Η κρίση της Ευρώπης | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η κρίση της Ευρώπης

Πώς δημιουργήθηκε η Ένωση και γιατί δείχνει τώρα να διαλύεται
Περίληψη: 

Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ευρώπη άρχισε μια διαδικασία ειρηνικής πολιτικής ενοποίησης πρωτοφανή στην γηραιά ήπειρο και χωρίς αναλογία οπουδήποτε αλλού. Αλλά το σχέδιο ξεκίνησε να στραβώνει στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν οι ηγέτες της Δυτικής Ευρώπης άρχισαν να κινούνται πολύ γρήγορα προς μια λανθασμένη νομισματική ένωση. Τώρα, καθώς η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μια άλυτη ακόμη κρίση χρέους, το κίνητρό της προς την ενοποίηση έχει σταματήσει – η Ένωση θα μπορούσε να διολισθήσει προς την αποσύνθεση, εκτός κι αν ο φόβος ή η διορατικότητα την κάνουν να προχωρήσει και πάλι.

Ο TIMOTHY GARTON ASH είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και βασικός συνεργάτης στο ίδρυμα Hoover στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ.

10 Μαΐου 1943: Οι γερμανικές δυνάμεις καταστρέφουν το γκέτο της Βαρσοβίας. Αντιμετωπίζοντας ένοπλη αντίσταση από τους πολωνούς εβραίους μαχητές, έβαλαν φωτιά από σπίτι σε σπίτι, καίγοντας ζωντανούς κάποιους από τους κατοίκους και βγάζοντας κάποιους άλλους έξω από τα κελάρια όπου κρύβονταν. «Σήμερα, συνολικά 1.183 Εβραίοι συνελήφθησαν ζωντανοί», σημειώνει η επίσημη έκθεση του διοικητή των SS, Jürgen Stroop. «187 Εβραίοι και ληστές πυροβολήθηκαν. Ένας απροσδιόριστος αριθμός Εβραίων και ληστών χάθηκαν σε αποθήκες που ανατινάχθηκαν. Ο συνολικός αριθμός των Εβραίων που έχουν διεκπεραιωθεί μέχρι σήμερα έχει αυξηθεί σε 52.683». Ένα παράρτημα του συγκεκριμένου εγγράφου περιλαμβάνει την διάσημη πλέον φωτογραφία ενός τρομοκρατημένου μικρού αγοριού που φορά ένα υπερμεγέθες παλτό να παραδίδεται με τα χέρια ψηλά. Ο Marek Edelman, ένας από τους πολύ λίγους ηγέτες της εξέγερσης του γκέτο της Βαρσοβίας που επιβίωσε, έκλεισε τα απομνημονεύματά του που δημοσιεύθηκαν αμέσως μετά τον πόλεμο με αυτά τα λόγια: «Αυτοί που σκοτώθηκαν στη δράση είχαν κάνει το καθήκον τους ως το τέλος, μέχρι την τελευταία σταγόνα του αίματος που πότισε τα πεζοδρόμια .... Εμείς, που δεν χαθήκαμε, αφήνουμε στο χέρι σας το να κρατήσετε τη μνήμη τους ζωντανή - για πάντα».

Ακριβώς 60 χρόνια μετά, στις 10 Μαΐου 2003, ένα μήνα πριν από το δημοψήφισμα για το αν η Πολωνία θα ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε μια προεκλογική συγκέντρωση στη Βαρσοβία υπέρ του «Ναι», ένα πανό στα εθνικά χρώματα της Πολωνίας, κόκκινο και λευκό, διακηρύσσει, «Πάμε στην Ευρώπη υπό την πολωνική σημαία». Έξω από το αναστηλωμένο Βασιλικό Κάστρο, μια χορωδία νεαρών κοριτσιών με κίτρινα και μπλε T-shirts - συμβολίζοντας τα κίτρινα αστέρια της Ευρωπαϊκής σημαίας σε μπλε φόντο - τραγουδούν. Στη μουσική του επίσημου ύμνου της ΕΕ, η οποία έχει βασιστεί στην τελική φάση της Ενάτης Συμφωνίας του Μπετόβεν, τραγουδούν, στα πολωνικά, τα λόγια του Γερμανού ποιητή Friedrich Schiller με τίτλο «Ωδή στη Χαρά». Σύντομα αυτοί οι νέοι Πολωνοί θα είναι σε θέση να κινηθούν κατά βούληση σχεδόν σε ολόκληρη την ήπειρο και ελεύθερα να σπουδάζουν, να εργάζονται, να εγκαθίστανται, να παντρεύονται και να απολαμβάνουν όλα τα οφέλη από ένα γενναιόδωρο ευρωπαϊκού κράτος πρόνοιας, στο Δουβλίνο, τη Μαδρίτη, το Λονδίνο ή τη Ρώμη. «Αγκαλιαστείτε, εκατομμύρια άνθρωποι! Αυτό φιλί πηγαίνει σε ολόκληρο τον κόσμο! Αδέλφια, ένας στοργικός πατέρας πρέπει να ζει πάνω από το θόλο των αστεριών!».

