Το Σότσι στην ρωσική φαντασία

Παρά την σύνθημα υπέρ τής ισότητας, ότι «Ο καθένας πρέπει να επισκεφθεί το Σότσι», ήταν πραγματικά μόνο οι ισχυροί και οι διάσημοι που πήγαιναν κάθε χρόνο, ειδικά στους βασικούς καλοκαιρινούς μήνες. Δεν μπορούσες απλά να αγοράσεις ένα ταξίδι στο Σότσι ή σε οποιονδήποτε άλλο Σοβιετικό προορισμό διακοπών. Αντ’ αυτού, κουπόνια διακοπών εκδίδονταν από τα σοβιετικά συνδικάτα στις «πιο άξιους». Οι εργαζόμενοι, αν ήταν τυχεροί, μπορεί να γράπωναν ένα «διαβατήριο» για το Σότσι μια φορά στη ζωή τους, αλλά σχεδόν σίγουρα για τον χειμώνα. Μέχρι το 1967, το Σότσι ήταν αποκλειστικά ο τόπος των συνδικαλιστικών σανατορίων, μιας «δημιουργικής ξεκούρασης» για αυξανόμενους αριθμούς καλλιτεχνών και διανοούμενων, και δεκάδων κλειστών σανατορίων και εξοχικών κατοικιών τού Κομμουνιστικού Κόμματος. Η κομματική οργάνωση απολάμβανε τις καλύτερες προμήθειες και την καλύτερη εξυπηρέτηση.

Με τη σειρά της, η νυχτερινή ζωή τού Σότσι μεριμνούσε για τις ανάγκες των ελίτ: καυχιόταν ότι είχε συναυλίες, θέατρο, κινηματογράφο, και ένα τσίρκο, με εμφανίσεις καλεσμένων κορυφαίων καλλιτεχνών τής πρωτεύουσας, οι οποίοι συνδύαζαν την πολιτιστική τους δουλειά με τις διακοπές τους. Αθλητικές διασημότητες και κοσμοναύτες έκαναν το Σότσι σπίτι τους για προπόνηση και ανάκτηση δυνάμεων. Στην δεκαετία τού 1960, επισκέπτες ξένοι αξιωματούχοι από τις πρόσφατα απελευθερωμένες χώρες στην Αφρική, την Ασία και την Καραϊβική φύτευαν τελετουργικά δέντρα φιλίας στον βοτανικό κήπο ή το δημόσιο Πάρκο Ριβιέρα. Η κινηματογραφική βιομηχανία χρησιμοποίησε τα μαρμάρινα παλάτια τής υγείας και την πλούσια φύση, ως σκηνικό για πολλές ταινίες μεγάλου μήκους.

Η νυχτερινή ζωή στο Σότσι προσφερόταν επίσης και κάτι άλλο: την ευκαιρία για μικρές ατασθαλίες μακριά από το σπίτι. Τα κουπόνια διακοπών δίνονταν σε ιδιώτες, όχι σε οικογένειες. Έτσι, ήταν κοινή πρακτική για τους συζύγους, τις συζύγους και τα παιδιά να κάνουν διακοπές χωριστά, και εξίσου σύνηθες για τους ενήλικες στις διακοπές τους να διεκδικούν ένα «μερίδιο στην ευτυχία» μέσα σε ένα ρομαντικό θέρετρο. Γνωρίζουμε από έρευνες και προσωπικές αφηγήσεις ότι το περιστασιακό σεξ εκτός γάμου ήταν ευρέως αποδεκτό στην σοβιετική κουλτούρα. Και όταν ρώτησα μια παραθερίστρια που έτυχε να συναντήσω στο Σότσι το 2006, για την συνεχιζόμενη γοητεία του «ρομαντισμού στο θέρετρο», εκείνη γέλασε ως κατάφαση.

Εάν οι ηγέτες τού κόμματος διεκδικούσαν τα καλύτερα σημεία διακοπών, εκατοντάδες χιλιάδες σοβιετικοί πολίτες είχαν αποκτήσει το όνειρο ότι κάποια μέρα, οι διακοπές στο Σότσι θα μπορούσαν να υπάρχουν και για αυτούς επίσης. Αλλά, από τις δεκαετίες τού 1960 και του 1970, η ξεκούραση των Σοβιετικών στα σπα δημιουργούσαν ένα ακόμα έλλειμμα σε μια σοσιαλιστική οικονομία αυξανόμενων ελλείψεων. Καθώς όλο και περισσότεροι σοβιετικοί πολίτες απέκτησαν τα δικά τους αυτοκίνητα, όμως, κατευθύνονταν νότια, με ή χωρίς κουπόνι, κάνοντας κάμπινγκ στις παραλίες, ή ενοικιάζοντας δωμάτια σε διαμερίσματα στις πόλεις τής Μαύρης Θάλασσας.

