Ο νέος ενεργειακός χάρτης | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο νέος ενεργειακός χάρτης

Οι πολιτικές του κόσμου μετά την έκρηξη της μη συμβατικής ενέργειας

Από τις εξαγωγές της στην Ευρώπη, η Gazprom πρέπει να κερδίζει 12 δολάρια ανά 1000 κυβικά πόδια φυσικού αερίου, για να καλύψει τα έξοδα της. (Η τιμή του φυσικού αερίου στις Ηνωμένες Πολιτείες σήμερα είναι κάτω από 3 δολάρια ανά 1000 κυβικά πόδια.) Ένας λόγος για αυτό αποτελεί το γεγονός ότι το κράτος και οι ελίτ συγκεντρώνουν δισεκατομμύρια από το πολιτικοποιημένο, αναποτελεσματικό και αδιαφανές μονοπώλιο. Όλη αυτή η διαφθορά συμπίπτει με τους γεωπολιτικούς ελιγμούς σε έργα μεγάλων αγωγών: όπως ακριβώς η γειτονική Αλάσκα έχει την διαβόητη γέφυρα, η Ρωσία διαθέτει αγωγούς στο «πουθενά».

Για παράδειγμα, ο Nord Stream, ο υποθαλάσσιος αγωγός φυσικού αερίου, που συνδέει την Ρωσία απευθείας με την Γερμανία, παρακάμπτοντας την Ουκρανία και την Πολωνία. Το έργο δεν είχε καμία οικονομική λογική. Θα ήταν πολύ φθηνότερο για την Μόσχα να έρθει σε συμφωνία με το Κίεβο, σχετικά με τα τέλη διέλευσης. Αλλά η Ρωσία δεν ήταν πρόθυμη να το πράξει. Ως συνήθως, η διαφθορά έπαιξε σημαντικό ρόλο: ο Αρκάντι Ρότενμπεργκ, ο ιδιοκτήτης της εταιρείας που τοποθέτησε τους αγωγούς, είναι παιδικός φίλος του Πούτιν και η ρωσική κυβέρνηση του κατέβαλε μια υπέρογκη αμοιβή- που ανερχόταν σε ένα περιθώριο κέρδους 30%- για το έργο του. Τώρα, η Gazprom σχεδιάζει έναν άλλο «τρελό» αγωγό, τον South Stream, ο οποίος θα παρακάμπτει πάλι την Ουκρανία, περνώντας κάτω από την Μαύρη Θάλασσα προς την Νότια Ευρώπη.

Αυτά τα εξωφρενικά έργα υποδομής θα μπορούσαν να γίνουν ως και συνήθη, αν η Gazprom προσπαθήσει να ισοφαρίσει την πτώση των εσόδων της στην Ευρώπη ανεβάζοντας τις πωλήσεις της στην Κίνα [2]. για να γίνει αυτό, θα πρέπει να κατασκευάσει μεγάλους αγωγούς κατά μήκος του δύσκολου εδάφους της Σιβηρίας. Το έργο αυτό ωχριά μπροστά στην πρόκληση να πείσει την Κίνα να πληρώσει οτιδήποτε κοντά σ΄αυτό που επιβάλει η Ρωσία στις ευρωπαϊκές χώρες – και όχι μόνο επειδή οι Κινέζοι είναι σκληροί διαπραγματευτές, αλλά και επειδή η Κίνα διαθέτει τα μεγαλύτερα κοιτάσματα σχιστολιθικού φυσικού αερίου από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο (886 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια σε σύγκριση με 750 τρισεκατομμύρια των ΗΠΑ, τα δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα στον κόσμο). Παρά το γεγονός ότι η Κίνα μόλις που ξεκινάει να αξιοποιεί τα κοιτάσματα φυσικού αερίου της, από την στιγμή που κάθε κινεζικο- ρωσικό έργο αγωγού θα μπορούσε να ολοκληρωθεί, θα μπορούσε να διαθέτει αρκετό μη συμβατικό φυσικό αέριο, ώστε να είναι ενεργειακά αυτάρκης. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της κινεζικής κυβέρνησης, η χώρα έχει αρκετό φυσικό αέριο ώστε να καλύπτει τις εγχώριες ανάγκες έως και για δύο αιώνες. Η μόνη ελπίδα για την Gazprom είναι τα κινεζικά πετρώματα σχιστόλιθου να μην ανταποκρίνονται στις νέες τεχνολογίες- αλλά δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο.

