Ποιος είναι ο Αλί Χαμενεΐ; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ποιος είναι ο Αλί Χαμενεΐ;

Η κοσμοθεωρία τού Ανώτατου Ηγέτη τού Ιράν

Οι ευρείες σχέσεις τού Χαμενεΐ με κοσμικούς διανοούμενους στο Ιράν ριζοσπαστικοποίησαν τις απόψεις του για τις Ηνωμένες Πολιτείες, δεδομένου ότι αυτοί οι κύκλοι έγιναν όλο και πιο αντιαμερικανικοί μετά το πραξικόπημα του 1953 και την υποστήριξη των ΗΠΑ στον Σάχη καθώς και την επακόλουθη καταστολή των αντιφρονούντων. Όπως το έθεσε ένας ποιητής φίλος τού Χαμενεΐ, ο Μεχντί Ακαβάν Σαλές, σε έναν από τους στίχους του, «δεν θα ξεχάσω: ότι ήμασταν μια φλόγα, και μας περιέλουσαν με νερό». Ο Χαμενεΐ μίλησε για τον ρόλο των ΗΠΑ στο πραξικόπημα του 1953 αρκετές φορές, και οι μνήμες δεν τον έχουν αφήσει ακόμη και σήμερα. Όπως είπε, μόλις τον περασμένο χρόνο, σε μια συνάντηση με φοιτητές τού πανεπιστημίου στην Τεχεράνη:
«Είναι ενδιαφέρον να συνειδητοποιήσουμε ότι η Αμερική ανέτρεψε την κυβέρνησή του, παρ’ ότι ο Μοσαντέκ δεν είχε δείξει καμία εχθρότητα απέναντί τους. Είχε ξεσηκωθεί απένατι στους Βρετανούς και είχε εμπιστευτεί τους Αμερικανούς. Είχε την ελπίδα ότι οι Αμερικανοί θα τον βοηθούσαν. Είχε φιλικές σχέσεις μαζί τους, εξέφραζε ενδιαφέρον για αυτούς, ίσως [ακόμη] και να ήταν υποτακτικός απέναντί τους. Και [παρά ταύτα] οι Αμερικανοί [ανέτρεψαν] μια τέτοια κυβέρνηση. Δεν ήταν σαν να υπήρχε στην εξουσία στην Τεχεράνη μια κυβέρνηση αντι-αμερικανική. Όχι, ήταν φιλική απέναντί τους. Αλλά τα συμφέροντα της Αλαζονείας (ένας όρος που ο Χαμενεΐ χρησιμοποιεί συχνά για να συμβολίσει τις Ηνωμένες Πολιτείες) απαιτούσαν μια συμμαχία των Αμερικανών με τους Βρετανούς. Μάζεψαν χρήματα, τα έφεραν εδώ κι έκαναν την δουλειά τους. Στη συνέχεια, όταν πέτυχε το πραξικόπημά τους κι έφεραν πίσω τον Σάχη, ο οποίος είχε φύγει, απέκτησαν τον έλεγχο της χώρας».

Ο Χαμενεΐ είχε ισχυρούς δεσμούς με τον Τζαλάλ Αλ-ε Αχμάντ και τον Αλί Σαριατί, δύο από τους πιο σημαντικούς διανοούμενους της προεπαναστατικής περιόδου. Αυτοί συνέβαλαν σημαντικά στην θεωρία της «Δυτικής τοξικότητας» (Westoxication). Αλλά, ο αντι - ιμπεριαλισμός φαίνεται να ήταν το σκέλος της κοσμικής διανόησης που διαμόρφωσε περισσότερο τον Χαμενεΐ.

Στους προεπαναστατικούς κύκλους τής διανόησης της ιρανικής αντιπολίτευσης, η δυτική κουλτούρα και ο δυτικός πολιτισμός δεν υποτιμώνταν απλώς ως μοντέλο, αλλά θεωρούνταν ότι είναι σε κρίση και παρακμή. Ο Τρίτος Κόσμος ήταν η αναδυόμενη εναλλακτική τους. Όπως το έθεσε ο Ιρανός συγγραφέας Νταριούς Ασουρί, σύγχρονος του Χαμενεΐ, «Ο Τρίτος Κόσμος αποτελείται από τα φτωχά και αποικισμένα έθνη, τα οποία είναι ταυτόχρονα επαναστατικά». Το Ιράν ήταν φαινομενικά ανεξάρτητο, αλλά θεωρήθηκε ότι η αποικιοκρατία είχε λάβει μια νέα μορφή εκεί, με τις αυτόχθονες άρχουσες πολιτικές ελίτ να υπηρετούν ως πράκτορες του ιμπεριαλισμού και να εργάζονται για τη διασφάλιση των συμφερόντων του. Ο δυτικός κόσμος, με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες, εξάλλου, θεωρείτο ότι έθετε τα θεμέλια για την πολιτική και οικονομική του ανάπτυξη μέσω της καταστροφής των αυτόχθονων πολιτισμών. Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν ήταν δύσκολο να δει κανείς το Ισλάμ όχι απλά ως μια θρησκεία, αλλά και ως ένα πολιτιστικό και ιδεολογικό όπλο στον αγώνα κατά του ιμπεριαλισμού.

