Η Γαλάζια Ανάπτυξη «κλειδί» στην ευρωπαϊκή ανάκαμψη

Η Ελληνική Προεδρία στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε), που εξελίσσεται από την 1η Ιανουαρίου τού 2014, έχει εντάξει τον τομέα τής θάλασσας στις προτεραιότητες της ευρωπαϊκής ατζέντας. Το γεγονός είναι σημαντικό. Όχι μόνο γιατί η Ελλάδα, με την τεράστια ναυτική και θαλάσσια παράδοση που διαθέτει, έκανε μια συμβολική και έξυπνη επιλογή, αλλά κυρίως γιατί το αναπτυξιακό απόθεμα της θάλασσας αποτελεί αναξιοποίητη πλουτοπαραγωγική πηγή τής Ευρωπαϊκής Ηπείρου. Η Ε.Ε, μαζί με σχεδόν όλον τον κόσμο, αποκτά σταδιακά συνείδηση της ανάγκης να στραφεί στην θάλασσα οργανωμένα και να αναπτύξει αντίστοιχες πολιτικές. Το αναπτυξιακό δυναμικό που προσφέρει η θάλασσα, μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στη βιώσιμη ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας και στην διέξοδο από την οικονομική κρίση.

Η Γαλάζια Οικονομία βρίσκεται, λοιπόν, πλέον ψηλά στην πολιτική ατζέντα τής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Γαλάζια Ανάπτυξη αποτελεί σήμερα μια πολύ μεγάλη υπόσχεση και ελπίδα για την ήπειρό μας.

Η Ολοκληρωμένη Θαλάσσια Πολιτική, νέο πεδίο, για το οποίο έχω προσωπικά την ευθύνη στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έχει αλλάξει δραστικά την προσέγγισή μας στα ζητήματα της θάλασσας τα τελευταία χρόνια. Ακολουθούμε πια μια ολιστική προσέγγιση, συντονίζοντας τις διάφορες πολιτικές που ασκούνται στις θαλάσσιες λεκάνες, όπως την πολιτική τού περιβάλλοντος, της ενέργειας, των μεταφορών, του τουρισμού, της αλιείας, της θαλάσσιας έρευνας κ.ά. Έτσι εξοικονομούμε πόρους, αποφεύγουμε επικαλύψεις και αξιοποιούμε τον θαλάσσιο πλούτο με τον πιο αποδοτικό τρόπο.

Η παραδοσιακή εκμετάλλευση των θαλάσσιων πόρων ανήκει στο παρελθόν: Θεωρούσε δεδομένη την αναγέννηση του φυσικού πλούτου και ευνοούσε την σπατάλη. Στις μέρες μας, χρειάζεται να δώσουμε έμφαση στην βιωσιμότητα των πόρων και στην αξιοποίηση των σύγχρονων τεχνολογιών. Η εξασφάλιση της βιωσιμότητας είναι βεβαίως δύσκολη υπόθεση. Συχνά υπάρχουν περιπτώσεις όπου συγκρούονται οικονομικές δραστηριότητες ή επενδυτικά σχέδια που αφορούν στην ίδια θαλάσσια περιοχή και πρέπει να ληφθούν οι ενδεδειγμένες αποφάσεις. Για παράδειγμα, ένα θαλάσσιο αιολικό πάρκο μπορεί να επιδράσει στις θαλάσσιες μεταφορές κι αυτό θα έχει αντίκτυπο στα λιμάνια. Στη συνέχεια θα μπορούσαν να προκληθούν αρνητικές επιπτώσεις στην αλιεία. Μια μονάδα ιχθυοκαλλιέργειας μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στον τουρισμό κάποιας περιοχής. Μόνο μια ολιστική προσέγγιση λύνει παρόμοια προβλήματα.

Η Ευρωπαϊκή Ολοκληρωμένη Θαλάσσια Πολιτική επιδιώκει την δημιουργία τού αναγκαίου πλαισίου στενότερης συνεργασίας και συντονισμού ανάμεσα στους φορείς λήψης των αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης – τοπικό, περιφερειακό, εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές.

