Πυρηνικά δίκαια και άδικα

Κρίνοντας από τις αναφορές στον Τύπο, ο πιο πρόσφατος γύρος διαπραγματεύσεων για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν αντιπαλεύει με το ζήτημα του κατά πόσον η Ισλαμική Δημοκρατία έχει το δικαίωμα να εμπλουτίζει ουράνιο στο πλαίσιο της Συνθήκης Μη Διασποράς (NPT) [πυρηνικών όπλων] στην οποία το Ιράν είναι συμβαλλόμενο μέρος. Μπορεί να φαίνεται περίεργο ότι αυτό το εσωστρεφές ερώτημα αποτελεί εμπόδιο σε αυτήν την υψηλή διπλωματία. Στο κάτω-κάτω, κάθε συμφωνία που θα πετύχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ιράν είτε θα επιτρέψει στη χώρα να συνεχίσει τον εμπλουτισμό ουρανίου είτε όχι. Το αν έχει το δικαίωμα να το πράξει φαίνεται σημειολογικό.

Στην πραγματικότητα, το δικαίωμα του Ιράν να εμπλουτίζει ουράνιο ήταν στο επίκεντρο των πυρηνικών διαπραγματεύσεων την τελευταία δεκαετία, και αξίζει την κεντρική θέση του στις σημερινές συνομιλίες. Βάζοντας στο πλάι θέματα νομικής θεωρίας, το δικαίωμα εμπλουτισμού έχει γίνει μια περίληψη για το πραγματικό κεντρικό ζήτημα στις διαπραγματεύσεις - εάν το Ιράν θα έχει την δυνατότητα να διατηρήσει μια επιλογή πυρηνικών όπλων ως μέρος ενός πυρηνικού προγράμματος που θα εξελίσσεται σύμφωνα με διεθνείς διασφαλίσεις.

Το αν η Συνθήκη εγγυάται στους υπογράφοντες ότι έχουν δικαίωμα εμπλουτισμού είναι μια μακροχρόνια διαμάχη μεταξύ των συμβαλλομένων στην Συνθήκη. Η NPT δεν χρησιμοποιεί αυτή τη φράση, αλλά στο άρθρο IV του κειμένου αναφέρεται ότι «τίποτα στην παρούσα συνθήκη δεν πρέπει να ερμηνεύεται ως θίγουσα το αναφαίρετο δικαίωμα όλων των συμβαλλομένων μερών τής Συνθήκης να αναπτύσσουν έρευνα, παραγωγή και χρήση πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς, χωρίς διακρίσεις και σύμφωνα με τα άρθρα Ι και ΙΙ της παρούσας Συνθήκης».

Το Ιράν και πολλοί άλλοι συμβαλλόμενοι στην NPT (όπως η Κίνα, η Γερμανία και Ρωσία) έχουν ερμηνεύσει την NPT ως εγγύηση για το δικαίωμα του συμβαλλομένου να αναπτύξει εμπλουτισμό για «ειρηνικούς σκοπούς» σύμφωνα με τις διασφαλίσεις τής Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency, IAEA). Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο υποστηρίζουν ότι η συνθήκη δεν εγγυάται το δικαίωμα για εμπλουτισμό, μόνο ένα δικαίωμα για «ειρηνικές χρήσεις τής πυρηνικής ενέργειας», χωρίς να διευκρινίζει τι ακριβώς θα μπορούσε να περιλαμβάνει. (Από την πλευρά της, η Ουάσιγκτον από παλιά υποστήριζε ότι ο εμπλουτισμός πρέπει να αντιμετωπίζεται ως «ευαίσθητη» πυρηνική τεχνολογία, πράγμα που σημαίνει ότι περιλαμβάνει την άμεση παραγωγή σχάσιμου υλικού που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για πολεμικούς ή ειρηνικούς σκοπούς, και ως εκ τούτου αποτελεί μια εγγενή απειλή για τις προσπάθειες μη διάδοσης. Ως αποτέλεσμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες γενικά προσπάθησαν να αποτρέψουν την εξάπλωση της τεχνολογίας εμπλουτισμού σε άλλες χώρες, ακόμα και για ειρηνικούς σκοπούς). Φυσικά, ελλείψει δικαστηρίου που να είναι αρμόδιο να διαιτητεύει διαφορές σχετικά με τα νοήματα της NPT, είναι αδύνατο να επιλυθεί το νομικό ζήτημα.

Αλλά, στην περίπτωση των ιρανικών πυρηνικών διαπραγματεύσεων, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι εταίροι τους έχουν ένα επιπλέον επιχείρημα - ότι τα δικαιώματα του Ιράν βάσει της NPT (ό, τι κι αν μπορεί να είναι αυτά) έχουν υπερκεραστεί από πολυάριθμα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ από το 2005, τα οποία απαιτούν από το Ιράν να αναστείλει τις δραστηριότητες εμπλουτισμού και επανεπεξεργασίας μέχρι «να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στην καθαρά ειρηνική φύση τού πυρηνικού προγράμματος του Ιράν». Από την άποψη αυτή, το Συμβούλιο Ασφαλείας τού ΟΗΕ - βάσει τής εντολής του να διατηρεί την διεθνή ειρήνη και ασφάλεια - έχει την εξουσία και την ευθύνη να απαιτήσει από τα κράτη-μέλη να λαμβάνουν μέτρα για να συμμορφώνονται με την Συνθήκη και να προλαμβάνουν την διάδοση πυρηνικών όπλων. Οι αποφάσεις δεν αναφέρουν συγκεκριμένα το πόσο καιρό θα διαρκέσει μια τέτοια αναστολή, πώς θα πρέπει να τερματιστεί και τι είδους πυρηνικό πρόγραμμα θα επιτρέπεται στο Ιράν μετά την αναστολή.

Από την πλευρά του, το Ιράν απορρίπτει τη νομιμότητα των ψηφισμάτων τού Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Υποστηρίζει ότι η ΙΑΕΑ έκανε λάθος με το να παραπέμψει το ζήτημα των πυρηνικών του Ιράν στο Συμβούλιο Ασφαλείας το 2005, αφότου το Συμβούλιο των Διοικητών (στμ: του Συμβουλίου Ασφαλείας) διαπίστωσε ότι το Ιράν είχε πραγματοποιήσει πυρηνικές δραστηριότητες «ασυμβίβαστες» με τις υποχρεώσεις του βάσει της NPT. (Σύμφωνα με την Χάρτα της IAEA, το Συμβούλιο των Διοικητών υποχρεούται να αναφέρει «μη συμμόρφωση» με τις διασφαλίσεις τής IAEA στο Συμβούλιο Ασφαλείας τού ΟΗΕ για περαιτέρω δράση. Το ψήφισμα του 2005 για το Ιράν χρησιμοποιεί τον όρο «ασυνεπές» αντί για «μη συμμόρφωση», κάτι που, όπως υποστηρίζει το Ιράν, κάνει την παραπομπή του παράνομη).

Φυσικά, οι νομικές διαφορές δεν θα είχαν τόσο μεγάλη σημασία αν ο κόσμος εμπιστευόταν το Ιράν ότι θα διατηρήσει ένα σημαντικό πρόγραμμα εμπλουτισμού χωρίς να το χρησιμοποιήσει για την παραγωγή πυρηνικών όπλων. Το Ιράν υποστηρίζει ότι το δικαίωμά του για εμπλουτισμό σημαίνει ότι πρέπει να συνεχίσει τον εμπλουτισμό σε βιομηχανική κλίμακα, ικανό να παράγει αρκετό χαμηλά εμπλουτισμένο ουράνιο για να τροφοδοτήσει έναν πυρηνικό αντιδραστήρα ελαφρού ύδατος, όπως ο ρωσικής κατασκευής Bushehr. (Παρ’ όλο που η Ρωσία έχει συμβόλαιο να παρέχει καύσιμο για όλη την διάρκεια ζωής τού αντιδραστήρα, το Ιράν υποστηρίζει ότι πρέπει να έχει εφεδρική ποσότητα πυρηνικού καυσίμου, για την περίπτωση που η Ρωσία δεν μπορεί να παραδώσει). Καθώς οι πυρηνικοί αντιδραστήρες απαιτούν πολύ περισσότερο εμπλουτισμένο ουράνιο από τα πυρηνικά όπλα - είναι θέμα τόνων έναντι κιλών - μια μονάδα εμπλουτισμού βιομηχανικής κλίμακας θα προσδώσει στο Ιράν μια πιθανή διέξοδο για πυρηνικά όπλα.