Το 1961, οι σοβιετικοί αξιωματούχοι προσπάθησαν να επιλύσουν την τεράστια πλεονάζουσα ζήτηση για διακοπές στο Σότσι με την επέκταση των αστικών ορίων τής πόλης-θέρετρο. Ανακήρυξαν ένα «Μεγάλο Σότσι» που εκτεινόταν 140 χιλιόμετρα κατά μήκος τής ακτής ακριβώς από τα νότια της Tuapse μέχρι το μικρό θέρετρο Adler, στα σύνορα με την Γεωργία. Αυτό το διάταγμα επεξέτεινε αμέσως το γόητρο των διακοπών στο Σότσι σε μια πολύ μεγαλύτερη ομάδα ανθρώπων - και τελικά στους Ολυμπιακούς. Είναι το Adler που παρείχε τον παραθαλάσσιο χώρο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2014.

Ο ΕΚΔΗΜΟΚΡΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΟΤΣΙ

Με την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η άλλοτε δοξασμένη σε τραγούδια και στην λαογραφία, «απεριόριστη έκταση» συρρικνώθηκε. Οι μετασοβιετικοί Ρώσοι θρηνούν την απώλεια των χωρών που κάποτε ήταν δικές τους για να ταξιδέψουν και να ψυχαγωγηθούν Οι παραλίες τής Βαλτικής είναι τώρα «στο εξωτερικό», όπως ήταν μέχρι πρόσφατα και η Κριμαία, αφού δόθηκε στην Ουκρανία το 1954 από τον Νικίτα Χρουστσόφ σε μια συμβολική πράξη γενναιοδωρίας. Η ανεξάρτητη Γεωργία ελέγχει το μεγαλύτερο μέρος τής ακτής τής Μαύρης Θάλασσας. Μόνο το Μεγάλο Σότσι εξακολουθεί να θυμίζει στους μετα-σοβιετικούς Ρώσους τις σοβιετικές ονειρικές διακοπές.

Είναι ένα πολύπλοκο όνειρο, ένα παράδοξο. Από τη μια πλευρά, η ιστορία τού Σότσι και των σοβιετικών διακοπών δείχνει μερικές από τις αιτίες τής πτώσης του καθεστώτος. Το ίδιο το καθεστώς δημιούργησε και υποβοήθησε την λαχτάρα για την ελευθερία μετακίνησης εντός και εκτός των συνόρων τής χώρας. Ωστόσο, το οικονομικό του σύστημα απέτυχε να εκπληρώσει τις συνεχώς αυξανόμενες προσδοκίες τού καταναλωτικού κοινού του. Η προνομιακή πρόσβαση στις σοβιετικές διακοπές ενίσχυσε τις κοινωνικές διακρίσεις που υποτίθεται ότι με τον κομμουνισμό έπρεπε να ξεπεραστούν. Ταυτόχρονα, όμως, η ιστορία των σοβιετικών διακοπών - με το Σότσι στην συμβολική καρδιά της - μιλά με ακόμη μεγαλύτερη βεβαιότητα για το πώς το σύστημα επέζησε όσο επέζησε. Οι σοβιετικοί θεσμοί αναψυχής, συμπεριλαμβανομένου του Σότσι, παρείχαν μια αίσθηση υλικής και πολιτιστικής ευημερίας. Δημιούργησαν συνεκτικές κολεκτίβες και δικλείδες ασφαλείας για γάμους που έχασαν την φρεσκάδα τους. Και, σε κάποιο βαθμό, ικανοποιούσαν τις επιθυμίες τού σοβιετικού λαού για διεύρυνση των οριζόντων τους.

Τα ταξίδια για διακοπές έγιναν μέρος τής φιλοδοξίας τού απλού Σοβιετικού για μια καλή ζωή, ή τουλάχιστον για μια καλύτερη ζωή. Σε αυτό το επίπεδο, τα συμφέροντα του σοβιετικού κράτους και του πολίτη, συνέπιπταν. Η παραγωγική δουλειά ανταμειβόταν με απολαύσεις και ελεύθερα επιλεγμένη κινητικότητα. Την ίδια στιγμή, στα ταξίδια, οι πολίτες άρχισαν να απελευθερώνονται από το κράτος, να αναλαμβάνουν την ευθύνη των ατομικών δρομολογίων τους και να διεκδικούν την αυτονομία τους. Στο τέλος, ίσως ακριβώς λόγω αυτής της καλύτερης ζωής, παρέμεναν πιστοί στο κράτος που είχε επιτρέψει τα ταξίδια τής αυτο-ανακάλυψης.