Η αδύναμη τουρκική δημοκρατία

Σε μια τέτοια περιοχή που όχι άδικα χαρακτηρίστηκε από τον Economist ως το πιο ακριβό κομμάτι στο γεωπολιτικό real estate, έχοντας από την μια πλευρά την Ελλάδα, το Ισραήλ και την Κύπρο, από την άλλη το Ιράν, το Ιράκ, τη Συρία, αλλά και την Αρμενία, τη Γεωργία, το Αζερμπαϊτζάν και ακόμη τη Ρωσία, στη συγκυρία της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και των ανακατατάξεων που έφερε η Αραβική Άνοιξη, στις επιδιώξεις της Τουρκίας ήταν η κυριαρχία στη διαμόρφωση της νέας τάξης στην περιοχή. Ενώ, όμως, η αξιοποίηση του στρατηγικού βάθους μπορεί να είναι θεμιτή, η πολιτική των «μηδενικών προβλημάτων» αποδείχθηκε προβληματική, ανειλικρινής και ανέφικτη [3]. Φαίνεται να χρησιμεύει περισσότερο ως επικοινωνιακό προκάλυμμα που εξυπηρετεί το νέο-οθωμανικό σχέδιο και για αυτό άλλωστε δεν απέδωσε τα αναμενόμενα αποτελέσματα για την τουρκική ηγεσία, αλλά και για όσους στο εξωτερικό ανέμεναν η Τουρκία να παίξει έναν ρόλο ισλαμικής χώρας-μοντέλου για την περιοχή.

ΜΙΑ ΑΔΥΝΑΜΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Για μεγάλο χρονικό διάστημα, ειδικά προ της επέμβασης στο Ιράκ, αλλά και μετά τις εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης, η στρατηγική των ΗΠΑ ήταν να προβάλουν την Τουρκία ως πρότυπο ισλαμικής Δημοκρατίας. Την ίδια στιγμή που στην Τουρκία οι φυλακισμένοι δημοσιογράφοι ξεπερνούν σε αριθμό εκείνους που έχουν φυλακιστεί στην αυταρχική Κίνα ή στο Ιράν. Κάθε άλλο παρά κοινό μυστικό είναι πλέον ότι οι αλλαγές που επιχείρησε η Τουρκία στο πλαίσιο του εξευρωπαϊσμού της δεν ήταν παρά επιφανειακές. Δεν υπάρχει ελευθερία έκφρασης, τα δικαιώματα των γυναικών περιορίζονται, το ίδιο και εκείνα των μη μουσουλμανικών θρησκευτικών κοινοτήτων, το κουρδικό ζήτημα παραμένει άλυτο, το βαθύ κράτος, παρά τον περιορισμό της στρατιωτικής εξουσίας, ζει και βασιλεύει, η ανεξαρτησία και η αξιοπιστία των ΜΜΕ αμφισβητούνται, το ίδιο και η Δικαιοσύνη, που κατά πολλούς ελέγχεται από το κόμμα, οι επιχειρήσεις που στηρίζουν την κυβέρνηση ευνοούνται, ενώ όσοι δεν εξυπηρετούν τα συμφέροντά της διώκονται.

Μπορεί, λοιπόν, κάποιοι στο περιβάλλον του Ερντογάν σήμερα να αναρωτιούνται πώς είναι δυνατόν ένα κόμμα να παίρνει σχεδόν το 50% στις πρόσφατες εκλογές και συγχρόνως η κυβέρνησή του να θεωρείται αυταρχική. Θα έπρεπε, όμως, και να μην αγνοούν ότι στην περίπτωση της Τουρκίας έχουμε να κάνουμε με μια κατ’ επίφαση δημοκρατία, καθώς πρόκειται για δημοκρατία χωρίς ελευθερία. Είναι χαρακτηριστικό ότι τις πρώτες ώρες των συγκρούσεων στην πλατεία Ταξίμ ανάμεσα στην αστυνομία και τους διαδηλωτές, τα τουρκικά ΜΜΕ αποσιωπούσαν το γεγονός συνεχίζοντας κανονικά το πρόγραμμά τους. Η ουσιαστική δημοκρατία απαιτεί την ύπαρξη πολύ περισσότερων προϋποθέσεων: ελευθερία έκφρασης, κράτος δικαίου, διαχωρισμό των εξουσιών, σεβασμό στα ατομικά δικαιώματα, και όχι μόνο εκλογές.

