποίου είχε, και συνεχίζει να έχει αναλάβει συγκεκριμένες ευρωπαϊκές δεσμεύσεις για συμπεριφορά καλής γειτονίας.

Η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ δεν φαίνεται καν να συνειδητοποίησε τις διπλωματικές δυνατότητες που διέθετε μέσω της ευρωπαϊκής προοπτικής της Αλβανίας κι έτσι σήμερα, τρία χρόνια αργότερα, το θέμα εξακολουθεί να μένει σε εκκρεμότητα. Δείχνοντας ξανά την αποφασιστικότητά της απέναντι στην απαράδεκτη αλβανική παρασπονδία, η Νέα Δημοκρατία έθεσε πρόσφατα επιτακτικά το ζήτημα με τον πρόεδρό της Α. Σαμαρά σε συνάντησή του με τον Αλβανό πρωθυπουργό Σαλί Μπερίσα, στο περιθώριο της συνόδου κορυφής του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος στη Μασσαλία [14]. Ο Αλβανός πρωθυπουργός φέρεται να δήλωσε θετικός στην κατεύθυνση αυτή.

Η ΝΟΤΙΑ ΑΟΖ

Στο Νότο η οριοθέτηση έπρεπε κυρίως να γίνει με την Λιβύη, σε μια περιοχή όπου οι ενδείξεις για ύπαρξη υδρογονανθράκων ήταν ισχυρές. H έναρξη διαπραγματεύσεων με τη χώρα αυτή θεωρήθηκε από ελληνικής πλευράς από την πρώτη στιγμή ως το κλειδί την ανάπτυξης της ελληνικής ΑΟΖ στο σύνολό της. Κι αυτό για μια σειρά από λόγους που είχαν να κάνουν με την κεντρική γεωγραφική της θέση αλλά και τις απόψεις της για το Δίκαιο της Θάλασσας.

Πρώτα-πρώτα η ίδια η Λιβύη ενθαρρυμένη προφανώς από την απόλυτη απραξία της ελληνικής πλευράς προχώρησε το 2004 σε κύκλο παραχωρήσεων χερσαίων αλλά και θαλάσσιων περιοχών της για την εξερεύνηση και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων. Ο χάρτης που δημοσιεύθηκε τότε όμως περιελάμβανε σε ειδικό ιστοχώρο και αρίθμηση οικοπέδων σε περιοχές της ελληνικής ΑΟΖ.
Η Λιβύη, επικαλούμενη ιστορικούς τίτλους είχε ήδη «κλείσει» από το 1973 για «λόγους ασφαλείας» τον Κόλπο της Σύρτης με ευθεία γραμμή βάσης μήκους 306 ναυτικών μιλίων. Η μονομερής αυτή πράξη δεν συνάδει με το διεθνές δίκαιο και συνάντησε την αντίδραση της διεθνούς κοινότητας, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας (ρηματική διακοίνωση της 22/2/74), και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Με βάση λοιπόν αυτούς τους σχεδιασμούς, ο γράφων προσπάθησε από την πρώτη στιγμή να αξιοποιήσει κάθε ευκαιρία για να εξασφαλίσει την αναγκαία συγκατάνευση της κυβέρνησης Καντάφι στο να ξεκινήσουν οι συζητήσεις, αρχικά σε επίπεδο εμπειρογνωμόνων. Το ελληνικό ΥΠΕΞ με οδηγίες του τότε Υπουργού Π. Μολυβιάτη, ξεκίνησε με διπλωματική επίθεση προς τη Λιβύη, συνεχή διαβήματα διαμαρτυρίας για τον εν λόγω χάρτη (Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2004). Η Λιβύη ζούσε τότε εποχή διπλωματικής και οικονομικής ισχύος μετά την άρση των κυρώσεων και τα αμέτρητα αιτήματα για επανεγκατάσταση των ξένων εταιρειών πετρελαίων. Μάλιστα, προκαλώντας το διεθνές δίκαιο και αψηφώντας τις διεθνείς αντιδράσεις, θέσπισε μονομερώς «ζώνη προστασίας της αλιείας» εύρους 62 ν.μ. από το εξωτερικό όριο των χωρικών υδάτων της, δηλ. συνολικού εύρους 74ν.μ. ( 62+12) [15]. Προχώρησε μάλιστα σε αναδημοσίευση του χάρτη των διεκδικήσεών της τον Μάιο 2005 προκαλώντας συνεχή διπλωματικά διαβήματα της ελληνικής πλευράς.