Η στροφή του Πούτιν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η στροφή του Πούτιν

Γιατί η Ρωσία κοιτάζει προς την Ανατολή

Συνολικά, το οικονομικό αποτύπωμα της Ρωσίας στην περιοχή της Ασίας-Ειρηνικού είναι εξαιρετικά περιορισμένο. Της αναλογεί μόνο το 1% του συνολικού περιφερειακού εμπορίου και μόλις πάνω από 2% του εξωτερικού εμπορίου της Κίνας. Ο Πούτιν μπορεί να μιλά για την ενίσχυση των στοιχείων αυτών, αλλά ο εντεινόμενος νεο-αποικιακός χαρακτήρας των εμπορικών σχέσεων της Μόσχας με το Πεκίνο αποτελεί ένα ευαίσθητο σημείο. Το μεγαλύτερο τμήμα του εμπορίου της Ρωσίας με την Κίνα περιλαμβάνει εξαγωγές φυσικού πλούτου με αντάλλαγμα εισαγωγές κινεζικών βιομηχανικών και καταναλωτικών προϊόντων. Το Πεκίνο έχει δείξει μικρό ενδιαφέρον για ρωσικά βιομηχανικά προϊόντα με την εξαίρεση των όπλων, και ακόμη κι αυτή η ζήτηση παρέμεινε στάσιμη τα τελευταία χρόνια. (Δεν υπάρχουν σημαντικές συμβάσεις όπλων από το 2006, αν και αυτό μπορεί να αλλάξει εάν η Κίνα προχωρήσει στην αγορά 24 μαχητικών SU-35 και τεσσάρων υποβρυχίων κλάσης Lada). Η Κίνα είναι επίσης ενοχλημένη: Η Μόσχα έχει επανειλημμένως αρνηθεί να επιτρέψει σε κινεζικές εταιρείες να αποκτήσουν σημαντικά ίδια κεφάλαια σε ρωσικά ενεργειακά έργα. Στην πραγματικότητα, το Κρεμλίνο φαίνεται συχνά να θεωρεί το Πεκίνο ως επενδυτή έσχατης λύσης - το «εταίρος» αναδεικνύεται μόνο όταν όλες οι άλλες δυνατότητες έχουν εξαντληθεί.

Σε ολόκληρη την περιοχή, εξάλλου, η Ρωσία δεν έχει καμία αισθητή επίδραση στην λήψη αποφάσεων σε θέματα ασφάλειας. Αυτό παραμένει σε μεγάλο βαθμό αρμοδιότητα της Κίνας, της Ιαπωνίας, της Νότιας Κορέας και των Ηνωμένων Πολιτειών. Ανεξάρτητα από την επίσκεψη του Ιάπωνα πρωθυπουργού Σίνζο Άμπε στη Ρωσία τον Απρίλιο του 2013 - την πρώτη από Ιάπωνα πρωθυπουργό σε μια δεκαετία – οι σχέσεις με την Ιαπωνία παραμένουν τεταμένες. Κατά τη διάρκεια μιας πρόσφατης μαζικής ρωσικής στρατιωτικής άσκησης στη ρωσική Άπω Ανατολή, η Ιαπωνία και οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν οι υποτιθέμενες εχθρικές δυνάμεις εισβολής. Η Μόσχα και το Τόκιο δεν έχουν ακόμη υπογράψει μια επίσημη συνθήκη ειρήνης για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και η εδαφική διαφωνία τους για τις νήσους Νότιες Κουρίλες (γνωστές ως Βόρειες Περιοχές στην Ιαπωνία) φαίνεται το ίδιο δυσεπίλυτη όπως πάντα.

Στη χερσόνησο της Κορέας, η Ρωσία είναι ο λιγότερο ισχυρός παίκτης στις λεγόμενες εξαμερείς συνομιλίες στη Βόρεια Κορέα. Πράγματι, η συμβολή της έχει χαρακτηριστεί στο παρελθόν από διπλωμάτες της περιοχής ως «περισσότερο ενόχληση παρά αξιόλογη». Η Ρωσία είναι σχεδόν τελείως περιθωριακή στις προσπάθειες για την επίλυση του αδιεξόδου μεταξύ Βορρά και Νότου. Η Μόσχα δεν ήταν ποτέ σε θέση να μετατρέψει την πολύ γνωστή αγάπη του ηγέτη τής Βόρειας Κορέας Kim Jong Il στα μακρά ταξίδια με ρωσικά τρένα σε επιρροή πάνω στην πολιτική της Βόρειας Κορέας. Και ο Kim Jong Un δεν φαίνεται να έχει κληρονομήσει την προτίμηση του πατέρα του για τα ρωσική τοπία.