ΟΙ ΣΤΑΓΟΝΕΣ ΠΟΥ ΞΕΧΕΙΛΙΣΑΝ ΤΟ ΠΟΤΗΡΙ

Η απουσία αυτών των προϋποθέσεων ήταν έντονη την τελευταία περίοδο διακυβέρνησης και στις τελευταίες εξελίξεις. Ο Ερντογάν φαίνεται να χάνει μια σειρά από μάχες στα μέτωπα που τις είχε κερδίσει επί μια δεκαετία. Υποστηρίζεται ότι η κυβέρνηση προκειμένου να διατηρήσει τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και να ευνοήσει συγκεκριμένες εταιρείες προωθεί μια σειρά από μεγάλα έργα, αδιαφορώντας για τις οικολογικές συνέπειες αλλά και για τις επιπτώσεις σε μια σειρά από ιστορικές γειτονιές της Κωνσταντινούπολης και στους κατοίκους τους. Η εφαρμογή αυτών των σχεδίων χωρίς να προηγηθεί δημόσιος διάλογος, ο νόμος για την απαγόρευση πώλησης αλκοόλ, η προτροπή στο μετρό να αποφεύγονται τα δημόσια φιλιά, η προσπάθεια ελέγχου των γεννήσεων και η εναντίωση στην άμβλωση, η συντηρητική στροφή στην εκπαίδευση, η πολιτική της Τουρκίας στη Συρία, ήταν οι σταγόνες που ξεχείλισαν το ποτήρι. Η μετατροπή του Γκεζί Παρκ σε εμπορικό κέντρο αποτέλεσε την αφορμή για να ενωθούν πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους φωνές ενάντια σε μια κοινή απειλή, στη συντηρητικοποίηση της Τουρκίας και στην περιστολή των δικαιωμάτων των πολιτών της.

Ακόμη, όμως, και η διαμαρτυρία στο Γκεζί Παρκ μπορεί να είχε περάσει απαρατήρητη, αν δεν συναντούσε τη δυσανάλογη αντίδραση της τουρκικής αστυνομίας και την αδιαλλαξία της κυβέρνησης. «Αν μαζέψετε εκατό, θα μαζέψω ένα εκατομμύριο», προειδοποίησε ο ίδιος ο πρωθυπουργός, ρίχνοντας λάδι στη φωτιά με μια δήλωση που δεν είναι μόνο αλαζονική αλλά και επικίνδυνη. Η επίδειξη ισχύος του Ερντογάν δημιούργησε αντισυσπειρώσεις. Η στάση του μετέτρεψε την πλατεία Ταξίμ σε συμβολικό σημείο συνάντησης κάθε φιλελεύθερου, κεμαλιστή, εθνικιστή, Αλεβίτη, οικολόγου, και σταδιακά Κούρδων και μετριοπαθών μουσουλμάνων από κάθε γωνιά της Τουρκίας, ανεξάρτητα από φύλο και ηλικία, με τους νέους βέβαια να πρωτοστατούν. Ό,τι δεν κατάφερε η πολιτική ομογενοποίησης στην Τουρκία φαίνεται να το καταφέρνει ο Τούρκος πρωθυπουργός στην πλατεία Ταξίμ. Το κόμμα διατηρεί βέβαια τη δημοφιλία του στους παραδοσιακούς ψηφοφόρους και επί της ουσίας δεν κινδυνεύει όσο δεν υπάρχει ισχυρή αντιπολίτευση. Έχει, όμως, χάσει τη συνοχή του, με την τάση των φιλελεύθερων και πραγματιστών του ισλαμιστή διανοούμενου Φετουλάχ Γκιουλέν να εκφράζει την ανησυχία της για τα τεκταινόμενα. Ο ίδιος ο Πρόεδρος Γκιουλ δήλωσε ότι Δημοκρατία δεν είναι μόνο εκλογές. Ο Ερντογάν αντίθετα επιδιώκει την πόλωση, δυναμιτίζει ακόμη περισσότερο την ένταση και καθιστά τη διαχείριση της κρίσης δυσκολότερη.