Το παράδειγμα του Μεξικό | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το παράδειγμα του Μεξικό

Μετασχηματισμός στην κοινωνία, την οικονομία και τη διοίκηση
Περίληψη: 

Αν και το Μεξικό εξακολουθεί ν’ αντιμετωπίζει σοβαρές απειλές κατά της ασφάλειάς του, η σταθερή πορεία ανόδου της χώρας μετασχηματίζει την οικονομία, την κοινωνία και το πολιτικό σύστημα. Με δεδομένο το λαμπρό μέλλον του Μεξικού και τα κοινά συμφέροντα με τις ΗΠΑ στους τομείς της ενέργειας, της βιομηχανίας και της ασφάλειας, η Ουάσιγκτον θα πρέπει ν’ αρχίσει να βλέπει τον νότιο γείτονά της ως εταίρο και όχι ως πρόβλημα.

Η SHANNON K. O’NEIL είναι βασική συνεργάτις για τις Λατινοαμερικανικές Σπουδές στο Council on Foreign Relations. Αναμένεται η έκδοση βιβλίου της υπό τον τίτλο Two Nations Indivisible: Mexico, the United States and the Road Ahead (Oxford University Press, 2013). Το δοκίμιο που ακολουθεί αποτελεί προσαρμογή από το βιβλίο αυτό.

Τέσσερις τόνοι κοκαΐνης που κατασχέθηκαν από τις αμερικανικές αρχές στα ανοιχτά των ακτών της Καλιφόρνιας. Τριανταπέντε πτώματα πεταμένα μέρα μεσημέρι στην άκρη του πολυσύχναστου αυτοκινητοδρόμου της Βέρα Κρουζ. Επίθεση ενόπλων σε πάρτι γενεθλίων στη Σιουδάδ Χουάρες με 14 νεκρούς, εκ των οποίων πολλοί έφηβοι. Τραγωδίες σαν αυτές, όλες μέσα στα τελευταία δύο χρόνια και με εκτεταμένη κάλυψη από τα ΜΜΕ, είναι συνηθισμένες σήμερα στο Μεξικό. Έγκριτοι δημοσιογραφικοί οργανισμοί και αναλυτές στη χώρα εκτιμούν ότι στη διάρκεια της εξαετούς θητείας του τελευταίου προέδρου του Μεξικού, Φελίπε Καλντερόν, περισσότεροι από 60.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε βίαια επεισόδια σχετιζόμενα με τη διακίνηση ναρκωτικών. Σύμφωνα με κάποιους ερευνητές, ο αριθμός αυτός ανέρχεται σε δεκάδες χιλιάδες ακόμη. Τα ποσοστά εγκληματικότητας στο Μεξικό είναι από τα χειρότερα στο δυτικό ημισφαίριο. Σύμφωνα με την ετήσια δημοσκόπηση με την ονομασία Latinobarómetro, πάνω από το 40% των Μεξικανών αναφέρουν ότι οι ίδιοι ή μέλη της οικογένειάς τους έχουν -κάποια στιγμή της περυσινής χρονιάς- πέσει θύματα εγκληματικής ενέργειας.

Ωστόσο, πίσω από τα ανησυχητικά πρωτοσέλιδα, κρύβεται ένα άλλο πιο ευοίωνο Μεξικό, αυτό που βρίσκεται σε διαδικασία κοινωνικού, πολιτικού και οικονομικού μετασχηματισμού. Ναι, το Μεξικό εξακολουθεί να δέχεται σοβαρές απειλές κατά της ασφάλειάς του, αλλά επίσης προωθεί μια διεθνώς ανταγωνιστική αγορά, μια αναπτυσσόμενη μεσαία τάξη και μια αυξανόμενης επιρροής δημοκρατική εκλογική βάση. Επιπλέον, οι δεσμοί του Μεξικού με τις ΗΠΑ μεταβάλλονται. Τα κοινά συμφέροντα των δύο χωρών στους τομείς της ενέργειας, της βιομηχανίας και της ασφάλειας, καθώς και στο ζήτημα της ύπαρξης πολυάριθμης κοινότητας εκατομμυρίων μικτών οικογενειών, έχουν καταστήσει την πορεία προόδου του Μεξικού πολύ σημαντική για τον βόρειο γείτονά της.

Στο μεγαλύτερο διάστημα του περασμένου αιώνα, οι σχέσεις ΗΠΑ-Μεξικού κρατήθηκαν σε απόσταση ασφαλείας. Όμως, η κατάσταση αυτή άρχισε ν’ αλλάζει κατά τη δεκαετία του 1980 και, ακόμη περισσότερο, μετά το Βορειοαμερικανικό Σύμφωνο Ελεύθερου Εμπορίου (NAFTA) του 1994, με το οποίο προωθήθηκαν περαιτέρω οι διμερείς οικονομικές δεσμεύσεις και η συνεργασία. Η μετάβαση του Μεξικού στη δημοκρατία συνέτεινε στο να καμφθούν οι επιφυλάξεις ορισμένων σκεπτικιστών στην Ουάσιγκτον. Βεβαίως, απαιτούνται νέες διμερείς πολιτικές, ιδιαιτέρως για τη διευκόλυνση της κυκλοφορίας προσώπων και εμπορευμάτων μέσω των συνόρων των δύο χωρών. Και κάτι ακόμη πιο σημαντικό: οι ΗΠΑ θα πρέπει ν’ αρχίσουν να βλέπουν το Μεξικό ως εταίρο και όχι ως πρόβλημα.