O θαλάσσιος τομέας απασχολεί σε όλη την Ευρώπη 5,4 εκατομμύρια εργαζόμενους. Αυτοί συμβάλλουν στην δημιουργία συνολικής ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας ύψους περίπου 500 δισεκατομμυρίων ευρώ. Υπολογίζουμε πως μέχρι το 2020 η απασχόληση στους τομείς αυτούς θα έχει αυξηθεί σε 7 εκατομμύρια θέσεις εργασίας και η προστιθέμενη αξία περίπου σε 600 δισεκατομμύρια ευρώ. Χρειάζεται, όμως, να επικεντρωθούμε στους τομείς που έχουν δυναμική. Ποιοι είναι αυτοί;

Οι μελέτες που εκπονήσαμε μας υπέδειξαν ως πιο ελπιδοφόρους για την απασχόληση πέντε τομείς: Την θαλάσσια ενέργεια, τον τουρισμό, την βιοτεχνολογία, την αλιεία και ιχθυοκαλλιέργεια και την εξόρυξη από τον θαλάσσιο βυθό. Οι τομείς αυτοί συμπληρώνουν τις θαλάσσιες μεταφορές και τις ναυπηγικές δραστηριότητες. Το σχέδιο της Επιτροπής για την γαλάζια ανάπτυξη μέχρι το 2020 προβλέπει δράσεις και χρηματοδότηση κατά προτεραιότητα σε αυτούς τους τομείς. Πολλές δράσεις θα εγκριθούν τελικά στην διάρκεια της Ελληνικής προεδρίας. Δίνω ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα:

Ένας πολλά υποσχόμενος τομέας για νέες βιώσιμες, υψηλής ποιότητας θέσεις εργασίας για τους νέους της Ευρώπης, είναι η παραγωγή ενέργειας που προέρχεται και σχετίζεται με την θάλασσα. Όχι μόνο από ανεμογεννήτριες μέσα στη θάλασσα, αλλά και από τα κύματα, τις παλίρροιες, το θερμικό θαλάσσιο δυναμικό. Πολύ πρόσφατα, ενόψει του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τού Φεβρουαρίου με θέμα την ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη, παρουσιάσαμε, από κοινού με τον Επίτροπο Ενέργειας, κ. Oettinger, Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με οδικό χάρτη για την ανάπτυξη του τομέα. Επιδιώκουμε να επαναλάβουμε το φιλόδοξο σχέδιο της Κομισιόν για τις ανεμογεννήτριες που παρουσιάστηκε το 2008 και οδήγησε στην εκρηκτική ανάπτυξη του τομέα, που σήμερα αποτελεί βασική συνισταμένη τού ενεργειακού μας ισοζυγίου.

Για τον θαλάσσιο τουρισμό, ήδη ανεπτυγμένο τομέα, χρειάζεται εκσυγχρονισμός τής μέχρι σήμερα οπτικής μας. Υπάρχουν πολλές δυνατότητες για την ανάπτυξη νέων τουριστικών τομέων και προϊόντων όπως ο αλιευτικός τουρισμός, ο οικολογικός τουρισμός, η ιστιοπλοΐα, ο καταδυτικός τουρισμός, οι υποθαλάσσιες αρχαιολογικές επισκέψεις, κ.ά. Αυτή η στροφή θα ευνοήσει επίσης μικρομεσαίες επιχειρήσεις στις παράκτιες περιοχές. Το αντίστοιχο σχέδιο ετοιμάσαμε μαζί με τον αντιπρόεδρο και υπεύθυνο βιομηχανίας κ. Tajani (παρουσιάστηκε στην Αθήνα στις αρχές Μαρτίου). Στο πλαίσιο της θαλάσσιας πολιτικής, όπως είναι φυσικό, κεντρική θέση έχει το κεφάλαιο της Αλιείας και της Ιχθυοκαλλιέργειας. Η Μεταρρύθμιση της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής έχει τεθεί σε εφαρμογή από την αρχή τής φετινής χρονιάς. Αποτελεί μια νέα πραγματικότητα. Με τη νέα πολιτική:

• Η αλιεία στην Ευρώπη θα ακολουθεί διαχειριστικά σχέδια βασισμένα σε επιστημονικά δεδομένα. Μέχρι το 2020 όλα τα θαλάσσια είδη θα αλιεύονται σε επίπεδα που θα εξασφαλίζουν την βιωσιμότητά τους.

• Η αλιεία μικρής κλίμακας, που είναι περιβαλλοντικά πιο φιλική και η οποία είναι πολύ σημαντική για τις παράκτιες οικονομίες (και την Ελλάδα), έχει ευνοϊκότερη μεταχείριση. Tο νέο Ταμείο για την θαλάσσια πολιτική, όπως έχω εισηγηθεί και ελπίζω να εγκριθεί στην διάρκεια της Ελληνικής Προεδρίας, περιλαμβάνει ειδικές διατάξεις που θα επιτρέψουν στους αλιείς μικρής κλίμακας να επενδύσουν σε νέα εργαλεία, τεχνικές και ασφάλεια των πληρωμάτων. Επίσης, δίνει κίνητρα για δραστηριοποίηση νέων ανθρώπων στο επάγγελμα και χρηματοδοτεί την εκπαίδευσή τους.

