Οι δεσμοί της Ελλάδας με το Αζερμπαϊτζάν

Στον Δρόμο του Μεταξιού, Ελλάδα και Αζερμπαϊτζάν αποτελούν πάντοτε σημεία κίνησης ανθρώπων και αγαθών και συνάντησης πολιτισμών. Συνδέοντας τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και ενώνοντας τον Καύκασο με την Κασπία, το Αζερμπαϊτζάν παραμένει ένα από τα κυριότερα στρατηγικά περάσματα του πανάρχαιου Δρόμου του Μεταξιού. Παρόμοια, η Εγνατία Οδός στον ελληνικό κόσμο αποτελούσε την κύρια δυτική απόληξη του Δρόμου του Μεταξιού με πολλαπλούς αποδέκτες στην Χερσόνησο του Αίμου, την κεντρική Ευρώπη, την Βόρεια Αφρική και την Εσπερία εν γένει. Σήμερα, με δεδομένο ότι η γεωγραφία δεν αλλάζει, ο Δρόμος του Μεταξιού συνεχίζει να υφίσταται και να αποκτά πολλαπλές γεωπολιτικές εκφάνσεις, με κυριότερη την ενέργεια και τους αγωγούς.

Στο εν λόγω πλαίσιο έλαβε χώρα η υπογραφή Μνημονίου Συνεργασίας από τους Υπουργούς Εξωτερικών Ελλάδας, Αλβανίας και Ιταλίας στις 29-09-2012 στο περιθώριο της Σύγκλησης της Ολομέλειας του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, εκφράζοντας την πολιτική υποστήριξη των τριών κρατών για την επίτευξη συμφωνίας περί της υλοποίησης του Υπεραδριατικού Αγωγού (TAP), ο οποίος αναμένεται να μεταφέρει αζερικό φυσικό αέριο μέσω της Γεωργίας και της Τουρκίας στην Ευρώπη, ως εναλλακτικού άξονα αυτού του αγωγού «Ναμπούκο» (μέσω Β. Βαλκανίων). Συγκεκριμένα, ο Υπεραδριατικός Αγωγός προβλέπεται να εκτείνεται δυτικά στο ελληνικό έδαφος (αρχής γενομένης από την Αλεξανδρούπολη) κατά μήκος της Εγνατίας Οδού στην δυτική Μακεδονία και να εκτείνεται βορειοδυτικά, διερχόμενος τα ελληνοαλβανικά σύνορα μέσω της κοιλάδας της Κορυτσάς απολήγοντας στο Δυρράχιο από όπου θα περαιώνεται στην Ιταλία μέσω των Στενών του Οτράντο.

Από τον Σεπτέμβριο έχουν ενταθεί οι διεργασίες μεταξύ της Αθήνας και της κοινοπραξίας Σαχ Ντενίζ για την ικανοποίηση των αντισταθμιστικών ωφελημάτων της Αθήνας προκειμένου να διέλθει ο αγωγός από την ελληνική επικράτεια. Σύμφωνα με πληροφορίες, οι συνομιλίες βρίσκονται σε θετικό δρόμο σε σχέση με το αίτημα συμμετοχής ελληνικής κατασκευαστικής εταιρίας στην δόμηση του Υπεραδριατικού Αγωγού αλλά και την συμμετοχή ελληνικής εταιρίας στην εταιρία η οποία θα ελέγχει το ελληνικό τμήμα του Αγωγού. Σε αυτό το πλαίσιο καθίσταται αναγκαία η ταχεία υπογραφή της διακρατικής συμφωνίας μεταξύ της Ελλάδας, Ιταλίας και Αλβανίας, ούτως ώστε να γίνει η επιλογή από την Κοινοπραξία Σαχ Ντενίζ στα μέσα του 2013 και να αναληφθεί άμεση δράση για την υλοποίηση του έργου.

Ενώ, λοιπόν, κατά κανόνα δίδεται εύλογα έμφαση στο οικονομικό πλαίσιο συνεργασίας των δύο χωρών, παρατηρείται απουσία εστιασμού στον σημαντικό παράγοντα της πολιτιστικής ταυτότητας των συμμετεχόντων κρατών στις οικονομικές εξελίξεις. Στο πλαίσιο της διμερούς οικονομικής συνεργασίας, υπάρχει μια ευρέως άγνωστη πολιτιστική εικόνα του Αζερμπαϊτζάν σε σχέση με την Ελλάδα.

