Η γραφειοκρατία νικά ως και την πυρηνική βόμβα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η γραφειοκρατία νικά ως και την πυρηνική βόμβα

Γιατί τα προγράμματα πυρηνικών όπλων συχνά καταρρέουν από μόνα τους. Και γιατί στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν μπορεί να συμβεί το ίδιο.
Περίληψη: 

Τα πυρηνικά όπλα είναι δύσκολο να κατασκευαστούν αλλά κυρίως για διοικητικούς λόγους, όχι τεχνικού χαρακτήρα. Γι’ αυτό είναι τόσο λίγα τα αυταρχικά καθεστώτα που το έχουν καταφέρει: δεν έχουν τον κατάλληλο πολιτισμό ή τους θεσμούς. Σχετικά με το πρόγραμμα του Ιράν, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους θα πρέπει να φύγουν από τη μέση και να αφήσουν τους χειρότερους εχθρούς του Ιράν – τους ίδιους τούς ηγέτες του - να καταστρέψουν την διαδικασία από μόνοι τους.

Ο JACQUES E. C. HYMANS είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του, από το οποίο είναι προσαρμοσμένο το δοκίμιο που ακολουθεί, κυκλοφορεί με τον τίτλο Achieving Nuclear Ambitions: Scientists, Politicians, and Proliferation.

Το χρόνιο πρόβλημα της διάδοσης των πυρηνικών όπλων κυριαρχεί για μία ακόμη φορά στις ειδήσεις. Μια έντονη αντιπαράθεση έχει αναπτυχθεί σχετικά με τον ενδεδειγμένο τρόπο αντίδρασης απέναντι στην απειλή που θέτει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, το οποίο -σύμφωνα με τους ειδικούς- αποσκοπεί στην κατασκευή πυρηνικού όπλου ή τουλάχιστον στη απόκτηση τεχνικής ικανότητας συναρμολόγησής του. Σ’ αυτήν τη διαμάχη, η μία πλευρά πιέζει για μια βραχυπρόθεσμη στρατιωτική επίθεση που θα προξενήσει βλάβη ή θα καταστρέψει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, ενώ η άλλη ελπίζει ότι αυστηρές κυρώσεις κατά της Ισλαμικής Δημοκρατίας θα την κάμψουν και θα την κάνουν να αναζητήσει διπλωματική λύση. Και οι δύο πλευρές, ωστόσο, συμφωνούν στη βασική παραδοχή ότι αν ξένες δυνάμεις δεν επέμβουν με δραματικό τρόπο, είναι αναπόφευκτο πολύ σύντομα το Ιράν να επιτύχει τους υποτιθέμενους πυρηνικούς στόχους του.

Εντούτοις, υπάρχει και μια άλλη διάσταση. Οι Ιρανοί χρειάστηκαν 25 χρόνια δουλειάς μόνο για να αρχίσουν τη συγκέντρωση εμπλουτισμένου ουρανίου σε ποσοστό 20%, που άλλωστε δεν συνιστά κατηγορία οπλικού συστήματος. Ο μέχρι σήμερα αργός ρυθμός προόδου του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος δίνει την εντύπωση ότι το Ιράν εξακολουθεί να χρειάζεται πολύ χρόνο μέχρι να φθάσει στην κατασκευή βόμβας ή, ακόμη, μπορεί εντέλει και ν’ αποτύχει στην προσπάθειά του. Πράγματι, οι παγκόσμιες τάσεις στη διάδοση των πυρηνικών φανερώνουν ότι κάποια από τις προαναφερθείσες δύο εκδοχές είναι πολύ πιο πιθανή από μια ιρανική επιτυχία στο κοντινό μέλλον. Παρά τις επαναλαμβανόμενες προειδοποιήσεις ότι η διάδοση των πυρηνικών καθίσταται ανεξέλεγκτη, είναι γεγονός ότι από τη δεκαετία του 1970 παρατηρείται σταθερή υποχώρηση στον ρυθμό τεχνικής προόδου των προγραμμάτων κατασκευής πυρηνικών όπλων και μια εξίσου δραματική αποτυχία στους τελικούς στόχους τους.

Η μεγάλη κάμψη στη διάδοση των πυρηνικών μπορεί να αποδοθεί εν μέρει στις αμερικανικές και εν μέρει στις διεθνείς προσπάθειες για τον περιορισμό τους. Κυρίως, όμως, πρόκειται για το αποτέλεσμα δυσλειτουργικών διοικητικών δομών στα κράτη που έχουν επιδιώξει την απόκτηση βόμβας κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Οι αδύναμοι θεσμοί τους επέτρεψαν στους πολιτικούς ηγέτες να υπονομεύσουν άθελά τους την απόδοση των πυρηνικών επιστημόνων, των μηχανικών και των τεχνικών τους. Όσο περισσότερο οι πολιτικοί αγωνίζονταν για να πετύχουν οι πυρηνικές φιλοδοξίες τους, τόσο λιγότερο παραγωγικά γίνονταν τα πυρηνικά προγράμματά τους. Εν τω μεταξύ, οι στρατιωτικές επιθέσεις που πραγματοποιήθηκαν από ξένες δυνάμεις οδήγησαν σε συσπείρωση των πολιτικών και των επιστημόνων γύρω από τον κοινό σκοπό της κατασκευής της βόμβας. Συνεπώς, η λήψη δραστικών μέτρων για τη χαλιναγώγηση του Ιράν μπορεί να μην είναι μόνο επικίνδυνη αλλά και ίσως αντιπαραγωγική, δηλαδή με πιθανότητες επιτυχίας πολύ μικρότερες σε σύγκριση την απλούστερη -όλων- πολιτική: να αφεθεί το πεδίο ελεύθερο για να δράσουν οι χειρότεροι εχθροί του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, οι ίδιοι οι πολιτικοί ηγέτες της χώρας.

