Η επιτυχία των κυρώσεων

Τα Μέγαρα, μια όχι πολύ γνωστή στον κόσμο ελληνική πόλη, κατέχουν το προνόμιο να είναι το πρώτο θύμα οικονομικού πολέμου που καταγράφηκε στον κόσμο. Στο 432 π.Χ., η αθηναϊκή αυτοκρατορία επέβαλε κυρώσεις στα Μέγαρα, αποκλείοντάς τα από το εμπόριο με λιμάνια και αγορές που ανήκαν στην αθηναϊκή συμμαχία, για να τιμωρήσει την πόλη επειδή συμμάχησε με τους Σπαρτιάτες. Η άρνηση των Αθηναίων να υποχωρήσουν στην σπαρτιατική απαίτηση να αποσυρθούν οι κυρώσεις πιστεύεται από πολλούς ότι τελικά οδήγησαν στον πόλεμο. Έκτοτε, ο οικονομικός πόλεμος - με τη μορφή των κυρώσεων, του εμπάργκο και του παγώματος περιουσιακών στοιχείων - έχει γίνει ένα συχνό εργαλείο τής πολιτικής τέχνης. Αναμφισβήτητα, όμως, η ιδέα δεν έχει ποτέ πριν τεθεί σε δοκιμασία όπως τώρα στην Ρωσία.

Οι κυρώσεις συνήθως συνταιριάζονται με την απειλή για βία. Για παράδειγμα, εκτός από τις σοβαρές διεθνείς κυρώσεις, το Ιράν είχε πάντα την πιθανότητα ενός ισραηλινού χτυπήματος να επικρέμμαται πάνω από το κεφάλι του. Αλλά το καθεστώς των κυρώσεων που επιβάλλονται στην Ρωσία από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά και την Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι στερημένο από το ταίρι του. Κανείς δεν περιμένει στα σοβαρά ότι ο έξω κόσμος θα αντιδράσει με τη βία στις ενέργειες της Ρωσίας στην Ουκρανία και έτσι, ίσως για πρώτη φορά, οι κυρώσεις έχουν μείνει μόνες τους. Δεδομένου ότι δεν έχουν αναγκάσει την Ρωσία να αποσυρθεί αμέσως από την Ουκρανία, μερικοί [1] σχολιαστές [2], συμπεριλαμβανομένου του ψυχροπολεμικού Δυτικογερμανού πρώην καγκελάριου Χέλμουτ Σμιτ [3], τις έχουν κοροϊδέψει ως ανίσχυρες και αποτυχημένες.

Ωστόσο, σε αντίθεση με την περίπτωση του Ιράν, όπου ο στόχος ήταν να αναγκαστεί να αποκλιμακώσει το πυρηνικό του πρόγραμμα το συντομότερο δυνατόν, με την Ρωσία, ο κόσμος έχει χρόνο για να σφίξει τα γκέμια. Ο στόχος δεν είναι να δεσμευτούν τα περιουσιακά στοιχεία ατόμων ή να αλλάξει αμέσως η συμπεριφορά τους, αλλά να υπονομευθεί πλήρως ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, του οποίου η ισχύς και η νομιμοποίηση απορρέει από την ρωσική οικονομική επιτυχία. Οι υφέρπουσες κυρώσεις μπορούν να στοχεύσουν τις εμπορικές διασυνδέσεις της Ρωσίας με την Δύση, την χρήση από την Ρωσία των παγκόσμιων αγορών κεφαλαίου, καθώς και την εξάρτησή της από το διεθνές τραπεζικό σύστημα, το καθένα με τη σειρά του. Αυτό θα σπείρει την αβεβαιότητα για το οικονομικό μέλλον τής Ρωσίας και θα είναι πιο εύπεπτο για εκείνους από την διεθνή κοινότητα που έχουν τα δικά τους τοπικιστικά συμφέροντα στη Ρωσία, όπως συμφωνίες για πολεμικά πλοία, για παροχή ενέργειας ή χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες.

