Η ανύπαρκτη συμμαχία μεταξύ της Τουρκίας και του Ιράν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η ανύπαρκτη συμμαχία μεταξύ της Τουρκίας και του Ιράν

Πώς οι δύο χώρες ανταγωνίζονται μετά την Αραβική Άνοιξη
Περίληψη: 

Υπήρξαν σημαντικές συζητήσεις στις δυτικές πρωτεύουσες σχετικά με το ότι η Τουρκία και το Ιράν οικοδομούν μια στενότερη σχέση. Αλλά τέτοιες ανησυχίες υπερβάλλουν σχετικά με τα κοινά συμφέροντα της Άγκυρας και της Τεχεράνης, ειδικά στην μετά την Αραβική Άνοιξη εποχή στη Μέση Ανατολή. Κάτω από το φιλικό μανδύα, οι τουρκο-ιρανικές σχέσεις χαρακτηρίζονται από δυσπιστία και ανησυχία.

Ο F. STEPHEN LARRABEE κατέχει Διακεκριμένη Έδρα για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας στην (μη κερδοσκοπική) εταιρεία μελετών RAND Corporation.

Ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα στοιχεία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής υπήρξε η προσπάθεια του Κόμματος της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης (ΑΚΡ) να καλλιεργήσει στενότερους δεσμούς με το Ιράν. Η επαναπροσέγγιση του πρωθυπουργού Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με την Τεχεράνη έχει προκαλέσει ανησυχίες στις δυτικές πρωτεύουσες ότι η Άγκυρα παρασύρεται μακριά από τη Δύση. Οι διαφωνίες για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ενέτειναν τους φόβους αυτούς. Σε πείσμα των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων βασικών μελών του ΝΑΤΟ, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία, η Τουρκία υποβάθμισε τον κίνδυνο που θέτει η πυρηνική πολιτική του Ιράν και προσπάθησε να ξεφύγει από τους περιορισμούς που επιβάλλει η Συνθήκη μη Διάδοσης των Πυρηνικών. Η πιο εξέχον παράδειγμα ήταν τον Ιούνιο του 2010, όταν, αντίθετα με τους δυτικούς συμμάχους της, η Άγκυρα καταψήφισε το νέο καθεστώς κυρώσεων του ΟΗΕ που θα στόχευαν τον ιρανικό στρατό.

Οι ανησυχίες για μετακίνηση της Άγκυρας προς τα ανατολικά, ωστόσο, υπερέβαλλαν τον βαθμό των κοινών συμφερόντων μεταξύ της Τουρκίας και του Ιράν. Κάτω από ένα φιλικό πέπλο, οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών χαρακτηρίζονται από δυσπιστία και ανησυχία. Η Τουρκία και το Ιράν έχουν υπάρξει στρατηγικά αντίπαλοι από τον δέκατο έκτο και τον δέκατο έβδομο αιώνα, όταν η περσική δυναστεία των Σαφαβιδών σταμάτησε την προς ανατολάς επέκταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Αραβική Άνοιξη έχει δώσει νέα ζωή σε αυτή την ιστορική αντιπαλότητα. Από το καλοκαίρι του 2011, οι συγκρούσεις μεταξύ των δύο χωρών έχουν γίνει πιο ορατές στη Συρία, στην αντιπυραυλική άμυνα, στην εκκοσμίκευση, στην Παλαιστίνη, στο Ιράκ και στο κουρδικό ζήτημα. Καθώς οι πιέσεις για περισσότερη δημοκρατία στη Μέση Ανατολή εντάθηκαν, η Τουρκία και το Ιράν συγκρούστηκαν πιο ανοιχτά και κάθε πλευρά προσπάθησε να επεκτείνει την επιρροή της σε βάρος της άλλης.

Η Συρία σηματοδοτεί τη σοβαρότερη πηγή διχόνοιας. Η κραυγαλέα κριτική της Άγκυρας κατά του Σύρου προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ, καθώς και η υποστήριξή της προς την συριακή αντιπολίτευση έχει εξοργίσει τους Ιρανούς ηγέτες. Η Συρία είναι ο στενότερος σύμμαχος του Ιράν. Η πτώση Άσαντ θα δημιουργήσει ένα μεγάλο πλήγμα για τις περιφερειακές φιλοδοξίες του Ιράν και θα αφήσει την Τεχεράνη ακόμα πιο απομονωμένη. Κατά συνέπεια, τους τελευταίους μήνες, οι Αγιατολάχ του Ιράν έχουν εντείνει την στρατιωτική υποστήριξη στον Άσαντ και, ταυτόχρονα, κατηγόρησαν ανοιχτά τον Ερντογάν ότι παρεμβαίνει σε εσωτερικές υποθέσεις της Συρίας. Η ένταση αυξήθηκε στο τέλος Ιουνίου, αφότου η Συρία κατέριψε ένα τουρκικό μαχητικό αεροσκάφος. Σε απάντηση, ο Ερντογάν προειδοποίησε ωμά τη Δαμασκό να κρατήσει μακριά από τα τουρκο-συριακά σύνορα τα στρατεύματά της και ζήτησε μια ειδική συνάντηση με τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ για να συζητήσουν μια κοινή προσέγγιση.

