Επανάσταση στον ευρωδρόμο

Στις εβδομάδες πριν την σύνοδο κορυφής τής Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Βίλνιους στα τέλη Νοεμβρίου, φαινόταν [1] ότι η Ουκρανία σχεδόν σίγουρα θα στρεφόταν προς την Δύση. Κατά την συνάντηση, η ΕΕ και η Ουκρανία αναμενόταν να υπογράψουν μια συμφωνία σύνδεσης, η οποία θα καταργούσε τα εμπόδια στο εμπόριο μεταξύ των δύο πλευρών και θα απαιτούσε από την Ουκρανία να προχωρήσει σε κάποιες -κατ’ εντολήν τής ΕΕ- πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις.

Όμως, ημέρες πριν από την σύνοδο κορυφής, ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, ανακοίνωσε ότι οποιαδήποτε συμφωνία με την ΕΕ θα πρέπει να αναβληθεί για λόγους εθνικής ασφάλειας. Η Ουκρανία, κατέληξε ο ευκαιριακός αυταρχικός πρόεδρός της, δεν θα ήταν σε θέση να αντέξει την έντονη οικονομική πίεση που θα ασκούσε η Ρωσία εάν αυτός υπέγραφε την συμφωνία. Στόχος τής Ρωσίας; Να σπρώξει την Ουκρανία να ενταχθεί στην δική της Τελωνειακή Ένωση με την Λευκορωσία και το Καζακστάν, κάτι που αποκλείει την σύνδεση με την ΕΕ.

Η αναπάντεχη απόφαση του Γιανουκόβιτς έχει κάνει την δουλειά του πιο δύσκολη. Οργισμένοι πολίτες, μεταφέροντας σημαίες τής Ουκρανίας και της ΕΕ, βγήκαν στους δρόμους τού Κιέβου απαιτώντας την παραίτηση του Γιανουκόβιτς και της κυβέρνησής του. Οι διαδηλωτές, ως επί το πλείστον από την πρωτεύουσα και τα δυτικά τής χώρας, έχουν καταλάβει την κεντρική Πλατεία Ανεξαρτησίας τού Κιέβου και κάποια διοικητικά κτίρια για περισσότερο από μια εβδομάδα. Γι’ αυτούς, η ΕΕ είναι η τελευταία ελπίδα τής χώρας τους για την βελτίωση της εσωτερικής διακυβέρνησης και την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών. Φοβούνται ότι η τελευταία κίνηση του Γιανουκόβιτς απέναντι στην Ρωσία θα εδραιώσει περαιτέρω την δυσλειτουργική και αναποτελεσματική πολιτική ελίτ τής Ουκρανίας και θα μειώσει την ανεξαρτησία τής εθνικής ταυτότητας της χώρας.

Η επανάσταση στον ευρωδρόμο, όπως ονομάστηκε η διαμαρτυρία, σε μια αναφορά προς την κύρια λεωφόρο τού Κιέβου, έχει πολλά προβλήματα μπροστά της. Στερείται πραγματικής ηγεσίας, και τα κόμματα της αντιπολίτευσης που θα μπορούσαν να καλύψουν αυτόν τον ρόλο δεν συγκεντρώνουν την εμπιστοσύνη των πολιτών και βρίσκονται σε μεταξύ τους διαμάχη. Παρ’ όλα αυτά, η οργή ενός αρκετά μεγάλου μέρους τής ουκρανικής κοινωνίας δεν μπορεί να αγνοηθεί ή να απαξιωθεί. Και ο Γιανουκόβιτς δεν έχει πουθενά να κρυφτεί [2]. Ακόμη και η δική του βάση στήριξης στην ανατολική Ουκρανία είναι απογοητευμένη. Η αναξιοπιστία του - ήταν υπέρ τής συμφωνίας πριν στραφεί εναντίον της - αποξένωσε τους υποστηρικτές του εδώ και πολύ καιρό. Αν κηρύξει εκλογές, όπως επιμένουν οι διαδηλωτές, θα έχει ελάχιστη ή και καμία πιθανότητα να κερδίσει.