Με λίγα λόγια, η στροφή της Ρωσίας δεν είναι τόσο πολιτική όσο απλή συζήτηση. Η χώρα έχει αργήσει να διαφοροποιήσει τις σχέσεις της στην Ασία, και οι ασιατικές ελίτ - συμπεριλαμβανομένων και εκείνων στην Κίνα - θεωρούν τη Ρωσία ούτε ως ασιατική ούτε ως έναν αξιόπιστο παράγοντα στην περιοχή. Πιστεύουν ότι η Ρωσία εξακολουθεί να είναι ριζωμένη στην Ευρώπη, ή, στην καλύτερη περίπτωση, εν μέρει στην Κεντρική Ασία, και ότι έχει λίγα να συμβάλει στην Ανατολή πέρα από τους φυσικούς της πόρους και τα όπλα της. Επιδεινώνοντας το πρόβλημα, ο Πούτιν έχει εφαρμόσει μια ιδιαίτερα αρχηγική προσέγγιση στην εξωτερική πολιτική, με την οποία ο ίδιος και οι ανώτατοι αξιωματούχοι του διαπραγματεύονται προσωπικά με τους ηγέτες των άλλων χωρών. Αυτό το είδος της συμπεριφοράς είναι δύσκολο να πάει μακριά στην Ασία, δεδομένου ότι ο Πούτιν και ο εσωτερικός κύκλος του έχουν λίγες στενές επαφές και μικρή εμπειρία εκεί. Σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία δεν έχει την παρουσία, τις δυνατότητες, ή ακόμα και τον βαθμό ενδιαφέροντος για να κάνει την στροφή της μια στρατηγική και οικονομική πραγματικότητα.

Τα τελευταία χρόνια, οι διμερείς σχέσεις τής Ρωσίας με την Κίνα απέφεραν σημαντικά κέρδη. Οι ψυχροπολεμικές εντάσεις και οι ένοπλες συγκρούσεις κατά μήκος των σινο-σοβιετικών συνόρων ανήκουν στο παρελθόν, και η προοπτική μιας υπερβολικά ισχυρής Κίνας εξακολουθεί να είναι κάπως θεωρητική. Περαιτέρω, μια γενικά καλοπροαίρετη Κίνα έχει συμβάλει στην ασφάλεια της ρωσικής Άπω Ανατολής, και ως εκ τούτου στην εδαφική ακεραιότητα της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Η Κίνα έχει υποστηρίξει την Ρωσία στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Και η συνεργασία των δύο χωρών επέτρεψε στην Μόσχα να απολαύσει εξ αντανακλάσεως δόξα από το Πεκίνο. Οι δεσμοί τους έχουν ενισχύσει επίσης τη διεθνή νομιμοποίηση του καθεστώτος Πούτιν, καθώς η Μόσχα προωθεί την (παλιά) ιδέα ότι η Ρωσία χρησιμεύει ως γεωπολιτικός εξισορροπιστής ή ως πολιτισμική γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Όπως ένας από τους κορυφαίους σχολιαστές της Ρωσίας, ο Vyacheslav Nikonov, δήλωσε όταν η Μόσχα δοκίμασε για πρώτη φορά την ιδέα της στροφής προς τον Ειρηνικό τον Σεπτέμβριο του 2010: Δεδομένων της ιστορικής επέκτασης της Ρωσίας προς ανατολάς, της μοναδικής «Ευρασιατικής» της γεωγραφίας και της συγχώνευσης πολιτισμών, και της αναπόφευκτης δημογραφικής και οικονομικής ανόδου τής περιοχής Ασίας-Ειρηνικού, το μόνο μέλλον της Ρωσίας είναι ως δύναμης «Ευρώπης-Ειρηνικού».