Πέρα από τη Συρία, η συμφωνία της Άγκυρας τον περασμένο Σεπτέμβριο να φιλοξενήσει το ΝΑΤΟϊκό ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης επί τουρκικού εδάφους επίσης εξόργισε τους Αγιατολάχ. Ιρανοί σχολιαστές υποστήριξαν ότι η αντιπυραυλική ασπίδα στοχεύει στην προστασία του Ισραήλ και στοχεύει τους ιρανικούς πυραύλους. Τον περασμένο Οκτώβριο, ο στρατηγός Μασούντ Γιαζαγερί (Massoud Jazayeri), ο αναπληρωτής επικεφαλής των ιρανικών ενόπλων δυνάμεων, κάλεσε την Τουρκία να «ξανασκεφτεί τα μακροπρόθεσμα στρατηγικά συμφέροντά της και να αντλήσει διδάγματα από την πικρή ιστορική εμπειρία άλλων χωρών». Η Τουρκία, ωστόσο, δεν έχει δείξει κανένα σημάδι υποχώρησης.

Για να χειροτερέψει τα πράγματα με το Ιράν, τον ίδιο μήνα με την ανακοίνωση σχετικά με το ραντάρ του ΝΑΤΟ, ο Ερντογάν έκανε το γύρο της βόρειας Αφρικής. Στο Κάιρο, οι παρατηρήσεις του σχετικά με τη σημασία του κοσμικού χαρακτήρα προκάλεσαν έντονη κριτική από την ιρανική ηγεσία. Κληρικοί στην Τεχεράνη, συμπεριλαμβανομένου του Αγιατολάχ Μαχμούντ Χασεμί Σαχρουντί, πρώην επικεφαλής του δικαστικού σώματος και στενού συμβούλου του Ανώτατου Ηγέτη Αλί Χαμενεΐ, κατηγόρησε την Τουρκία ότι προωθεί μια δυτικού τύπου εκδοχή του Ισλάμ για να προωθήσει τις περιφερειακές φιλοδοξίες της. Η κριτική του Σαχρουντί αντανακλά την ανησυχία της Τεχεράνης για τη δημοτικότητα του τουρκικού μοντέλου, που δίνει έμφαση στη δημοκρατία και την εκκοσμίκευση. Αλλά έχει να κάνει και με τους φόβους του Ιράν ότι η Τουρκία κερδίζει το πολιτικό-ιδεολογικό αγώνα για την αφοσίωση ενός αυξανόμενου αριθμού μουσουλμάνων σε όλη τη Μέση Ανατολή.

Αλλά δεν είναι μόνο στο Κάιρο που ο Ερντογάν ενεπλάκη σε θέματα που η Τεχεράνη θεωρεί δικά της. Προασπιζόμενος των δικαιωμάτων των Παλαιστινίων, ο Ερντογάν, στην πραγματικότητα έχει υφαρπάξει το παλαιστινιακό ζήτημα και κλέψει την λάμψη από το Ιράν. Η υποστήριξή του και η δριμεία κριτική του για την ισραηλινή επίθεση στη Γάζα αύξησε τη δημοτικότητά του στον αραβικό κόσμο. Σήμερα, θεωρείται από πολλούς Άραβες ως ο μόνος μουσουλμάνος ηγέτης πρόθυμος να σταθεί όρθιος απέναντι στο Ισραήλ και να υπερασπιστεί με αποφασιστικότητα τα μουσουλμανικά συμφέροντα. Αυτό έχει αφήσει την ιρανική ηγεσία οργισμένη στο περιθώριο, να αγωνίζεται για να ξαναμπεί στο παιχνίδι, αλλά χωρίς κανένα βιώσιμο σχέδιο για να το πετύχει.

Από το τέλος του 2011, το Ιράκ έχει επίσης αναδειχθεί ως ένα σημαντικό πεδίο διαμάχης μεταξύ της Τουρκίας και του Ιράν. Η απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων μάχης έχει αφήσει ένα κενό εξουσίας εκεί, το οποίο το Ιράν προσπάθησε να εκμεταλλευτεί. Η Τουρκία έχει συμφέρον σε ένα σταθερό, ευημερεύον οικονομικά και ανεξάρτητο Ιράκ. Δεν θέλει να δει τη χώρα να μετατρέπεται σε έναν ιρανικό δορυφόρο ή να γίνει το εφαλτήριο για την επέκταση της ριζοσπαστικής ισλαμικής ιδεολογίας.