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Πριν από τρεις δεκαετίες, το Μεξικό είχε μια εσωστρεφή οικονομία, στην οποία κυριαρχούσε το πετρέλαιο. Το Θεσμικό Επαναστατικό Κόμμα (PRI), που κυβέρνησε τη χώρα επί 71 χρόνια, κράτησε σε ασφυκτικό κλοιό την οικονομία και τη χώρα συνολικά. Οι προερχόμενοι από αυτό το κόμμα πρόεδροι προστάτευσαν τις εγχώριες βιομηχανίες με υψηλούς δασμούς, γενναιόδωρες εγχώριες επιδοτήσεις και ποσοστώσεις στις εξαγωγές και στην παραγωγή. Αυτές οι πολιτικές περιόρισαν το εμπόριο του Μεξικού στο εξής σχήμα: εισαγωγές, κυρίως μηχανημάτων, χημικών προϊόντων και μετάλλων - εξαγωγές πετρελαίου (τρία στα τέσσερα δολάρια εξαγομένων προϊόντων). Οι κρατικές επιχειρήσεις έλεγχαν μια πλειάδα τομέων της οικονομίας, όπως τις τηλεπικοινωνίες, τη ζάχαρη, τις αερογραμμές, τα ξενοδοχεία, τον χάλυβα και την κλωστοϋφαντουργία. Αυτά τα επιχορηγούμενα από το κράτος μονοπώλια έδιναν δουλειά σε πάνω από ένα εκατομμύριο Μεξικανούς, καθώς επίσης και πολιτική προστασία σε κομματικούς αξιωματούχους και συνδικαλιστικές ηγεσίες. Όμως, συνέθλιψαν την οικονομία της χώρας με υπερτιμημένα προϊόντα, αναποτελεσματικές πολιτικές και διαφθορά, προκαλώντας επανειλημμένους κλυδωνισμούς.

Σήμερα το Μεξικό έχει απομακρυνθεί από αυτό το ασταθές παρελθόν και έχει γίνει μια από τις πιο ανοιχτές και παγκοσμιοποιημένες οικονομίες. Έχει συνάψει σύμφωνα ελεύθερου εμπορίου με περισσότερες από 40 χώρες. Το εμπόριο της χώρας ως ποσοστό του ΑΕΠ (ένας χρήσιμος δείκτης της ανοιχτής οικονομίας) είναι στο 65%. Αντίστοιχα, στην Κίνα είναι 59%, στις ΗΠΑ 32%, στη Βραζιλία 25%. Η οικονομία του Μεξικού δεν είναι πια εξαρτημένη από το πετρέλαιο και στις εξαγωγές της χώρας κυριαρχεί η βιομηχανία, κυρίως αυτοκινήτων, ηλεκτρονικών υπολογιστών και ηλεκτρικών συσκευών. Η μετάβαση από τα βασικά αγαθά και τη γεωργία στις υπηρεσίες και τη μεταποίηση, έχει εκτοξεύσει τη χώρα προς τα εμπρός, με αποτέλεσμα το Μεξικό να έχει ξεπεράσει άλλες χώρες με αναδυόμενες αγορές, όπως η Κίνα, η Ινδία και η Ρωσία, στην υλοποίηση αυτής της οικονομικής μετάβασης.

Αυτές οι θεμελιώδεις αλλαγές ξεκίνησαν το 1982, την εποχή έναρξης της κρίσης χρέους της Λατινικής Αμερικής. Υπό το βάρος της ανόδου των επιτοκίων και της πτώσης των τιμών του πετρελαίου, η μεξικανική κυβέρνηση διέκοψε τις πληρωμές ξένων υποχρεώσεων ύψους 80 δισεκατομμυρίων δολαρίων, κυρίως προς αμερικανικές εμπορικές τράπεζες. Η οικονομική κρίση που επακολούθησε, έπληξε περαιτέρω την οικονομία και τη διαβίωση εκατομμυρίων ανθρώπων. Υποχρέωσε, όμως, και την κυβέρνηση να σχεδιάσει δραστικές οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Ο πρόεδρος Μιγκέλ ντε λα Μαντρίντ ηγήθηκε της προσπάθειας μετά το 1982, προβαίνοντας σε μείωση των δημοσίων δαπανών, περικοπή των επιδοτήσεων και υπογραφή της Γενικής Συμφωνίας Δασμών και Εμπορίου (πρόδρομος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου), με την οποία το Μεξικό δεσμεύθηκε να μειώσει τους δασμούς και τους περιορισμούς στο εμπόριο. Ο διάδοχος του ντε λα Μαντρίντ, Κάρλος Σαλίνας, υπήρξε ακόμη πιο δυναμικός. Διέλυσε το παραδοσιακό σύστημα κοινοτικής γαιοκτησίας (ejido), ιδιωτικοποίησε εκατοντάδες δημόσιες επιχειρήσεις και διαπραγματεύθηκε με τις ΗΠΑ και τον Καναδά τη NAFTA, μια συνθήκη που, στην εποχή της, ήταν η πιο ολοκληρωμένη και φιλόδοξη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου στον κόσμο.