Πώς ο εμφύλιος πόλεμος της Συρίας εξελίχθηκε σε ιερή σταυροφορία

Το κουτί της Πανδώρας άνοιξε στην Μέση Ανατολή στα τέλη Μαΐου. Αυτό συνέβη όταν ο Γιουσούφ αλ Καρανταουί, ο Αιγύπτιος θεολόγος που είναι ίσως ο πιο ισχυρός σουνίτης κληρικός του κόσμου, κάλεσε τους σουνίτες μουσουλμάνους παγκοσμίως να πολεμήσουν το καθεστώς του προέδρου Μπασάρ αλ-Άσαντ και την Χεζμπολάχ στην Συρία. Τις επόμενες εβδομάδες και μήνες, η δήλωση του Καρανταουί σίγουρα θα επισπεύσει την εισροή των ξένων μαχητών στην Συρία. Και πριν περάσει πολύς καιρός, ο εμφύλιος πόλεμος στην Συρία θα μπορούσε να μετατραπεί σε μια ολοκληρωτική θρησκευτική σύγκρουση που θα αφορούσε ολόκληρη την περιοχή.

Ο 86χρονος Καρανταουί είναι ένας κληρικός ο οποίος έφυγε από την Αίγυπτο για το Κατάρ το 1961 και έκτοτε έχει γίνει κάτι σαν διασημότητα μεταξύ των ισλαμικών θρησκευτικών ηγετών. Έχει συγγράψει πάνω από 100 βιβλία που πωλούνται σε όλο τον μουσουλμανικό κόσμο και η εβδομαδιαία τηλεοπτική εκπομπή του στο Αλ Τζαζίρα έχει δεκάδες εκατομμύρια τηλεθεατές. Ο Καρανταουί οφείλει μεγάλο μέρος της επιρροής του στην προσεκτική ισορροπία ανάμεσα στον λαϊκισμό και τον πολιτικό συντηρητισμό. Καταφέρνει να συνδυάζει, για παράδειγμα, την σκληρή γραμμή απόψεων σχετικά με το Ισραήλ με έντονες επικρίσεις κατά της Αλ Κάιντα. Έχει χτίσει μια φήμη ως κάποιος που λέει την αλήθεια απέναντι στην εξουσία, διατηρώντας προνόμια - όπως ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα και θέση καθηγητή - που συνήθως έρχονται με το να είναι κανείς κοντά στο κατεστημένο. Κατά μια έννοια, στον σουνιτικό μουσουλμανικό κόσμο αυτός είναι που προσομοιάζει περισσότερο με τον Πάπα.

Τα επίμαχα σχόλια του Καρανταουί έγιναν σε ένα συλλαλητήριο στην Ντόχα την Παρασκευή στις 31 Μαΐου. Με μια συναισθηματική ομιλία για τα δεινά των σουνιτών στην Συρία, ο Καρανταουί δήλωσε ότι «όποιος έχει την ικανότητα και έχει εκπαιδευτεί να πολεμάει. . . πρέπει να πάει: Καλώ τους μουσουλμάνους να πάνε να βοηθήσουν τους αδελφούς τους στην Συρία». Αυτό είναι ένα αξιόλογο μήνυμα, ακριβώς επειδή είναι κάτι που οι κληρικοί με κύρος όπως ο Καρανταουί δεν κάνουν σχεδόν ποτέ. Ισλαμιστές κληρικοί του κατεστημένου συχνά δηλώνουν ότι ένας δεδομένος ένοπλος αγώνας είναι νόμιμη τζιχάντ, αλλά σπανίως λένε ότι οι μουσουλμάνοι σε όλο τον κόσμο έχουν την υποχρέωση να προσχωρήσουν σε αυτόν. Οι ριζοσπάστες κληρικοί ήταν γνωστοί για το ότι προχωρούσαν στο επιχείρημα για το λεγόμενο ατομικό καθήκον, το οποίο στήριζαν λέγοντας ότι όλοι οι μουσουλμάνοι άνδρες πρέπει να πολεμήσουν και ότι αν κάποιος αρνείται να το πράξει θα ήταν αμαρτία. Αλλά οι κανονικοί κληρικοί, όπως ο Καρανταουί, συνήθως χρησιμοποιούν το επιχείρημα της «συλλογικής ευθύνης», το οποίο σημαίνει ότι οι ξένοι μπορούν να πολεμήσουν κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, αλλά χωρίς καμία υποχρέωση. Ακόμα και στην έξαρση τής πολύ δημοφιλούς αφγανικής τζιχάντ στην δεκαετία του 1980, ο Σαουδάραβας Σέιχ Αμπντ αλ-Αζίζ μπιν Μπαζ είπε μόνο ότι οι μουσουλμάνοι έχουν «την υποχρέωση να υποστηρίξουν» τους Αφγανούς μουτζαχεντίν - «χωρίς να αποτελεί ατομική υποχρέωση να πολεμήσουν στο πλευρό τους». Άφησε σε πιο ριζοσπαστικές μορφές, όπως ο Αμπντουλάχ Αζάμ, ο φαινομενικός μέντορας του Οσάμα Μπιν Λάντεν, να υποστηρίξουν ότι όλοι οι μουσουλμάνοι έπρεπε να παλέψουν.