ΠΥΡΗΝΙΚΑ ΣΚΥΛΙΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΔΑΓΚΩΝΟΥΝ

«Σήμερα, σχεδόν κάθε βιομηχανική χώρα μπορεί να παραγάγει ένα πυρηνικό όπλο μέσα σε τέσσερα-πέντε χρόνια», έγραψε πρόσφατα στους New York Times ο πρώην επικεφαλής των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών, απηχώντας μια διαδεδομένη σήμερα αντίληψη. Πράγματι, όσο περισσότερη είναι η πυρηνική τεχνολογία και η τεχνογνωσία που έχει διασπαρεί στον κόσμο, τόσο μικρότερο θα πρέπει να είναι το χρονικό όριο για την κατασκευή μιας βόμβας. Είναι, όμως, αλήθεια ότι η διάδοση των πυρηνικών όπλων στη διάρκεια των τελευταίων σαράντα χρόνων αντί να επιταχυνθεί, έχει αντιθέτως βαδίσει με βραδείς ρυθμούς.

Πριν από το 1970, επτά χώρες είχαν εγκαινιάσει αποκλειστικά προγράμματα κατασκευής πυρηνικών όπλων. Και οι επτά είχαν αρκετά έγκαιρα πετύχει τους στόχους τους. Αντιθέτως, από τις δέκα χώρες που έκαναν το ίδιο μετά το 1970, μόνο οι τρεις κατόρθωσαν να κατασκευάσουν βόμβα. Και μόνο μία από τις χώρες που απέτυχαν, δηλαδή το Ιράκ, είχε κάνει μεγάλη πρόοδο προς τον τελικό στόχο, μέχρι τη στιγμή που εγκατέλειψε τις προσπάθειες. Ας σημειωθεί ότι η αρμόδια ερευνητική επιτροπή εξακολουθεί να πέφτει έξω στις προβλέψεις της γα το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμη και τα επιτυχημένα προγράμματα των τελευταίων δεκαετιών χρειάστηκαν πολύ καιρό για να ολοκληρώσουν τους στόχους τους. Πριν από το 1970 ο μέσος χρόνος για επιτευχθεί κατασκευή βόμβας, ως κατάληξη των επιτυχημένων προγραμμάτων, ήταν τα επτά χρόνια. Τα επιτυχημένα προγράμματα μετά το 1970 έφθασαν στον στόχο της κατασκευής βόμβας ύστερα από 17 χρόνια, κατά μέσο όρο.

Οι διεθνείς εμπειρογνώμονες ασφαλείας δεν μπόρεσαν να ερμηνεύσουν ικανοποιητικά αυτήν την εντυπωσιακή τάση. Η πρώτη και πιο αξιόπιστη συμβατική ερμηνεία είναι ότι η Συνθήκη περί μη διάδοσης πυρηνικών όπλων (NPT) εμπόδισε την εμφάνιση μιας πλημμύρας νέων κρατών με πυρηνικό οπλοστάσιο, καθώς εγκαθίδρυσε ένα σύστημα ελέγχων των εξαγωγών, τεχνολογικές εγγυήσεις και επιτόπιες επιθεωρήσεις των πυρηνικών εγκαταστάσεων. Είναι σίγουρο ότι το καθεστώς που επιβλήθηκε με την NPT έκλεισε τους πιο εύκολους δρόμους που οδηγούσαν προς τη βόμβα. Όμως, μόνο μετά τη δεκαετία του 1990 η NPT έγινε αξεπέραστο εμπόδιο για τα κράτη που επιθυμούσαν να γίνουν πυρηνικές δυνάμεις, κι αυτό γιατί διευρύνθηκε ο κατάλογος των ελέγχων επί των εξαγωγών και τα κράτη της Δύσης εντέλει ασχολήθηκαν σοβαρά με την επιβολή τους, με τους διεθνείς επιθεωρητές να ενεργούν λιγότερο ως τουρίστες και περισσότερο ως αστυνομικοί. Εντούτοις, η επιβράδυνση στη διάδοση των πυρηνικών είχε αρχίσει τουλάχιστον είκοσι χρόνια πριν παγιωθεί το σύστημα. Έτσι, η NPT, όσο χρήσιμη και αν υπήρξε, δεν μπορεί από μόνη της να αποτελέσει την εξήγηση του φαινομένου.