Το Σότσι στην ρωσική φαντασία

Ο Σεργκέι Κίροφ και ο Ιωσήφ Στάλιν στο Σότσι, το 1934. (Wikimedia Commons)

«Η Ρωσία έχει επιστρέψει», ή τουλάχιστον αυτό είναι που θα έπρεπε να σκεφτεί κανείς, βλέποντας τους Ολυμπιακούς Αγώνες τού Σότσι το 2014 κατά την διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων. Για να το αποδείξει, η Ρωσία ξόδεψε 51 δισεκατομμύρια δολάρια για τους πρώτους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες που διοργανώθηκαν σε μια υποτροπική κλιματική ζώνη και έκανε μεγάλες προσπάθειες για να επιδείξει τον ρωσικό πολιτισμό, την πολυμορφία, τον πλούτο, το ταλέντο και την έπαρση κατά την ασταμάτητη κάλυψη τού Ολυμπιακού μεγα-γεγονότος. Παρά το ότι η τοποθεσία μπορεί να φαινόταν παράξενη, δεν είναι τυχαίο ότι η πόλη-θέρετρο της Μαύρης Θάλασσας, Σότσι, επιλέχθηκε για να φιλοξενήσει έναν τέτοιον πολυδάπανο εορτασμό τής επιστροφής τής Ρωσίας ως παγκόσμιας δύναμης.

Για την Ρωσία, το Σότσι συμβολίζει τα επιτεύγματα της σοβιετικής εξουσίας, που τράβηξαν μια οπισθοδρομική κοινωνία από την φτώχεια μέσω του σοσιαλισμού, της εκβιομηχάνισης και του απολυταρχισμού. Ο Σοβιετικός ηγέτης Ιωσήφ Στάλιν έτυχε να αρέσκεται να κάνει τις διακοπές του εκεί, και αρχής γενομένης από το 1933, ενέκρινε μαζικές κρατικές επενδύσεις σε ιατρικές εγκαταστάσεις, πολιτιστικά κέντρα και υποδομές για να μετατρέψει την πόλη από έναν βάλτο ελονοσίας σε έναν πρότυπο τόπο «ιατρικής» αναψυχής και στοχευμένου παιχνιδιού. Στην Σοβιετική φαντασία, τα μαρμάρινα σανατόρια του θερέτρου υγείας τού Σότσι ήταν επιτομή τής καλής ζωής, και η υπόσχεση που κατοχυρώθηκε στο Σοβιετικό Σύνταγμα του 1936 ήταν ότι κάθε πολίτης απολαμβάνει το δικαίωμα για διακοπές. Από το 1980, όλοι γνώριζαν το ρητό, «Ο καθένας πρέπει να επισκεφθείτε Σότσι, έστω και φορά στη ζωή του».

Με το να διοργανώσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες στο Σότσι, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν έχει αναβιώσει την εικόνα τής πόλης ως ναό τής ρωσικής ευεξίας και δύναμης. Η πρωτοφανείς επενδύσεις του είναι ένα στοίχημα ότι το Σότσι τον εικοστό πρώτο αιώνα θα γίνει μια πραγματικά παγκόσμιας κλάσης βιτρίνα για να ανταγωνιστεί τα αλπικά θέρετρα και τη μεσογειακή Ριβιέρα, ένας αναγνωρισμένος διάδοχος του παρελθόντος μεγαλείου τής Ρωσίας.

ΕΙΣ ΥΓΕΙΑΝ

Πριν το Σότσι γίνει της μόδας, οι Ρώσοι και οι Σοβιετικοί παραθεριστές προτιμούσαν τα βουνά για τις διακοπές τους. Ο απίστευτα γραφικός Βόρειος Καύκασος, μια περιοχή γεμάτη με ιαματικές πηγές μεταλλικών νερών, προσέλκυε στελέχη τού κόμματος και στρατιωτικούς σε πόλεις όπως το Kislovodsk και το Piatigorsk, αναπαράγοντας τον πολιτισμό αναψυχής τού δέκατου ένατου αιώνα, με έναν πιο προλεταριακό προϋπολογισμό. Ωστόσο, όπως και αλλού στην Ευρώπη, οι θαλάσσιες ακτές που κάποτε αποφεύγονταν ως τόποι ναυαγίων και κινδύνου από καταιγίδες, προέκυψαν κατά τον εικοστό αιώνα ως ζώνες αναψυχής. Το δέλεαρ της θάλασσας άρχισε να προσελκύει πιο δυνατά από όσο τα μεγαλειώδη βουνά, και οι διακοπές που συνδυάζουν το τραχύ τοπίο με την δροσιά της θάλασσας και το αλμυρό νερό, έγιναν οι ιδανικές.