Σίγουρα, ο Καρανταουί δεν χρησιμοποίησε τον όρο «ατομικό καθήκον» (fard ‘ayn στα αραβικά), και στην έκκλησή του είπε ότι κυρίως οι άνδρες με στρατιωτική εκπαίδευση θα πρέπει να πάνε. Ωστόσο, σε μια περιοχή όπου η στράτευση είναι ο κανόνας, αυτό σημαίνει σχεδόν ο καθένας. Με την έκκλησή του σε όλους τους ικανούς σουνίτες να πολεμήσουν στη Συρία, ο Καρανταουί δεν επαναλαμβάνει απλώς την ιδεολογία τής τζιχάντ, έρχεται σε αντίθεση, επίσης, με τον παλιότερο εαυτό του. Το 2009, έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο Νομολογία τής Τζιχάντ, στο οποίο απέρριψε το επιχείρημα σχετικά με το ατομικό καθήκον για τζιχάντ στην Παλαιστίνη, το Ιράκ και το Αφγανιστάν. Η προθυμία του να κάνει μια εξαίρεση για τη Συρία σήμερα, είναι μια ένδειξη του πόσο έντονα αισθάνονται σχετικά με τη σύγκρουση οι σουνίτες Άραβες που βρίσκονται εκτός Συρίας.

Άλλοι κληρικοί έχουν επίσης κάνει έκκληση για το ατομικό καθήκον σχετικά με τη Συρία κατά το παρελθόν έτος, αλλά κανένας από αυτούς δεν πλησίαζε καν την τεράστια επιρροή του Καρανταουί. Η δήλωσή του, ως εκ τούτου, έχει γίνει ένα σημαντικό πρότυπο για τους άλλους κληρικούς: Τους το καθιστά ευκολότερο να μιλάνε σκληρά για το θέμα της Συρίας και πιο δύσκολο να ενεργούν ωσάν περιστερές. Κατά συνέπεια, το μήνα Ιούνιο έγιναν μια σειρά από δηλώσεις ανώτερων κληρικών σε όλη την περιοχή με εκκλήσεις για τζιχάντ στη Συρία. Για παράδειγμα, λίγες μόλις μέρες μετά τη δήλωση του Καρανταουί, ο Μεγάλος Μουφτής της Σαουδικής Αραβίας, Αμπντούλ Αζίζ αλ-Σέιχ, ενέκρινε δημοσίως το μέρος της διάλεξης του Καρανταουί που κατήγγειλε τη Χεζμπολάχ ως το «κόμμα του Σατανά».

Ο μουφτής δεν αντιμετώπισε άμεσα το θέμα των ξένων μαχητών, αλλά κατέστησε σαφές ότι ο ίδιος ενέκρινε την ρητορική κλιμάκωση του Καρανταουί. Ομοίως, μια εβδομάδα αργότερα, μια ομάδα Ulama της Υεμένης (δηλαδή του ισλαμικού κλήρου) κυκλοφόρησε μια συλλογική έκκληση - φετβά για την «υπεράσπιση των καταπιεσμένων» στη Συρία. Όπως και ο Σαουδάραβας μουφτής, οι Υεμενίτες κληρικοί δεν επανέλαβαν την έκκληση του Καρανταουί ακόμη και σε μη-Σύρους να πολεμήσουν αλλά ούτε την επέκριναν. Δύο εβδομάδες μετά την ομιλία του Καρανταουί, ο Σαουδάραβας κληρικός Saud al-Shuraim δήλωσε από τον άμβωνα στο Μεγάλο Τζαμί στη Μέκκα ότι οι πιστοί έχουν καθήκον να υποστηρίξουν τους αντάρτες της Συρίας «με όλα τα μέσα». Την επόμενη ημέρα, (ο πρόσφατα καθαιρεθείς) πρόεδρος της Αιγύπτου Μοχάμεντ Μόρσι μίλησε σε ένα συλλαλητήριο στο Κάιρο, κουνώντας τη σημαία της συριακής αντιπολίτευσης και καταγγέλλοντας τόσο το καθεστώς Άσαντ όσο και τη Χεζμπολάχ. Το συλλαλητήριο διοργανώθηκε από σκληροπυρηνικούς κληρικούς που υποστηρίζουν μια πιο σκληρή στάση σχετικά με τη Συρία, και παρ’ όλο που ο Μόρσι δεν αποδέχθηκε ρητά τους ξένους μαχητές, η εμφάνισή του στο συλλαλητήριο ερμηνεύθηκε ευρέως ως ένα νεύμα σε όσους επιθυμούν να συμμετάσχουν στον πόλεμο.