Η γεωστρατηγική σημασία του Αζερμπαϊτζάν συνδυάζεται με πολυπολιτισμικότητα. Η εμπορική και εν γένει οικονομική δράση των διαφόρων λαών στον χώρο του Αζερμπαϊτζάν ώθησε σταδιακά στην εκεί δημιουργία πολιτιστικών κοινοτήτων. Η εν λόγω εξέλιξη προσέδωσε στους κατοίκους του Αζερμπαϊτζάν την αντίληψη πολιτιστικής ανοχής και αλληλοεκτίμησης.

Κατά την αρχαιότητα, δηλ. την Αχαιμενιδική, Παρθική και Βυζαντινή-Σασσανιδική περίοδο, το Αζερμπαϊτζάν υπήρξε ένα από τα σημαντικά κέντρα της αρχαίας πυρολατρικής θρησκείας του ζωροαστρισμού, από την οποία και προέρχεται το όνομα της χώρας (στα περσικά: Αζερμπαϊτζάν, δηλ. η Χώρα του Αιωνίου Πυρός). Κατά τον 1ο αι μ.Χ. μαζί με άλλες χώρες της περιοχής του Καυκάσου, το Αζερμπαϊτζάν ήταν από τα πρώτα μέρη στα οποία αναπτύχθηκε ο χριστιανισμός. Στο Αζερμπαϊτζάν βρίσκεται μεγάλος αριθμός χριστιανικών εκκλησιών και μοναστηριών όλων των δογμάτων, χρονολογημένα στην ιστορική περίοδο της Αλβανίας του Καυκάσου έως τον 4ο αι. μΧ. Επίσης σημαντικός ήταν ο ρόλος των εβραϊκών κοινοτήτων με συναγωγές να εμπλουτίζουν πολιτιστικά ακόμη και σήμερα την χώρα. Ο εξισλαμισμός της περιοχής τον 7ο -10ο αι. ήταν αργός και εμπλούτισε τα ινδοευρωπαϊκά πολιτιστικά δεδομένα στην χώρα με τον ερχομό των Σημιτών Αράβων. Κατά τους επόμενους πέντε αιώνες o ερχομός των διαφόρων τουρκικών νομαδικών φύλων (Σελτζούκων, Ογούζ κ.α.) μαζί με την μογγολική κατάκτηση προσέθεσε τον πολιτικό και πολιτιστικό (σε γλωσσικό επίπεδο) ρόλο του τουρκικού στοιχείου στην χώρα. Τους τελευταίους έξι αιώνες το Αζερμπαϊτζάν διεκδικήθηκε από το Ιράν και το Οθωμανικό Σουλτανάτο. Κατά τα έτη 1813 και 1828, μέρος του Αζερμπαϊτζάν εντάχθηκε στην ρωσική επικράτεια, διαιρούμενο ανάμεσα στην Ρωσία και το Ιράν. Κατόπιν έλαβε χώρα η περαιτέρω εκκοσμίκευση της χώρας και ο γεωπολιτιστικός προσανατολισμός της προς την Δύση, διαμορφώνοντας το σύγχρονο Αζερμπαϊτζάν.

Στην σύντομη πρώτη περίοδο ανεξαρτησίας (1918-1920), στη Λαϊκή Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν διαμορφώθηκε κοινοβουλευτικό σύστημα διακυβέρνησης, στο οποίο αντιπροσωπεύονταν η πλειονότητα των Μουσαβάτ και οι μειονότητες της χώρας (Αρμένιοι, Πολωνοί, Ρώσσοι, Εβραίοι και Γερμανοί). Εκείνη την περίοδο συνέβησαν πρωτόπορες μεταρρυθμίσεις στην χώρα, λ.χ. η πολιτική ισότητα των δύο φύλων, στοιχείο πρωτόγνωρο για ισλαμική χώρα, και μάλιστα πολύ πριν τις ΗΠΑ και την Βρετανία. Παράλληλα, ιδρύθηκαν στο Μπακού όπερα και μπαλέτο, ενώ πρωτολειτούργησε και το πανεπιστήμιο του Μπακού. Μετά από παραπάνω από δύο δεκαετίες ανεξάρτητου πολιτικού βίου το Μπακού θεωρεί σήμερα το μέλλον με πλήθος πολιτιστικών αποθεμάτων.