Στα μεταπολεμικά χρόνια, λοιπόν, η σοβιετική κυβέρνηση έκανε περαιτέρω επενδύσεις για να επεκτείνει τις εγκαταστάσεις για παραθαλάσσιες διακοπές, και από την δεκαετία τού 1960, οι Σοβιετικοί παραθεριστές μπορούσαν να προσβλέπουν σε ένα παραθαλάσσιο ταξίδι είτε στην χερσόνησο της Κριμαίας, κατά μήκος τής δυτικής ακτής τής Μαύρης Θάλασσας, από την Αζοφική Θάλασσα στα βόρεια προς τα γεωργιανά σύνορα με την Τουρκία στα νότια, ή ένα από τα νέα θέρετρα της Βαλτικής Θάλασσας στην Λετονία και την Λιθουανία. Την ίδια δεκαετία, οι Σοβιετικοί ταξιδιώτες άρχισαν να συρρέουν στα σύγχρονα και φιλικά προς τον καταναλωτή παραλιακά θέρετρα της σοσιαλιστικής Βουλγαρίας και της Ρουμανίας.

Ωστόσο, το πατρονάρισμα του Στάλιν εγγυόταν ότι το Σότσι θα αναδυθεί ως η κορυφαία σοσιαλιστική βιτρίνα τής χώρας, ένα σοβιετικό δημιούργημα που δεν χρωστούσε τίποτα στο τσαρικό παρελθόν. Υπό την καθοδήγηση του Στάλιν, τεράστια έργα δημιούργησαν ένα μνημείο στην σοσιαλιστική νεωτερικότητα. Μια ευρεία δεντρόφυτη λεωφόρος, η Stalin Prospect (τώρα Resort Prospect), αντικατέστησε τον στενό, γεμάτο στροφές δρόμο κατά μήκος τής ακτής. Ένα ανάχωμα φυτεμένο με κυπαρίσσια, φοίνικες, μανόλιες, και άλλα ανθοφόρα δέντρα αναδύθηκε από τις στενές βοτσαλωτές παραλίες. Εν τω μεταξύ, οι κορυφαίοι αρχιτέκτονες της χώρας δάνειζαν τις δεξιότητές τους για τον σχεδιασμό νέων σανατόριων και δημόσιων κτηρίων. Το σανατόριο Κεντρικός Κόκκινος Στρατός, χτισμένο σε στυλ κονστρουκτιβιστικό, έγινε το σύμβολο του σύγχρονου Σότσι, «όχι ζωή, παράδεισος», όπως μια συνεπαρμένη εργαζόμενη έγραψε στους συντρόφους της πίσω στην πατρίδα, το 1936. Αυτό δεν προοριζόταν να είναι ένα μέρος για διασκέδαση, αλλά για σκόπιμη ιατρική φροντίδα. Οι Σοβιετικές διακοπές αποκαθιστούσαν την ικανότητα του Σοβιετικού πολίτη να συμβάλει τα μέγιστα στην οικονομία. Ήλιος, θάλασσα, ιαματικά λουτρά, και θεραπευτικές βόλτες, όλα απαιτούσαν συνταγή κάποιου γιατρού από το θέρετρο.