Στο σύνολό τους, οι δηλώσεις αυτές θα φέρουν περισσότερους εθελοντές σουνίτες για τη μάχη στη Συρία – κάτι που δεν θα αποτελούσε σημαντική ανησυχία εάν η Συρία δεν ήταν ήδη γεμάτη με ξένους μαχητές. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε συλλέξει κατά τους τελευταίους εννέα μήνες από εκατοντάδες πρωτογενών και δευτερογενών πηγών, περίπου 5.000 σουνίτες μαχητές από περισσότερες από 60 διαφορετικές χώρες έχουν ενωθεί με τους αντάρτες της Συρίας από την αρχή της εξέγερσης το 2011. Το γεγονός αυτό καθιστά τη Συρία τον δεύτερο μεγαλύτερο προορισμό ξένων μαχητών στην ιστορία του σύγχρονου ισλαμισμού. (Στη δεκαετία του 1980, η αφγανική τζιχάντ προσέλκυσε περίπου 10.000 εθελοντές, αλλά σε μια περίοδο δέκα ετών.)

Και αυτό είναι πριν να υπολογιστούν οι αλλοδαποί που μάχονται μαζί με την άλλη πλευρά. Εκτός από συμβούλους που προέρχονται από τους Φρουρούς της Ιρανικής Επανάστασης και τα μέλη της Χεζμπολάχ του Λιβάνου, ένας αυξανόμενος αριθμός σιιτών ξένων μαχητών από το Ιράκ και τον Λίβανο συρρέουν για να βοηθήσουν το καθεστώς Άσαντ. Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες, σιίτες από την Υεμένη, το Αφγανιστάν και την Ινδία έχουν αρχίσει να φθάνουν επίσης. Πολλοί από αυτούς λένε ότι έρχονται μόνο για την προστασία των ιερών των Σιιτών, όπως το τζαμί του Sayyida Zaynab στη Δαμασκό, αλλά μερικοί από αυτούς λαμβάνουν μέρος σε πιο ειδεχθείς δραστηριότητες. Η λιβανέζικη Χεζμπολάχ ήταν το κλειδί στην ανακατάληψη της Quşayr τον περασμένο μήνα και τώρα συμμετέχει στη μάχη για τη Homs. Τον περασμένο μήνα έγινε επίσης μια εισροή ιρακινών Σιιτών που ενώθηκαν με τις ομάδες Kata'ib Χεζμπολάχ και Asa'ib Ahl al-Haq, των οποίων η ιστορία πάει πίσω στην αμερικανική κατοχή του Ιράκ. Και οι δύο ομάδες έχουν πολεμήσει τους σουνίτες αντάρτες μέσα και γύρω από τη Δαμασκό.

Τώρα, με την παρέμβαση του Καρανταουί, η άφιξη των σουνιτών ανταρτών κατά πάσα πιθανότητα θα επιταχυνθεί. Δεν είναι ότι όλοι οι οπαδοί του θα φτιάξουν τις βαλίτσες τους ξαφνικά, αλλά ορισμένοι που ήσαν ως τώρα ουδέτεροι μπορεί να επηρεαστούν από την εξαγγελία του. Με αυτόν τον τρόπο, υπάρχει σημαντική πιθανότητα ότι θα υπάρξουν περισσότεροι από 10.000 ξένοι μαχητές και στις δύο πλευρές του Συριακού πολέμου μέσα σε ένα ή δύο χρόνια.

Η συμμετοχή μη κρατικών στρατιωτικών παραγόντων τέτοιας κλίμακας θα δημιουργήσει μια σειρά από προκλήσεις για την ασφάλεια στη Συρία και πέρα από αυτήν. Εντός Συρίας, η παρουσία ριζοσπαστών ξένων μαχητών θα κάνει τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις και τις προσπάθειες ανοικοδόμησης μετά τη σύγκρουση πολύ πιο περίπλοκες. Σε περιφερειακό επίπεδο, ήδη εξαπλώνονται οι σεχταριστικές εχθροπραξίες πέρα από τη Συρία, στον γειτονικό Λίβανο και το Ιράκ. Λίγο πιο μακριά, οι αναδυόμενες δημοκρατίες στην Τυνησία, τη Λιβύη και την Αίγυπτο θα έχουν πολλή δουλειά, όταν εκατοντάδες σκληραγωγημένοι από τις μάχες τζιχαντιστές επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Οι δυτικές κυβερνήσεις τόσο στην Ευρώπη όσο και στη Βόρεια Αμερική έχουν λόγο να ανησυχούν για τους Μουσουλμάνους πολίτες που θα επιστρέψουν ριζοσπαστικοποιημένοι από τη Συρία. Η πιο ανησυχητική προοπτική απ’ όλες, όμως, είναι ότι τα κράτη της περιοχής θα εμπλακούν αμεσότερα στον πόλεμο για να υπερασπιστούν αυτό που εκλαμβάνουν ως «πάσχοντες αδελφούς» τους στη Συρία. Τούτο θα μπορούσε να οδηγήσει σε έναν γενικευμένο πόλεμο μέσω τρίτων (στμ: δηλαδή όχι με τους επίσημους στρατούς αλλά με άλλες φίλιες ομάδες [proxy]) με απρόβλεπτες συνέπειες.

Ήδη, έχει υπάρξει κάποιος ανταγωνισμός μεταξύ σουνιτικών κρατών για επιρροή στον πόλεμο της Συρίας. Πράγματι, ένας τρόπος για να ερμηνευθεί η δήλωση του Καρανταουί είναι ως ένα σύμπτωμα του αγώνα μεταξύ του Κατάρ και της Σαουδικής Αραβίας για το πατρονάρισμα των Σύρων ανταρτών. Ο Καρανταουί, ο οποίος είναι Αιγύπτιος αλλά κάτοικος του Κατάρ, μπορεί να επιδιώκει να ξεπεράσει τους πιο συντηρητικούς συναδέλφους του από την Σαουδική Αραβία, οι περισσότεροι από τους οποίους ισχυρίζονται ότι οι μη-Σύριοι δεν θα πρέπει να συμμετάσχουν στον πόλεμο, αλλά να υποστηρίξουν τον αγώνα με άλλα μέσα. Μιλώντας σκληρά, ο Καρανταουί μπορεί να ελπίζει να κερδίσει επιρροή μεταξύ των ανταρτών της Συρίας για τους οικοδεσπότες του στο Κατάρ και περισσότερους οπαδούς για τον εαυτό του στην ευρύτερη κοινότητα των Σουνιτών. Έχουμε δει τέτοια παιχνίδια σε αρκετές προηγούμενες συγκρούσεις στον μουσουλμανικό κόσμο. Για παράδειγμα, στη δεκαετία του 1980, αραβικές χώρες του Περσικού Κόλπου συναγωνίστηκαν για τον ρόλο τού πλέον γενναιόδωρου χορηγού των μουτζαχεντίν στο Αφγανιστάν, και στη δεκαετία του 1990 η Σαουδική Αραβία ανταγωνίστηκε με το Ιράν για το ποια χώρα θα μπορούσε να στείλει περισσότερα όπλα στους μουσουλμάνους της Βοσνίας. Περιττό να πούμε ότι αυτή είναι μια διαδικασία που ευνοεί την στρατιωτική κλιμάκωση έναντι μιας διπλωματικής επίλυσης.

Φυσικά, δεν πρέπει να υπερεκτιμηθεί ο ρόλος του Καρανταουί στην κρίση της Συρίας - υπήρχε η πυρκαγιά πριν εκείνος χύσει βενζίνη πάνω της. Ωστόσο, η δήλωση της 31ης Μαΐου είναι τουλάχιστον ένας σημαντικός δείκτης της άποψης των σουνιτών κληρικών σχετικά με το συριακό πόλεμο. Είναι ένα σημάδι ότι αυτό που η σουνιτική θρησκευτική και πολιτική ελίτ συνήθως εξελάμβανε ως δημαγωγία, γίνεται τώρα η επικρατούσα τάση. Παρά το γεγονός ότι αρκετοί σχολιαστές των μέσων ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένων των σουνιτικών, έχουν επικρίνει τον Καρανταουί και τον κατηγόρησαν ότι ενθαρρύνει την θρησκευτική αιματοχυσία, η καταδίκη ήταν ελάχιστα συντριπτική. Ο ίδιος ο Καρανταουί δεν έχει δείξει καμία πρόθεση να ανασκευάσει την δήλωσή του. Αλλά ακόμη και αν το έκανε, το τζίνι του μαχητικού σεχταρισμού έχει ήδη βγει από το μπουκάλι.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/139557/thomas-hegghammer-aaron-y-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr