Λυκοφιλία για πάντα

Η προφανής αυτοσυγκράτηση τού Ιρανού προέδρου Χασάν Ρουχανί στην ομιλία του ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, την περασμένη Τρίτη το απόγευμα, φαίνεται να έχει απογοητεύσει πολλούς δυτικούς παρατηρητές. Χρεώνουν στον Ρουχανί ότι απέτυχε να αναδείξει εν πολλοίς την «ηρωική ευελιξία» για την οποία μίλησε πρόσφατα ο Ανώτατος Ηγέτης του Ιράν, ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, λέγοντας ότι αυτή θα χαρακτήριζε τη νέα διπλωματική στρατηγική τού Ιράν ως προς τη Δύση. Στην πραγματικότητα, η Δύση δεν πρέπει να εκπλήσσεται τόσο. Η διπλωματική επίθεση του Ιράν, τις τελευταίες εβδομάδες, είναι, στην πραγματικότητα, μια σημαντική στροφή - όχι όμως με τον τρόπο που οι περισσότεροι Δυτικοί φαινόταν να πιστεύουν.

Η «ηρωική ευελιξία» δεν ήταν ποτέ αυτό που οι περισσότεροι ξένοι αναλυτές πιστεύουν ότι είναι. Δεν είναι ούτε ρητορικός αντιπερισπασμός για να κερδίσει χρόνο για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, ούτε είναι ένα μήνυμα ότι ο Χαμενεΐ είναι απελπισμένος για μια συμφωνία με τις Ηνωμένες Πολιτείες μετά από χρόνια τιμωρητικών κυρώσεων. Και οι δύο ερμηνείες κάνουν λάθος, και για τον ίδιο λόγο - αδυνατούν να ερμηνεύσουν τη διπλωματική επίθεση του Ιράν στο πλαίσιο της Μεγάλης Στρατηγικής (grand strategy) του Χαμενεΐ, η οποία υπήρξε συνεπής από τη στιγμή που ανέλαβε την εξουσία. Ο Χαμενεΐ δεν θέλει το Ιράν να είναι σε ανοικτή σύγκρουση με τη Δύση, ούτε θέλει να είναι ένας ικέτης των Ηνωμένων Πολιτειών. Στέλνει μήνυμα ότι η επαναπροσέγγιση είναι δυνατή, αλλά όχι με τίμημα την εγκατάλειψη της αντίστασης του Ιράν στη δυτική ηγεμονία.

Ο Χαμενεΐ μίλησε για ηρωική ευελιξία αρκετές φορές από τότε που έγινε ο ηγέτης του Ιράν, πριν από είκοσι χρόνια, και σε κάθε περίπτωση, τόνιζε ότι ο φιλικός διάλογος δεν είναι το ίδιο πράγμα με την φιλία. Σε μια ομιλία του στις 7 Αυγούστου του 1996, ενώπιον ενός ακροατηρίου αξιωματούχων τού υπουργείου Εσωτερικών και Ιρανών διπλωματών, είπε, [1], «η σφαίρα τής διεθνούς πολιτικής είναι ένα πεδίο ηρωικής ευελιξίας, και διαμορφώνεται έντονα με βάση τον εχθρό. Ως εκ τούτου, οι διπλωμάτες μας θα πρέπει να είναι σταθεροί στις βασικές θέσεις τους και να λαμβάνουν ως πρότυπό τους την σταθερότητα και την λεβεντιά τού Παναγιότατου Ιμάμη Χομεϊνί». Σε ομιλία που εκφώνησε στα μέλη τού Συμβουλίου των Φρουρών, στις 5 Σεπτεμβρίου του 2013, δήλωσε [2], «Όταν ένας παλαιστής παλεύει με έναν αντίπαλο και κάποιες φορές δείχνει ευελιξία για τεχνικούς λόγους, δεν πρέπει να ξεχνάει ποιός είναι ο αντίπαλός του». Ακόμα και οι εχθροί χαμογελούν ο ένας στον άλλο, κατά τη διαπραγμάτευση, είπε στους διοικητές των Φρουρών τής Επανάστασης, στις 17 Σεπτεμβρίου.

Ο Χαμενεΐ δεν πιστεύει, με άλλα λόγια, ότι η σχέση μεταξύ Ουάσιγκτον και Τεχεράνης πρέπει να είναι ανοικτά εχθρική αλλά φαίνεται όντως να πιστεύει ότι το Ιράν και η Δύση είναι υποχρεωμένοι να παραμείνουν ιδεολογικοί αντίπαλοι. Πράγματι, ο Χαμενεΐ αντιπαρέθετε πάντα «το ισλαμικό ιρανικό μοντέλο της προόδου» με αυτό που ονομάζει «τυραννικό» μοντέλο ανάπτυξης της Δύσης. Ο θεμελιώδης στόχος τής Ισλαμικής Δημοκρατίας, λέει, ήταν πάντα να «δημιουργεί ένα νέο ισλαμικό πολιτισμό». Ο Χαμενεΐ οραματίζεται από καιρό ένα Ιράν που να είναι ανεξάρτητο, ισχυρό και τεχνολογικά προηγμένο, και το οποίο να έχει μια ισχυρή ισλαμική ιρανική ταυτότητα.

Πιστεύει, επίσης, ότι η Δύση είναι εγγενώς εχθρική σε αυτό το όραμα. Αυτό εξηγεί, εν μέρει, γιατί οι πυρηνικές διαπραγματεύσεις μεταξύ του Ιράν και της Δύσης ήταν τόσο αμφιλεγόμενες. Ο Χαμενεΐ υποψιάζεται ειλικρινά ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί της θέλουν να εμποδίσουν την ανεξάρτητη επιστημονική ανάπτυξη του Ιράν. Υπάρχουν μερικά πράγματα με τα οποία ο Χαμενεΐ θεωρεί ότι ο «ισλαμικός πολιτισμός» απλά δεν μπορεί να συμβιβαστεί, συμπεριλαμβανομένης της επιδίωξης για ανεξάρτητη τεχνολογική πρόοδο, της κατανομής των ρόλων των δύο φύλων στην κοινωνική ζωή, καθώς και της δέσμευσης για δημόσια ευσέβεια ως μέσο εθνικής αλληλεγγύης.

Αλλά μέσα σε αυτές τις παραμέτρους, ένας ρεαλιστικός συμβιβασμός είναι πάντα μια πιθανότητα. Πράγματι, ο Χαμενεΐ πιστεύει ότι η προσαρμογή στις νέες συνθήκες αποτελεί υποχρέωση για τον ισλαμικό πολιτισμό, αν επιθυμεί να επιβιώσει. Μπορεί κανείς να κατανοήσει την προσέγγιση του Χαμενεΐ για τα δικαιώματα των γυναικών στο πλαίσιο της ισλαμικής ταυτότητας του Ιράν. Έχει από καιρό υποστηρίξει ότι είναι καθήκον όλων των μουσουλμάνων γυναικών να συνεχίσουν την οικονομική και την εκπαιδευτική βελτίωσή τους - διατηρώντας παράλληλα την προσήλωσή τους στην ισλαμική ταυτότητα. Σε μια ομιλία που εκφώνησε στις 4 Ιανουαρίου του 2012, είπε [3], «Οι γυναίκες είναι το μισό της κοινωνίας και είναι πολύ θετικό, αν μπορούμε, να χρησιμοποιήσουμε αυτό το μισό της κοινωνίας στην [επαγγελματική, οικονομική και πολιτική] ζωή». Αλλά φρόντισε να προσθέσει: «Είμαστε σε πλήρη συμφωνία με την απασχόληση και την συμμετοχή αυτή, στο μέτρο που δεν βλάπτει το θεσμό τής οικογένειας, ο οποίος προηγείται, δεδομένου ότι είναι αναντικατάστατος».

Ο Χαμενεΐ εφαρμόζει τώρα στην διεθνή πολιτική το ίδιο είδος πραγματισμού υπό όρους. Θεωρεί ότι το Ιράν πρέπει να συνεχίσει να αντιστέκεται στην δυτική ηγεμονία, και πρέπει να παραμείνει δεσμευμένο στο ισλαμικό πολιτικό σύστημα. Αλλά εντός αυτών των ορίων, θεωρεί ότι το Ιράν και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να είναι σε θέση να επιτύχουν μια αμοιβαία επωφελή σχέση.