Όπως ο Στάλιν, ο διάδοχός του, Λεονίντ Μπρέζνιεφ, πήγαινε τακτικά στα ιαματικά λουτρά τού Σότσι για θεραπεία και ανάπαυση. Μέχρι τότε, η φήμη τής πόλης για ιατρικά θαύματα αποτελούσε θρύλο. Ένας πρώην υπάλληλος υπενθύμισε πως, στις αρχές τού 1980, ο Μπρέζνιεφ ήταν τόσο αδύναμος που δεν μπορούσε να ανέβει τις σκάλες του κτιρίου των λουτρών χωρίς υποστήριξη. Ωστόσο, ο ίδιος εμφανιζόταν από τα λουτρά λίγες ώρες αργότερα σε θέση να περπατά μόνος του, μέχρι που έκανε και μια χορευτική φιγούρα προς τέρψιν τού προσωπικού που τον θαύμαζε. (Ο Πούτιν έχει εδραιώσει την λατρεία τού Σότσι περνώντας τα καλοκαίρια του σε ένα υπέροχο νέο προεδρικό μέγαρο εκεί και τους χειμώνες στις πίστες τού σκι τού κοντινού Krasnaya Polyana).

Παρά την σύνθημα υπέρ τής ισότητας, ότι «Ο καθένας πρέπει να επισκεφθεί το Σότσι», ήταν πραγματικά μόνο οι ισχυροί και οι διάσημοι που πήγαιναν κάθε χρόνο, ειδικά στους βασικούς καλοκαιρινούς μήνες. Δεν μπορούσες απλά να αγοράσεις ένα ταξίδι στο Σότσι ή σε οποιονδήποτε άλλο Σοβιετικό προορισμό διακοπών. Αντ’ αυτού, κουπόνια διακοπών εκδίδονταν από τα σοβιετικά συνδικάτα στις «πιο άξιους». Οι εργαζόμενοι, αν ήταν τυχεροί, μπορεί να γράπωναν ένα «διαβατήριο» για το Σότσι μια φορά στη ζωή τους, αλλά σχεδόν σίγουρα για τον χειμώνα. Μέχρι το 1967, το Σότσι ήταν αποκλειστικά ο τόπος των συνδικαλιστικών σανατορίων, μιας «δημιουργικής ξεκούρασης» για αυξανόμενους αριθμούς καλλιτεχνών και διανοούμενων, και δεκάδων κλειστών σανατορίων και εξοχικών κατοικιών τού Κομμουνιστικού Κόμματος. Η κομματική οργάνωση απολάμβανε τις καλύτερες προμήθειες και την καλύτερη εξυπηρέτηση.

Με τη σειρά της, η νυχτερινή ζωή τού Σότσι μεριμνούσε για τις ανάγκες των ελίτ: καυχιόταν ότι είχε συναυλίες, θέατρο, κινηματογράφο, και ένα τσίρκο, με εμφανίσεις καλεσμένων κορυφαίων καλλιτεχνών τής πρωτεύουσας, οι οποίοι συνδύαζαν την πολιτιστική τους δουλειά με τις διακοπές τους. Αθλητικές διασημότητες και κοσμοναύτες έκαναν το Σότσι σπίτι τους για προπόνηση και ανάκτηση δυνάμεων. Στην δεκαετία τού 1960, επισκέπτες ξένοι αξιωματούχοι από τις πρόσφατα απελευθερωμένες χώρες στην Αφρική, την Ασία και την Καραϊβική φύτευαν τελετουργικά δέντρα φιλίας στον βοτανικό κήπο ή το δημόσιο Πάρκο Ριβιέρα. Η κινηματογραφική βιομηχανία χρησιμοποίησε τα μαρμάρινα παλάτια τής υγείας και την πλούσια φύση, ως σκηνικό για πολλές ταινίες μεγάλου μήκους.

Η νυχτερινή ζωή στο Σότσι προσφερόταν επίσης και κάτι άλλο: την ευκαιρία για μικρές ατασθαλίες μακριά από το σπίτι. Τα κουπόνια διακοπών δίνονταν σε ιδιώτες, όχι σε οικογένειες. Έτσι, ήταν κοινή πρακτική για τους συζύγους, τις συζύγους και τα παιδιά να κάνουν διακοπές χωριστά, και εξίσου σύνηθες για τους ενήλικες στις διακοπές τους να διεκδικούν ένα «μερίδιο στην ευτυχία» μέσα σε ένα ρομαντικό θέρετρο. Γνωρίζουμε από έρευνες και προσωπικές αφηγήσεις ότι το περιστασιακό σεξ εκτός γάμου ήταν ευρέως αποδεκτό στην σοβιετική κουλτούρα. Και όταν ρώτησα μια παραθερίστρια που έτυχε να συναντήσω στο Σότσι το 2006, για την συνεχιζόμενη γοητεία του «ρομαντισμού στο θέρετρο», εκείνη γέλασε ως κατάφαση.