Ακόμη και πριν από τις ενέργειές της στην Ουκρανία, η Ρωσία αντιμετώπιζε ισχυρές οικονομικές αντιξοότητες, συμπεριλαμβανομένης μιας απότομης μείωσης των ξένων επενδύσεων. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η αύξηση του ΑΕΠ της Ρωσίας κατά πάσα πιθανότητα θα επιβραδυνθεί από 3,4% το 2012 σε περίπου 1,3% το 2013 [4]. Αυτό είναι πολύ χαμηλότερο από το μέσο ποσοστό ανάπτυξης 7% κατά την διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας [5]. Οι ενέργειες του Πούτιν στην Ουκρανία στην καλύτερη περίπτωση θα οδηγήσουν σε οικονομική στασιμότητα και στην χειρότερη σε συρρίκνωση μιας οικονομίας που δεν έχει την πολυτέλεια να είναι το θύμα ενός τέτοιου αυτογκόλ. Ήδη, το Υπουργείο Οικονομικής Ανάπτυξης της χώρας προβλέπει ότι οι εκροές κεφαλαίων κατά το πρώτο τρίμηνο του 2014 θα είναι κοντά στα 70 δισεκατομμύρια αμερικανικά δολάρια [6], κάτι που ξεπερνά το σύνολο για ολόκληρο το 2013.

Από τότε που οι κυρώσεις ανακοινώθηκαν, ο ρυθμός των αρνητικών οικονομικών ειδήσεων έχει επιταχυνθεί. Οι τιμές των μετοχών έχουν πέσει. Το ρωσικό ρούβλι έχει αποδυναμωθεί. Αυτό κατάφερε ένα πλήγμα στις ρωσικές εταιρίες με δάνεια σε ξένο νόμισμα και έχει αυξήσει το κόστος των εισαγωγών. Με τη σειρά του, ο πληθωρισμός αναμένεται να αυξηθεί ακόμη υψηλότερα από το επίπεδο του 7% που το Υπουργείο Οικονομικής Ανάπτυξης της Ρωσίας αναμένει για τον Μάρτιο. Εν τω μεταξύ, το κόστος δανεισμού τού ρωσικού κράτους και των επιχειρήσεων έχει κλιμακωθεί αφότου η Κεντρική Τράπεζα ανακοίνωσε προσωρινή αύξηση των βασικών επιτοκίων της, οφειλόμενη, όπως είπε, στα «ρίσκα για τον πληθωρισμό και την χρηματοπιστωτική σταθερότητα που απορρέουν από την πρόσφατη αύξηση της μεταβλητότητας στις χρηματοπιστωτικές αγορές [7]». Οι εγχώριες πωλήσεις κρατικών ομολόγων έχουν ακυρωθεί λόγω των δυσμενών συνθηκών, και η διεθνής ζήτηση των επενδυτών για ρωσικά αξιόγραφα στερεύει, γεγονός που καθιστά τον προγραμματισμένο δανεισμό τής χώρας ύψους 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων με την διάθεση διεθνών ομολόγων το 2014 να φαίνεται επισφαλής [8]. Η Visa και η MasterCard ανέστειλαν ορισμένες υπηρεσίες στην Ρωσία, και οι οίκοι αξιολόγησης Fitch και S & P έχουν χαμηλώσει τις προβλέψεις τους για το ρωσικό χρέος.

Ίσως αισθανόμενος την πίεση, ο Πούτιν κάλεσε τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, την περασμένη Παρασκευή για να οργανώσει ένα νέο γύρο συνομιλιών μεταξύ των υπουργών Εξωτερικών των ΗΠΑ και της Ρωσίας, Τζον Κέρι και Σεργκέι Λαβρόφ. Κατά την διάρκεια του Σαββατοκύριακου, οι δύο συζήτησαν πολιτικές λύσεις για το αδιέξοδο στην Ουκρανία. Και όλα αυτά έρχονται μετά από κυρώσεις μόνο σε μια χούφτα ατόμων και σε μια τράπεζα, την Rossiya Bank.