Προς το παρόν, η Ρωσία έχει προσπαθήσει να προστατέψει το μερίδιό της στην αγορά, απλά εμποδίζοντας την εξάπλωση των μη συμβατικών ενεργειακών τεχνολογιών. Από την πλευρά τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες, μέσω του Προγράμματος Τεχνικής Δέσμευσης Μη Συμβατικού Αερίου του 2010, μεταφέρουν τεχνολογίες σε έθνη που θα ήθελαν να γίνουν πιο ανεξάρτητα ενεργειακά, όπως η Ινδία, η Πολωνία και η Ουκρανία. Οι χώρες που επιτυγχάνουν μεγαλύτερη ενεργειακή ανεξαρτησία, όπως θεωρεί η Ουάσινγκτον, θα είναι λιγότερο επιρρεπείς σε εκφοβισμούς από εχθρικά κράτη με πετρέλαιο.

Εν τω μεταξύ, η Ρωσία προσπαθεί να εμποδίσει ή τουλάχιστον να επιβραδύνει την διαδικασία. Μια από τις αγαπημένες τακτικές της Μόσχας περιλαμβάνει την άσκηση πίεσης στις εταιρείες που θέλουν να δραστηριοποιηθούν στην Ρωσία να μην ερευνήσουν για σχιστολιθικό φυσικό αέριο πουθενά αλλού. Για παράδειγμα, η Μόσχα θα μπορούσε να πιέσει την Exxon mobile να αποχωρήσει από την Πολωνία [3], η οποία θα μπορούσε να έχει τα μεγαλύτερα κοιτάσματα σχιστολιθικού φυσικού αερίου σε όλη την Ευρώπη, σε αντάλλαγμα για μια συμφωνία συνεργασίας με την Rosneft. Όμως, όπως πάντα στην ελεύθερη αγορά, όταν κάποια εταιρεία αποχωρεί, κάποια άλλη σπεύδει να καλύψει το κενό. Η αμερικανική εταιρεία Chevron έχει αρχίσει την εξερεύνηση σχιστολιθικού αερίου και πετρελαίου σε όλη την περιοχή μεταξύ της Βαλτικής και της Μαύρης Θάλασσας. Ο Τζορτζ Σόρος, εξάλλου, έχει ήδη επενδύσει 500 εκατομμύρια δολάρια σε έργα μη συμβατικής ενέργειας στην Πολωνία.

Μια πιο αποτελεσματική ρωσική τακτική περιλαμβάνει την χρηματοδότηση των περιβαλλοντολογικών ομάδων που βρίσκονται στο λόμπι κατά του σχιστολιθικού αερίου. Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει καμία αξιόπιστη επιστημονική απόδειξη ότι η υδραυλική διάρρηξη έχει αρνητικές επιπτώσεις και στον αέρα και στο νερό. Αρκετές μελέτες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που πραγματοποιούνται από την Royal Society, από το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο του υπουργού Ενέργειας των ΗΠΑ, καθώς και από τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (ΙΕΑ) έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η υδραυλική διάρρηξη είναι αρκετά ασφαλής όταν εφαρμόζεται με τον σωστό τρόπο. Ωστόσο, μετά από μια έξαρση περιβαλλοντολογικών διαδηλώσεων, τόσο η Βουλγαρία όσο και η Τσεχία επέβαλλαν πρόσφατα μορατόριουμ σχετικά με την χρήση της τεχνολογίας . Το μήνυμα από κάθε εξωτερική επιρροή είναι σαφές; στην Βουλγαρία σπάνια πραγματοποιούνται διαδηλώσεις κάθε είδους και στην Τσεχία οι περιβαλλοντολογικές ομάδες επικεντρώνονται σε σημαντικά θέματα, δηλαδή κυρίως προγραμματισμένες επεκτάσεις του πυρηνικού σταθμού στο Temelin.

Τα πρώην μέλη του σοβιετικού μπλοκ – όπως η Βουλγαρία, η Τσεχία, η Πολωνία και η Ουκρανία- εξακολουθούν να αγοράζουν το σύνολο ή το μεγαλύτερο μέρος του φυσικού αερίου τους από την Gazprom. Η Πολωνία και η Ουκρανία έχουν αρκετά δυνητικά σχιστολιθικά αποθέματα, ώστε να μην εξαρτώνται από την Gazprom. Παρά το γεγονός ότι η Βουλγαρία και η Τσεχία δεν είναι τόσο «προικισμένες» ακόμη και η μέτρια εγχώρια παραγωγή μπορεί να ανατρέψει την δύναμη του μονοπωλίου της Gazprom και να μειώσει την τιμή του εισαγόμενου φυσικού αερίου.