Μαθήματα πολιτικού πόκερ από τον Ρισελιέ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Μαθήματα πολιτικού πόκερ από τον Ρισελιέ

Ένα πορτρέτο του πολιτικού ως τζογαδόρου

Ο Ρισελιέ αναδείχθηκε σε αξιώματα εθνικής εμβέλειας στη διάρκεια μιας ιδιαιτέρως επικίνδυνης περιόδου, στα χρόνια μετά τη δολοφονία του Ερρίκου Δ΄, το 1610. Ο διάδοχος του δημοφιλούς μονάρχη, ο Λουδοβίκος ΙΓ΄, ήταν μόλις οκτώ ετών όταν ανέβηκε στον θρόνο. Μεγαλώνοντας έγινε ένας αδέξιος και ανασφαλής νέος, με ένα χαρακτηριστικά κακό τραύλισμα, συντετριμμένος ψυχολογικά κάτω από τη θηριώδη επιρροή της υπερφιλόδοξης μητέρας του, της Μαρίας των Μεδίκων, που ήταν η αντιβασίλισσα. Οι Γάλλοι ευγενείς διαισθάνθηκαν τότε την ευκαιρία να ανακτήσουν από τη μοναρχία μέρος της παλαιάς δύναμής τους και οργάνωσαν μια σειρά εξεγέρσεων. Τελικά, ο Λουδοβίκος επαναστάτησε κατά της μητέρας του και θέλησε να πάρει ο ίδιος τον έλεγχο της διακυβέρνησης. (Ένα από τα μέτρα αυτής της διαδικασίας ήταν η δολοφονία του Κονσινί, ο οποίος ήταν ένας από τους εκλεκτούς συμβούλους της Μαρίας των Μεδίκων).

Η Μαρία ήταν η πρώτη που, στην αρχή αυτής της περιόδου, διέβλεψε τις δυνατότητες του Ρισελιέ, ενός μάλλον ελάσσονος ευγενούς από τη δυτική Γαλλία, ο οποίος εντάχθηκε στους κόλπους του κλήρου αποκλειστικά και μόνο για να διατηρήσει το οικογενειακό δικαίωμα στα έσοδα της επισκοπής. Η Μαρία ήταν εκείνη που πολύ γρήγορα εισήγαγε τον Ρισελιέ στον εσώτερο κύκλο της εξουσίας, αναθέτοντάς του, το 1616, την άσκηση της εξωτερικής πολιτικής της Γαλλίας. Όταν το 1618 ξέσπασε πόλεμος ανάμεσα στη μητέρα και τον γιο, ο Λουδοβίκος εξόρισε τον Ρισελιέ στην Αβινιόν. Όμως, ο νεαρός επίσκοπος κατόρθωσε να πείσει τον βασιλιά για την πίστη του και ο ρόλος του απεδείχθη ουσιαστικός στην επίτευξη της οικογενειακής συμφιλίωσης. Ύστερα από τον θάνατο, το 1621, του δούκα του Λυν, που ήταν ο βασικός σύμβουλος του Λουδοβίκου, ο Ρισελιέ εμφανίστηκε στο προσκήνιο ως ο πλέον έμπιστος και σημαντικός σύμβουλος του βασιλιά. Το 1622, ο πάπας έδωσε την έγκρισή του να χριστεί καρδινάλιος.

Για τις δύο δεκαετίες που ακολούθησαν, ο Ρισελιέ υπήρξε παίκτης ζωτικής σημασίας στη γαλλική και στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή. Η θέση του, όμως, επαφιόταν στην ικανότητά του να ικανοποιεί και να χειρίζεται τον ματαιόδοξο, πεισματάρη και κυκλοθυμικό βασιλικό αφέντη του, τον οποίο ο Μπλανσάρ εύστοχα περιγράφει ως άνθρωπο «καταπονημένο από τα εσωτερικά προβλήματα, τις στρατιωτικές μάχες και τα ξέφρενα κυνήγια». Όπως είχε πει χαρακτηριστικά ένας Ισπανός διπλωμάτης της εποχής, ο Ρισελιέ είχε φθάσει «πιο κοντά στον Δία, αλλά και στον κεραυνό του». Ίσως ο Μπλανσάρ θα έπρεπε να επιμείνει λίγο περισσότερο σ’ αυτήν τη συναρπαστική σχέση, στο πλαίσιο της οποίας ο Ρισελιέ όχι μόνο κολάκευε αδιάκοπα τον βασιλιά αλλά και φρόντιζε ο μονάρχης να περιτριγυρίζεται συνεχώς από γοητευτικές νεαρές γυναίκες. Πάνω απ’ όλα, ο Ρισελιέ έγινε ο μέντορας του Λουδοβίκου, αυτός που είχε τη δύναμη να επικρίνει, ενίοτε και δημοσίως, τον βασιλιά για τις ανεπάρκειές του.