Ως νέος άνθρωπος, ο Χαμενεΐ αγαπούσε τα μυθιστορήματα. Διάβαζε Ιρανούς συγγραφείς όπως τον Μοχάμεντ Αλί Τζαμαλζαντά, τον Σαντέκ Τσουμπάκ και τον Σαντέκ Χενταγιάτ, αλλά αισθανόταν τελικά ότι ωχριούσαν μπροστά στους κλασικούς δυτικούς συγγραφείς από την Γαλλία, την Ρωσία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Εξήρε τον Λέοντα Τολστόι και τον Μιχαήλ Σολόχοφ και του άρεσε ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ και ο Μισέλ Ζεβακό, αλλά θεωρούσε ανώτερο όλων τον Βίκτωρα Ουγκό. Όπως είπε σε ορισμένους αξιωματούχους τού κρατικού τηλεοπτικού δικτύου τού Ιράν το 2004, «Κατά τη γνώμη μου, “Οι Άθλιοι” του Βίκτωρος Ουγκώ είναι το καλύτερο μυθιστόρημα που έχει γραφτεί στην ιστορία. Αναμφίβολα, δεν έχω διαβάσει όλα τα μυθιστορήματα που έχουν γραφτεί στην ιστορία, αλλά έχω διαβάσει πολλά που συνδέονται με τα γεγονότα των διαφόρων αιώνων. Έχω διαβάσει κάποια πολύ παλιά μυθιστορήματα. Για παράδειγμα, ας πούμε, έχω διαβάσει την “Θεία Κωμωδία”. Έχω διαβάσει τον [περσικό μύθο] “Αμίρ Αρσαλάν”. Έχω διαβάσει επίσης τις “Χίλιες και Μία Νύχτες” . . . [Αλλά] “Οι Άθλιοι” είναι ένα θαύμα στην ιστορία τού μυθιστορήματος . . . Έχω πει ξανά και ξανά, να πάτε να διαβάσετε μια φορά τους Άθλιους. “Οι Άθλιοι” είναι ένα βιβλίο κοινωνιολογίας, ένα βιβλίο ιστορίας, ένα βιβλίο κριτικής, ένα θεϊκό βιβλίο, ένα βιβλίο για την αγάπη και το συναίσθημα».

Ο Χαμενεΐ αισθανόταν ότι τα μυθιστορήματα τού επέτρεπαν να δει τις βαθύτερες πραγματικότητες της ζωής στην Δύση. «Διαβάστε τα μυθιστορήματα ορισμένων συγγραφέων με αριστερές τάσεις, όπως ο Howard Fast», συμβούλευσε ένα ακροατήριο συγγραφέων και καλλιτεχνών το 1996. «Διαβάστε το διάσημο βιβλίο, Τα σταφύλια της οργής, που γράφτηκε από τον Τζον Στάινμπεκ, . . . και δείτε τι λέει για την κατάσταση της αριστεράς και το πώς την αντιμετώπιζαν οι καπιταλιστές τού λεγόμενου κέντρου τής δημοκρατίας». Είναι επίσης θαυμαστής τής «Καλύβας τού Μπάρμπα Θωμά», βιβλίο το οποίο συνέστησε, τον Μάρτιο του 2002, σε υψηλού επιπέδου διοικητικά στελέχη τού κράτους διότι ρίχνει φως στην ιστορία των ΗΠΑ: «Δεν είναι η κυβέρνηση που σφαγίασε τους πρώτους γηγενείς κατοίκους τής γης τής Αμερικής; Που αφάνισε τους Ινδιάνους τής Αμερικής; Δεν ήταν αυτό το σύστημα και οι πράκτορές του που άρπαξαν εκατομμύρια Αφρικανούς από τα σπίτια τους και τους μετέφεραν μακριά στην σκλαβιά, και απήγαγαν τους γιους και τις κόρες τους για να γίνουν σκλάβοι, και τους έκαναν να ζήσουν για πολλά χρόνια μια υπέρτατη τραγωδία; Σήμερα, ένα από τα πιο τραγικά έργα τέχνης είναι Η Καλύβα του Μπάρμπα Θωμά . . . Αυτό το βιβλίο εξακολουθεί να ζει μετά από σχεδόν 200 χρόνια».

Ο ΕΚΚΟΛΑΠΤΟΜΕΝΟΣ ΙΣΛΑΜΙΣΤΗΣ