Εάν οι ηγέτες τού κόμματος διεκδικούσαν τα καλύτερα σημεία διακοπών, εκατοντάδες χιλιάδες σοβιετικοί πολίτες είχαν αποκτήσει το όνειρο ότι κάποια μέρα, οι διακοπές στο Σότσι θα μπορούσαν να υπάρχουν και για αυτούς επίσης. Αλλά, από τις δεκαετίες τού 1960 και του 1970, η ξεκούραση των Σοβιετικών στα σπα δημιουργούσαν ένα ακόμα έλλειμμα σε μια σοσιαλιστική οικονομία αυξανόμενων ελλείψεων. Καθώς όλο και περισσότεροι σοβιετικοί πολίτες απέκτησαν τα δικά τους αυτοκίνητα, όμως, κατευθύνονταν νότια, με ή χωρίς κουπόνι, κάνοντας κάμπινγκ στις παραλίες, ή ενοικιάζοντας δωμάτια σε διαμερίσματα στις πόλεις τής Μαύρης Θάλασσας.

Το 1961, οι σοβιετικοί αξιωματούχοι προσπάθησαν να επιλύσουν την τεράστια πλεονάζουσα ζήτηση για διακοπές στο Σότσι με την επέκταση των αστικών ορίων τής πόλης-θέρετρο. Ανακήρυξαν ένα «Μεγάλο Σότσι» που εκτεινόταν 140 χιλιόμετρα κατά μήκος τής ακτής ακριβώς από τα νότια της Tuapse μέχρι το μικρό θέρετρο Adler, στα σύνορα με την Γεωργία. Αυτό το διάταγμα επεξέτεινε αμέσως το γόητρο των διακοπών στο Σότσι σε μια πολύ μεγαλύτερη ομάδα ανθρώπων - και τελικά στους Ολυμπιακούς. Είναι το Adler που παρείχε τον παραθαλάσσιο χώρο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2014.

Ο ΕΚΔΗΜΟΚΡΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΟΤΣΙ

Με την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η άλλοτε δοξασμένη σε τραγούδια και στην λαογραφία, «απεριόριστη έκταση» συρρικνώθηκε. Οι μετασοβιετικοί Ρώσοι θρηνούν την απώλεια των χωρών που κάποτε ήταν δικές τους για να ταξιδέψουν και να ψυχαγωγηθούν Οι παραλίες τής Βαλτικής είναι τώρα «στο εξωτερικό», όπως ήταν μέχρι πρόσφατα και η Κριμαία, αφού δόθηκε στην Ουκρανία το 1954 από τον Νικίτα Χρουστσόφ σε μια συμβολική πράξη γενναιοδωρίας. Η ανεξάρτητη Γεωργία ελέγχει το μεγαλύτερο μέρος τής ακτής τής Μαύρης Θάλασσας. Μόνο το Μεγάλο Σότσι εξακολουθεί να θυμίζει στους μετα-σοβιετικούς Ρώσους τις σοβιετικές ονειρικές διακοπές.

Είναι ένα πολύπλοκο όνειρο, ένα παράδοξο. Από τη μια πλευρά, η ιστορία τού Σότσι και των σοβιετικών διακοπών δείχνει μερικές από τις αιτίες τής πτώσης του καθεστώτος. Το ίδιο το καθεστώς δημιούργησε και υποβοήθησε την λαχτάρα για την ελευθερία μετακίνησης εντός και εκτός των συνόρων τής χώρας. Ωστόσο, το οικονομικό του σύστημα απέτυχε να εκπληρώσει τις συνεχώς αυξανόμενες προσδοκίες τού καταναλωτικού κοινού του. Η προνομιακή πρόσβαση στις σοβιετικές διακοπές ενίσχυσε τις κοινωνικές διακρίσεις που υποτίθεται ότι με τον κομμουνισμό έπρεπε να ξεπεραστούν. Ταυτόχρονα, όμως, η ιστορία των σοβιετικών διακοπών - με το Σότσι στην συμβολική καρδιά της - μιλά με ακόμη μεγαλύτερη βεβαιότητα για το πώς το σύστημα επέζησε όσο επέζησε. Οι σοβιετικοί θεσμοί αναψυχής, συμπεριλαμβανομένου του Σότσι, παρείχαν μια αίσθηση υλικής και πολιτιστικής ευημερίας. Δημιούργησαν συνεκτικές κολεκτίβες και δικλείδες ασφαλείας για γάμους που έχασαν την φρεσκάδα τους. Και, σε κάποιο βαθμό, ικανοποιούσαν τις επιθυμίες τού σοβιετικού λαού για διεύρυνση των οριζόντων τους.

