Έρχεται καταιγίδα στη Μέση Ανατολή | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Έρχεται καταιγίδα στη Μέση Ανατολή

Πώς οι νέες αντιπαλότητες μεταμορφώνουν το στρατηγικό τοπίο
Περίληψη: 

Από τις στάχτες τής επανάστασης, την καταστολή και τον πόλεμο στη Μέση Ανατολή, μια νέα μάχη έχει αναδυθεί βάζοντας τους ισλαμιστές στο Κατάρ και την Τουρκία ενάντια στις παραδοσιακές αραβικές δημοκρατίες και μοναρχίες, όπως η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία. Η έκβαση της μάχης θα μπορούσε να αλλάξει ολόκληρο το στρατηγικό τοπίο τής περιοχής.

Ο TAREK OSMAN είναι ο συγγραφέας τού βιβλίου Egypt on the Brink. Μπορείτε να τον ακολουθείτε στο Twitter @TarekmOsman.

Από τα μέσα τού εικοστού αιώνα, η Μέση Ανατολή έχει δει περιφερειακούς ηγεμόνες να έρχονται και να παρέρχονται. Οι δεκαετίες τού 1950 και του 1960 ήταν η εποχή τής Αιγύπτου: Το Κάιρο ήταν η πρωτεύουσα του αραβικού κόσμου και η πόλη τού μετα-αποικιακού χαρισματικού ηγέτη της, Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ. Αλλά η νίκη τού Ισραήλ επί της Αιγύπτου, της Ιορδανίας και της Συρίας στον πόλεμο του 1967, ο θάνατος του Νάσερ το 1970, και η άνοδος των τιμών τού πετρελαίου μετά τον πόλεμο του 1973 έφερε το τέλος αυτής της εποχής. Καθώς εκατομμύρια Αιγυπτίων και των άλλων Αράβων έφυγαν από τις πατρίδες τους για τον πλούσιο σε πετρέλαιο Κόλπο, το επίκεντρο της αραβικής πολιτικής πήγε μαζί τους. Καθώς οι περιουσίες τού Κόλπου αυξήθηκαν, ιδίως στην Σαουδική Αραβία, το ίδιο συνέβη και στην πολιτική επιρροή τού Ριάντ. Η εισβολή τού ηγέτη τού Ιράκ, Σαντάμ Χουσεΐν, στο Κουβέιτ το 1990, ωστόσο, και ο επακόλουθος πόλεμος υπό αμερικανική ηγεσία, ο οποίος ξεκίνησε από Σαουδαραβικό έδαφος, κατέστησε σαφές ότι το πετρέλαιο θα μπορούσε να κάνει τις χώρες τού Κόλπου, συμπεριλαμβανομένης της Σαουδικής Αραβίας, να αποκτήσουν μεγάλη επιρροή, αλλά θα εξακολουθούν να χρειάζονται την αμερικανική προστασία.

Μετά τον Πόλεμο του Κόλπου, κατά το πρώτο ήμισυ της δεκαετίας τού 1990, η Συμφωνία τού Όσλο μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων και η Συνθήκη Ειρήνης Ισραήλ - Ιορδανίας, που προώθησε ο πρωθυπουργός Γιτζάκ Ράμπιν, έδωσαν ώθηση στο Ισραήλ στη Μέση Ανατολή. Η περιφερειακή οικονομική συνεργασία έλαβε κεντρικό ρόλο, βάζοντας με την αισιοδοξία τής ειρήνης και της ενσωμάτωσης, στην άκρη την πολιτική των προηγούμενων τεσσάρων δεκαετιών. Η δολοφονία τού Ράμπιν το 1995 διέκοψε απότομα αυτές τις ελπίδες. Η ειρηνευτική διαδικασία απέτυχε προς το τέλος τής δεκαετίας, καθώς μια νέα δεξιά στην ισραηλινή πολιτική ανήλθε στην εξουσία, δύσκολα διατεθειμένη για οποιαδήποτε εγγύτητα με τους γείτονές της.

Και τότε υπήρξε ένα κενό. Η δεκαετία τού 2000 δεν ήταν η δεκαετία κανενός. Καμία αραβική χώρα δεν είχε την εξουσία, τους πόρους ή την αξιοπιστία για να εδραιωθεί σε ολόκληρη την περιφέρεια. Ο σεχταρισμός εξαπλώθηκε, τροφοδοτημένος από την αμερικανική κατοχή στο Ιράκ και τον επακόλουθο εμφύλιο πόλεμο. Αραβικές δημοκρατίες, όπως η Αίγυπτος, η Συρία και η Τυνησία, έγιναν μάρτυρες τρομακτικών επιπέδων διαφθοράς που διάβρωσαν τα θεμέλια πάνω στα οποία χτίστηκαν στην δεκαετία τού 1950: την κοινωνική ισότητα και την συναίνεση των μικροαστών στα βασιλικά καθεστώτα. Στον Περσικό Κόλπο, οι άρχουσες δυναστείες φρόντισαν να μετατρέψουν τις πόλεις τής ερήμου σε λαμπερές πόλεις, σύμφωνα με το πρότυπο του Χονγκ Κονγκ και της Σιγκαπούρης, και απομάκρυναν τον εαυτό τους από τα προβλήματα των άλλων Αράβων γειτόνων τους. Ενώ σε προηγούμενες δεκαετίες το στρατηγικό τοπίο τής περιοχής εξαρτάτο από την υπεροχή μιας χώρας, κατά το 2011, με τόσο μεγάλο μέρος τής περιοχής να παραπατά και να αποτυγχάνει να εφαρμόσει σοβαρά εθνικά ή περιφερειακά πολιτικά σχέδια, οι κυρίαρχοι παίκτες στη Μέση Ανατολή φαίνεται να είναι οι οικονομικοί παράγοντες, από πολυεθνικές εταιρείες μέχρι περιφερειακά οικονομικά συμφέροντα.

Οι αραβικές εξεγέρσεις των τελευταίων τριών ετών διατάραξαν την ισορροπία δυνάμεων για μια ακόμη φορά, ανατρέποντας τρεις από τις αραβικές δημοκρατίες, την Αίγυπτο, την Λιβύη και την Τυνησία, απειλώντας τις αραβικές μοναρχίες τού Κόλπου, και υφαίνοντας χάος γύρω από το Ισραήλ. Ενώ οι περισσότεροι παρατηρητές αξιολογούν τις εξεγέρσεις σε σχέση με τις πολιτικές αλλαγές που έγιναν ή δεν έγιναν, υπάρχουν και άλλες δυνάμεις στο παιχνίδι. Μια μεγαλύτερη μάχη για την εξουσία έχει προκύψει από τις στάχτες τής επανάστασης, την καταστολή και τον πόλεμο από την Τυνησία μέχρι την Συρία, η οποία αναμορφώνει ολόκληρο το στρατηγικό τοπίο τής Μέσης Ανατολής. Το αποτέλεσμά της θα μεταμορφώσει ολόκληρη την περιοχή περισσότερο από κάθε άλλη περιφερειακή αντιπαλότητα ή την άνοδο ή την πτώση οποιασδήποτε μοναδικής δύναμης στον προηγούμενο μισό αιώνα.

ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ

Στην καρδιά αυτού του μετασχηματισμού είναι δύο ομάδες χωρών και πολιτικών δυνάμεων με αντίθετους στόχους. Η πρώτη, με επικεφαλής ισλαμιστικές δυνάμεις στο Ιράν, το Κατάρ, την Τουρκία, και τις μεγάλες αραβικές πολιτικές ισλαμιστικές ομάδες όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα, έχει ως στόχο να διοχετεύσει την ενέργεια των αραβικών εξεγέρσεων προς έναν σταδιακό εξισλαμισμό τής περιοχής. Ο ορισμός αυτού του εξισλαμισμού ποικίλλει ανάλογα με τις ιδεολογίες, τα υπόβαθρα και τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες τής κάθε χώρας. Η ενωτική πεποίθηση αυτού του στρατοπέδου, όμως, είναι ότι το πολιτικό Ισλάμ είναι το μόνο πλαίσιο διακυβέρνησης. Τα μέλη του πιστεύουν ότι, σε αντίθεση με την παλιά ρητορική τού κοσμικού αραβικού εθνικισμού ή του ρεπουμπλικανισμού, ο ισλαμισμός μπορεί να κερδίσει πραγματικά υποστήριξη από τις ευρύτερες κοινωνικές ομάδες στην περιοχή - και να την διατηρήσει. Για την προώθηση των στόχων του, το στρατόπεδο αυτό χρησιμοποιεί ένα χαλαρά οργανωμένο δίκτυο μέσων μαζικής ενημέρωσης, θρησκευτικών αρχών και οικονομικών συμφερόντων για να ξεσηκώσει μεγάλα τμήματα από περισσότερα από 180 εκατομμύρια Άραβες που είναι κάτω των 35 ετών ώστε να απαιτήσουν εκ βάθρων αλλαγές.