Καθώς αναδυόταν το άστρο και η επιρροή του Ρισελιέ, η Μαρία των Μεδίκων εξοργιζόταν ολοένα και περισσότερο με τον πρώην προστατευόμενό της και η μεταξύ τους αναμέτρηση κατέστη αναπόφευκτη. Στις 11 Νοεμβρίου 1630 η Μαρία εξερράγη κατά του καρδιναλίου, ενώπιον του βασιλιά, και λούζοντάς τον με προσβολές τον ανάγκασε να ζητήσει έλεος γονατιστός. Ο Λουδοβίκος εμφανώς εμβρόντητος από το ξέσπασμα, αποχώρησε χωρίς να εκδηλώσει την υποστήριξή του προς τον Ρισελιέ. Οι υποστηρικτές της Μαρίας πανηγύρισαν για την πτώση του καρδιναλίου κάτω από το βάρος της εκδίκησής τους. Το ίδιο βράδυ, ο βασιλιάς έστειλε να καλέσουν τον Ρισελιέ στο κυνηγετικό περίπτερο των Βερσαλλιών. Εκείνος πίστεψε πως επρόκειτο να του ανακοινώσει την εκτέλεσή του, θεωρώντας πως είχε βγει χαμένος στην τελευταία παρτίδα σκληρού πόκερ στην πολιτική της αυλής. Ξεπερνώντας την ενστικτώδη επιθυμία του να το βάλει στα πόδια, ο Ρισελιέ υπάκουσε στην εντολή του βασιλιά και ανακάλυψε ότι η εύνοια προς το πρόσωπό του είχε αποκατασταθεί. Το ιστορικό αυτό επεισόδιο, γνωστό ως «Ημέρα των Θυμάτων» είχε ως κατάληξη τη σύλληψη -το επόμενο πρωί- των βασικών υποστηρικτών της Μαρίας. Το 1642, ο Λουδοβίκος έγραψε στον Ρισελιέ: «Ποτέ δεν σας αγάπησα περισσότερο. Ήμαστε μαζί τόσο πολύ καιρό, που ήταν αδύνατον να σας αποχωριστώ».

Ο ΤΖΟΓΑΔΟΡΟΣ

Η εξωτερική πολιτική του Ρισελιέ ήταν εξίσου ριψοκίνδυνη όσο και η πολιτική του σταδιοδρομία στο εσωτερικό. Το 1618 ξέσπασε ο πόλεμος που θα έμενε γνωστός στην ιστορία ως Τριακονταετής. Επρόκειτο για την πολεμική έκφραση της τελευταίας μεγάλης θρησκευτικής κρίσης στην Ευρώπη, στο πλαίσιο της οποίας το κέντρο της ηπείρου χωρίστηκε στα δύο, σε μια ξέφρενη σύγκρουση ανάμεσα σε μια σειρά προτεσταντικών κρατών από τη μια και στον οίκο των Αψβούργων με τους Καθολικούς συμμάχους του, από την άλλη. Η Γαλλία, αν και καθολικό κράτος, συμμάχησε με το στρατόπεδο των Προτεσταντών, με την ελπίδα να εκτοπίσει τον αυστριακό και ισπανικό κλάδο των Αψβούργων από τη θέση της ισχυρότερης δύναμης στην Ευρώπη.

Στην αρχή ο Ρισελιέ θεώρησε ότι η Γαλλία δεν μπορούσε να κάνει τίποτα περισσότερο από το να χρηματοδοτήσει τον αγώνα των Προτεσταντών και να εμπλακεί σε αυστηρά περιορισμένες στρατιωτικές εκστρατείες. Παραδόξως, ο Ρισελιέ υποψιαζόταν προδοσία εκ μέρους των Ουγενότων, της μικρής προτεσταντικής μειονότητας της Γαλλίας, οι οποίοι από παλιά διατηρούσαν δυσφορία κατά του γαλλικού κράτους, αλλά και τον έλεγχο σε ορισμένες στρατηγικής σημασίας πόλεις, όπως η Λα Ροσέλ, το γνωστό λιμάνι του Ατλαντικού. Αντιλαμβανόμενος ότι θα έπρεπε να αντιμετωπίσει την απειλή των Ουγενότων προτού αποφασίσει σοβαρή στρατιωτική παρέμβαση στο εξωτερικό, ο Ρισελιέ ξεκίνησε το 1627 πολιορκία στη Λα Ροσέλ και οδήγησε την πόλη σε λιμό, μέχρι την τελική υποταγή της. (Μέχρι το τέλος της επιχείρησης, ακόμη και οι αρουραίοι είχαν εξαφανιστεί, ενώ οι πεινασμένοι κάτοικοι της πόλης είχαν αναγκαστεί να βράζουν για φαγητό τα δέρματα των υποδημάτων τους).