Ο Γιανουκόβιτς έχει επίσης πρόβλημα με την Ρωσία και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, προσπάθησε να βάλει τον έναν εναντίον τού άλλου για να διαπραγματευτεί καλύτερα τις πιθανές συμφωνίες με τον καθένα. Αλλά οι γείτονες της Ουκρανίας έχαναν την εμπιστοσύνη στον Γιανουκόβιτς και στην κυβέρνησή του, ακόμη και πριν από την μεταστροφή του, τον περασμένο μήνα. Τώρα, τα χέρια του είναι δεμένα τόσο από την Ρωσία όσο και από την εγχώρια δυσαρέσκεια. Παρότι η ζοφερή οικονομική κατάσταση της Ουκρανίας κάνει αναγκαία μια ταχεία συμφωνία με την Ρωσία για χρηματοδοτική συνδρομή, μια συγκατάνευση στις απαιτήσεις τού Πούτιν να προσχωρήσει στην Τελωνειακή Ένωση θα προσθέσει μόνο λάδι στην επαναστατική φωτιά.

Ο Πούτιν, από την πλευρά του, δεν ασχολείται με την ουκρανική εγχώρια σταθερότητα, ούτε νομίζει ότι ο Γιανουκόβιτς είναι ένας ιδιαίτερα καλός σύντροφος. Επομένως, δεν είναι πιθανό να δείξει οίκτο για τον Γιανουκόβιτς και να αποδεχθεί το επιχείρημα ότι οι διαμαρτυρίες εμποδίζουν την ένταξη της Ουκρανίας στην Τελωνειακή Ένωση. Αντίθετα, ο Πούτιν θα προσφέρει συμβουλές και ανθρώπινο δυναμικό για να καταστείλει τις διαδηλώσεις, ενώ ήδη προσπαθεί να τις απονομιμοποιήσει ως υποκινηθείσες από εξωτερικές δυνάμεις. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, ο Πούτιν φοβάται ότι το κίνημα θα μπορούσε να εξαπλωθεί στην Ρωσία. Εν τω μεταξύ, αν ο Γιανουκόβιτς φανεί ανέτοιμος να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις τής Ρωσίας, ο Πούτιν θα μπορούσε κάλλιστα να μελετήσει την εκδίωξή του υποστηρίζοντας έναν άλλο ηγέτη ο οποίος δεν θα αποτελεί φόβητρο για τους επαναστάτες, αλλά θα εξακολουθεί να είναι πρόθυμος να υποκύψει στα καπρίτσια τού Πούτιν.

Οι ολιγάρχες τής Ουκρανίας, εν τω μεταξύ, μάλλον επωφελήθηκαν από τις διαδηλώσεις. Οι θυμωμένοι άνθρωποι στους δρόμους είναι βολικοί ως μοχλός κατά του ανήμπορου Γιανουκόβιτς, του οποίου η οικογένεια έχει, κατά καιρούς, σφετεριστεί τις επιχειρήσεις των ολιγαρχών. Το πρωί τού περασμένου Σαββάτου, όταν ξαφνικά τα ουκρανικά «ΜΑΤ» χτύπησαν ένα μικρό πλήθος διαδηλωτών, τα τηλεοπτικά κανάλια που ανήκουν σε ολιγάρχες μετέδωσαν το περιστατικό στο σύνολό του, ξανά και ξανά, με ασυνήθιστη επιμονή. Το βίντεο βοήθησε να χαλυβδωθούν οι διαμαρτυρίες και λειτούργησε ως μια προειδοποιητική βολή προς τον Γιανουκόβιτς. Αν δεν είναι σε θέση να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις των ολιγαρχών, αυτοί ίσως και να συνεχίσουν να υποστηρίζουν τις διαδηλώσεις.