Για να γίνει κατανοητό το πώς μια προβλεπόμενη κρίση της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης έγινε μια υπαρξιακή κρίση για το σύνολο του σχεδίου της ευρωπαϊκής μετά το 1945 ενοποίησης, θα πρέπει να δούμε τη μοναδική πορεία της Ευρώπης από τη μια 10η Μαΐου στην άλλη. Αμφότερες οι μνήμες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και οι ανάγκες του Ψυχρού Πολέμου οδήγησαν τρεις γενιές Ευρωπαίων στα ύψη της ειρηνικής ενοποίησης, που ήταν πρωτοφανής στην ιστορία της Ευρώπης και απαράμιλλη σε οποιαδήποτε άλλη ήπειρο. Ωστόσο, το εν λόγω σχέδιο άρχισε να στραβώνει αμέσως μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, καθώς οι δυτικοευρωπαίοι ηγέτες πήραν μια βιαστική πορεία προς μια νομισματική ένωση με δομικά ελαττώματα.

Ενώ πολλές κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και νοικοκυριά είχαν συσσωρεύσει μη βιώσιμα επίπεδα χρέους, νεαροί Ευρωπαίοι, από την Πορτογαλία ως την Εσθονία και από τη Φινλανδία ως την Ελλάδα εξέλαβαν την ειρήνη, την ελευθερία, την ευημερία και την κοινωνική ασφάλιση ως δεδομένα. Όταν η φούσκα έσκασε, έκανε πολλούς να αισθάνονται πικρά απογοητευμένοι και οδήγησε σε ανυπόφορες αποκλίσεις μεταξύ των εμπειριών των διαφόρων εθνών. Τώρα, με την τρέχουσα κρίση να παραμένει άλυτη, η Ευρώπη στερείται τις περισσότερες από τις κινητήριες δυνάμεις που κάποτε την ώθησαν προς την ενότητα. Ακόμα κι αν ένας κοινός φόβος για τις συνέπειες της κατάρρευσης της ευρωζώνης την σώσει από τα χειρότερα, η Ευρώπη χρειάζεται κάτι περισσότερο από το φόβο για να κάνει και πάλι την ενοποίηση ένα σχέδιο που μαγνητίζει, όπως ήταν για μισό αιώνα. Αλλά τι μπορεί να είναι αυτό το κάτι;

ΜΕ ΤΟ ΜΥΑΛΟ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ

Οι ιστορικοί έχουν εντοπίσει πολλούς παράγοντες που συνέβαλαν στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, συμπεριλαμβανομένων των ζωτικών οικονομικών συμφερόντων των ευρωπαϊκών εθνών. Ωστόσο, η πιο σημαντική κινητήρια δύναμη σε όλη την ήπειρο ήταν η μνήμη του πολέμου. Ανάμεσα σε αυτούς που παρήλαυναν στους δρόμους της Βαρσοβίας τον Μάιο του 2003 ήταν ο γενειοφόρος καθηγητής Bronislaw Geremek, ο οποίος, ως δεκάχρονος Πολωνός εβραίος, είχε δει το γκέτο της Βαρσοβίας να καίγεται μπροστά στα μάτια του. Δεν ήταν τυχαίο το γεγονός ότι ο ίδιος έγινε ένας από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της Πολωνίας στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, ως ηγέτης του κινήματος της Αλληλεγγύης, υπουργός Εξωτερικών της Πολωνίας και στη συνέχεια μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Σίγουρα, ο επιζών του γκέτο της Βαρσοβίας, ο ναζιστής στρατιώτης, ο Βρετανός αξιωματικός, ο Γάλλος συνεργάτης, ο Σουηδός επιχειρηματίας και ο Σλοβάκος αγρότης αντιμετώπισαν πολύ διαφορετικούς πολέμους. Ωστόσο, από όλες τις φωνές ακούστηκε η ίδια παθιασμένη κραυγή: «Ποτέ ξανά!». Παρ’ όλες τις διαφορές μεταξύ των εθνικών και τοπικών εμπειριών σε μια εξαιρετικά διαφοροποιημένη ήπειρο, ο ιστορικός Tony Judt θα μπορούσε ακόμα να τιτλοφορήσει την ιστορία της Ευρώπης που καλύπτει τα 60 χρόνια μέχρι το 2005 με μία μόνο λέξη: Μεταπολεμική. Από αυτή την άποψη, η αγαπημένη φράση - σύνθημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, «Ενότητα στην πολυμορφία», ήταν ίσως η περισσότερο ακριβής από οποιαδήποτε άλλη.