Τα ταξίδια για διακοπές έγιναν μέρος τής φιλοδοξίας τού απλού Σοβιετικού για μια καλή ζωή, ή τουλάχιστον για μια καλύτερη ζωή. Σε αυτό το επίπεδο, τα συμφέροντα του σοβιετικού κράτους και του πολίτη, συνέπιπταν. Η παραγωγική δουλειά ανταμειβόταν με απολαύσεις και ελεύθερα επιλεγμένη κινητικότητα. Την ίδια στιγμή, στα ταξίδια, οι πολίτες άρχισαν να απελευθερώνονται από το κράτος, να αναλαμβάνουν την ευθύνη των ατομικών δρομολογίων τους και να διεκδικούν την αυτονομία τους. Στο τέλος, ίσως ακριβώς λόγω αυτής της καλύτερης ζωής, παρέμεναν πιστοί στο κράτος που είχε επιτρέψει τα ταξίδια τής αυτο-ανακάλυψης.

Και ίσως αυτός είναι ο λόγος γιατί ήταν τόσο σημαντικό για τον Πούτιν να κάνει τους Ολυμπιακούς Αγώνες σε αυτό το μέρος. Τον Απρίλιο του 2005, ο Πούτιν είπε στο έθνος του ότι η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης ήταν η «μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή τού εικοστού αιώνα». Τον Ιούλιο του 2005, υπέβαλε την πρότασή του να φιλοξενήσει στο Σότσι τους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες τού 2014. Η επιτυχία των Ολυμπιακών Αγώνων συνδέει την επανεμφάνιση της Ρωσίας στην διεθνή σκηνή με ένα από τα μεγάλα σύμβολα του σοβιετικού ονείρου, του σοσιαλιστικού ιατρικού παραμυθότοπου στη Μαύρη Θάλασσα.

Με την Ολυμπιακή φλόγα να έχει σβήσει και τους αθλητές και τους δημοσιογράφους να έχουν γυρίσει στα σπίτια τους, τι θα γίνει με τις επενδύσεις 51 δισεκατομμυρίων δολαρίων τού Πούτιν; Υπάρχουν ήδη σχέδια για να οργανώσει μελλοντικές μεγάλης κλίμακας εκδηλώσεις εδώ, όπως αγώνες Φόρμουλα Ένα και το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου τού 2018. Τα Ολυμπιακά ξενοδοχεία θα γεμίσουν και πάλι με διεθνείς επισκέπτες, και οι Ρώσοι θα παρακολουθήσουν τους αγώνες από την τηλεόραση. Αλλά η επέκταση των ξενοδοχειακών χώρων στο επίπεδο της θάλασσας και σε υψόμετρο, κάνει το Σότσι έναν προορισμό διακοπών προσιτό για την αυξανόμενη μεσαία τάξη τής Ρωσίας – για κόσμο που τώρα το βρίσκει πολύ φθηνότερο να κάνει τις διακοπές του στις αμμουδερές παραλίες τής Τουρκίας. Όταν η λάμψη τής επιτυχημένης διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων θα έχει σβήσει, η εικόνα τού Σότσι ως ναού για την υγεία και το αθλητικό μεγαλείο θα παραμείνει. Αλλά δεν είναι σαφές το αν η έμμεση παρακολούθηση μεγα-γεγονότων ή η υλοποίηση πραγματικών διακοπών στο Σότσι θα γίνει το επόμενο κεφάλαιο στο όνειρο τού Σότσι για τους απλούς Ρώσους. Η Ρωσία έχει επιστρέψει, λοιπόν, αλλά για ποιον;

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140961/diane-p-koenker/sochi-in-t...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr