Αναχαιτίζοντας την Ρωσία

ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

Πριν από 61 χρόνια, ένα τηλεγράφημα έφθασε στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ από την αμερικανική πρεσβεία στη Μόσχα. Ο σκοπός του ήταν να εξετάσει τις πηγές τής συμπεριφοράς των ανδρών που κυβερνούσαν στο Κρεμλίνο. Ο αντίκτυπός του ήταν άμεσος. Το «Μεγάλο Τηλεγράφημα» («Long Telegram»), γραμμένο από έναν νεαρό διπλωμάτη που ονομαζόταν George Kennan, έγινε η βάση για την πολιτική των ΗΠΑ απέναντι στην Σοβιετική Ένωση για τον επόμενο μισό αιώνα.

Παρά το γεγονός ότι η Σοβιετική Ένωση έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί, η Δύση και πάλι ψάχνει να καταλάβει τι είναι αυτό που παρακινεί τους ηγέτες στο Κρεμλίνο. Πολλοί πιστεύουν ότι οι αρχές που στηρίζουν την πολιτική τής «ανάσχεσης» του Kennan εξακολουθούν να ισχύουν και σήμερα - και βλέπουν ένα νέο Ψυχρό Πόλεμο προ των πυλών, αυτή την φορά απέναντι στην επανακάμπτουσα Ρωσία τού Βλαντιμίρ Πούτιν.

Δεν πιστεύω ότι ένας νέος Ψυχρός Πόλεμος είναι σε εξέλιξη ή κάτι αντίστοιχο. Παρ’ όλα αυτά, επειδή η Ρωσία πράγματι μεταμορφώθηκε από τότε που ο Πούτιν έγινε πρόεδρος το 2000, το πρόβλημα της θέσης τής Ρωσίας στις διπλωματικές και οικονομικές δομές τού κόσμου (ιδιαίτερα όταν πρόκειται για τις αγορές ενέργειας) θέτει βαθιά ερωτήματα. Τα ερωτήματα αυτά είναι ακόμη πιο αγωνιώδη επειδή η Ρωσία συνήθως κρίνεται με βάση εικασίες σχετικά με τις προθέσεις της και όχι με βάση τις ενέργειές της.

Στον απόηχο της κατάρρευσης του κομμουνισμού, θεωρήθηκε ότι οι αυτοκρατορικές φιλοδοξίες τής Ρωσίας είχαν εξαφανιστεί - και ότι η εξωτερική πολιτική απέναντι στην Ρωσία θα μπορούσε να διεξαχθεί ως εάν οι προηγούμενες διπλωματικές εκτιμήσεις δεν ισχύουν πιά. Ωστόσο, θα πρέπει να ισχύουν, γιατί η Ρωσία διασχίζει την γεωπολιτική καρδιά τού κόσμου και είναι κληρονόμος μιας ανελέητης αυτοκρατορικής παράδοσης. Η ενθάρρυνση των οικονομικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων – το προτιμώμενο μέσο τής Δύσης για την δέσμευση της Ρωσίας μετά το τέλος τού κομμουνισμού - είναι φυσικά ένα σημαντικό εργαλείο εξωτερικής πολιτικής. Αλλά δεν μπορεί να υποκαταστήσει μια σοβαρή προσπάθεια για την αντιμετώπιση του μακροχρόνιου επεκτατισμού τής Ρωσίας και της σημερινής επιθυμίας της να ανακτήσει το καθεστώς τής μεγάλης δύναμης σε βάρος των γειτόνων της.

Ο ΡΩΣΟΣ ΙΑΝΟΣ

Χάρη στις υψηλές τιμές ενέργειας, οι χαοτικές συνθήκες που επικράτησαν σε όλη την Ρωσία στις αρχές τού 1990 έχουν δώσει την θέση τους σε αρκετά χρόνια ετήσιας οικονομικής ανάπτυξης περί το 6,5% και μια οικονομία τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Το βιοτικό επίπεδο έχει βελτιωθεί (παρ’ όλο που το προσδόκιμο ζωής δεν ακολούθησε), η μεσαία τάξη αυξάνεται και αποκτά όλο και μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και η χρηματιστηριακή αγορά ανθεί. Η Ρωσία διαθέτει τα τρίτα μεγαλύτερα αποθέματα σε σκληρό νόμισμα στον κόσμο, και διαθέτει ένα τεράστιο πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και εξοφλεί τα τελευταία από τα χρέη που συσσώρευσε στις αρχές τής δεκαετίας τού 1990. Το ρούβλι έχει γίνει πλήρως μετατρέψιμο και μπορεί ακόμη και να υποτιμάται. Η ένταξη της Ρωσίας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) δελεάζει. Οι απλοί Ρώσοι είναι ευγνώμονες στον Πούτιν για την σταθερότητα της χώρας και την οικονομική ανάπτυξη, και είναι περήφανοι για το ότι η Ρωσία φαίνεται να υπολογίζεται όταν συζητούνται τα μεγάλα παγκόσμια ζητήματα. Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, που η δημοτικότητα του Πούτιν είναι περίπου στο 70% - ένα διαρκές επίτευγμα που θα ζήλευε κάθε πολιτικός.

Ωστόσο, για κάθε βήμα προς τα εμπρός που έκανε η Ρωσία κατά την διάρκεια της δεύτερης θητείας τού Πούτιν, έχει κάνει κι ένα βήμα προς τα πίσω. Ο μεγαλύτερος κρατικός έλεγχος της οικονομίας - ιδιαίτερα στον κλάδο τής ενέργειας, όπου, σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), το μερίδιο του κράτους στην παραγωγή πετρελαίου διπλασιάστηκε μέσα σε τρία χρόνια - έχει εκθρέψει την διαφθορά και την αναποτελεσματικότητα. Η σοβαρή αντιπολίτευση έχει φιμωθεί. Οι εφημερίδες και οι τηλεοπτικοί και ραδιοφωνικοί σταθμοί έχουν κλείσει ή έχουν αναληφθεί από την κυβέρνηση και τους συμμάχους της. Άνθρωποι του Κρεμλίνου έχουν αντικαταστήσει εκλεγμένους περιφερειακούς κυβερνήτες, και το κοινοβούλιο της Ρωσίας, η Δούμα, έχει αποδυναμωθεί στο πλαίσιο των προσπαθειών τού Κρεμλίνου να μονοπωλεί το σύνολο της κρατικής εξουσίας.

Η εξωτερική πολιτική τής Ρωσίας υπήρξε εξίσου ανησυχητική. Η Μόσχα έχει δώσει στο Ιράν διπλωματική προστασία για τις πυρηνικές φιλοδοξίες του, και οι πωλήσεις ρωσικών όπλων γίνονται αδιακρίτως. Το Κρεμλίνο παρενοχλεί συστηματικά τις γειτονικές χώρες. Πρώην σοβιετικές χώρες, όπως η Γεωργία, αντιμετώπισαν περίπου οικονομικό στραγγαλισμό. Τον Φεβρουάριο, ο Πούτιν μίλησε υπέρ τής δημιουργίας ενός «ΟΠΕΚ φυσικού αερίου».

Τίποτα από αυτά δεν θα πρέπει να προκαλεί έκπληξη, καθώς ο στόχος τού Πούτιν ήταν αναλλοίωτος από την αρχή τής προεδρίας του: η αποκατάσταση του ρωσικού μεγαλείου. Σε αντίθεση με τον Μπόρις Γιέλτσιν, ο οποίος αποδεχόταν την διαφωνία ως απαραίτητο μέρος τής δημοκρατικής πολιτικής διαδικασίας - ήταν, στο κάτω-κάτω, η διαφωνία του προς την εξουσία τού Μιχαήλ Γκορμπατσόφ που τον έκανε να κερδίσει την προεδρία τής Ρωσίας – ο Πούτιν προσδιόρισε από την αρχή τον περιορισμό τής πολιτικής αντιπολίτευσης ως σημαντικό βήμα προς την αναζωογόνηση της κεντρικής εξουσίας. Ο Μιχαήλ Χοντορκόφσκι τής Yukos Oil, για παράδειγμα, μπήκε στην φυλακή επειδή τόλμησε να αμφισβητήσει την εξουσία τού Κρεμλίνου και ίσως επειδή είχε την φιλοδοξία να διαδεχθεί τον Πούτιν. Η τάξη, η εξουσία (συμπεριλαμβανομένης της δύναμης να διανείμει τα λάφυρα του πλούτου των φυσικών πόρων τής Ρωσίας), καθώς και η αναθέρμανση της διεθνούς επιρροής τής Ρωσίας, και όχι η δημοκρατία ή τα ανθρώπινα δικαιώματα, είναι αυτά που έχουν σημασία στο σημερινό Κρεμλίνο.