• Οι διεθνείς πτυχές τής μεταρρύθμισης είναι επίσης σημαντικές. Στο εξής, οι ευρωπαϊκοί στόλοι που αλιεύουν εκτός τής ΕΕ, θα ακολουθούν τους ίδιους ακριβώς κανόνες που ισχύουν στα ευρωπαϊκά ύδατα. Στο πλαίσιο των αλιευτικών συμφωνιών μας με τρίτες χώρες θα αλιεύεται μόνο το πλεόνασμα των ιχθυαποθεμάτων που συμφωνούμε με τα παράκτια κράτη, σύμφωνα με επιστημονικά δεδομένα και το δίκαιο της θάλασσας. Πρωταρχικής σημασίας θέμα είναι και η αντιμετώπιση της παράνομης αλιείας, που αποτελεί διεθνή μάστιγα. Εδώ έχουμε διαμορφώσει νέο Ευρωπαϊκό πλαίσιο συνεργασίας με 98 χώρες, Έχουμε υπογράψει συμφωνίες στενότερης συνεργασίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ιαπωνία και ελπίζω σύντομα με τον Καναδά, την Κίνα και την Ρωσία. Έχουμε επίσης την δυνατότητα να απαγορεύσουμε εισαγωγές θαλάσσιων προϊόντων από μη συνεργαζόμενες χώρες. Η Ε.Ε δεν είναι πια μόνο ο μεγαλύτερος καταναλωτής, αλλά και ο ισχυρότερος παράγοντας στην διαμόρφωση της διεθνούς συνεργασίας στους ωκεανούς.

• Η έμφαση που δίνουμε στην περαιτέρω ανάπτυξη του κλάδου τής ιχθυοκαλλιέργειας στοχεύει στην δημιουργία μιας εναλλακτικής οδού απέναντι στην υπεραλίευση. Ο κλάδος είναι πολύ σημαντικός και για την Ελλάδα. Σύμφωνα με ειδική αναπτυξιακή μελέτη διεθνούς γραφείου, πρόκειται για έναν από τους κλάδους που θα αποτελέσουν μοχλό ανάπτυξης και αξιοποίησης των εξαγωγικών δυνατοτήτων τής ελληνικής οικονομίας.

Για να μπορέσουμε να αποκτήσουμε, λοιπόν, συνεκτική πολιτική απέναντι σε όλες αυτές τις ταχύτατα αναπτυσσόμενες θαλάσσιες δραστηριότητες, χρειαζόμαστε νέα εργαλεία.

Το πιο σημαντικό αφορά στην διαχείριση του θαλάσσιου χώρου που ανταποκρίνεται πια σε ποικίλες προκλήσεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με εισήγησή μου, έχει προτείνει Οδηγία σχετικά με τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό. Σκοπός είναι να δημιουργήσει για τα κράτη-μέλη ένα πλαίσιο για την χρήση του θαλάσσιου χώρου. Το περιεχόμενο των χωροταξικών σχεδίων ανήκει στην ευθύνη των κρατών-μελών. Θέλουμε, όμως, να υπάρξει μια κοινή βάση αναφοράς των σχεδίων αυτών, για τον αρμονικό συντονισμό και την εξασφάλιση νομικής σταθερότητας. Έτσι, θα διευκολυνθούν οι επενδύσεις, αλλά και θα προστατευθεί το θαλάσσιο περιβάλλον και τα οικοσυστήματα. Και αυτό είναι ένα από τα θέματα, που θα κληθεί να προωθήσει η Ελληνική Προεδρία, με στόχο την τελική έγκριση του νομικού κειμένου. Ο χωροταξικός σχεδιασμός θα εναρμονισθεί και με τις πρωτοβουλίες για ενίσχυση της λιμενικής υποδομής και της συμμετοχής τής Ελλάδας στην χρηματοδότηση διευρωπαϊκών Δικτύων που ανακοινώθηκε πρόσφατα.

Ένας από τους παράγοντες που έχουμε διαπιστώσει ότι δυσχεραίνει την ανάπτυξη της θαλάσσιας οικονομίας είναι η έλλειψη πρόσβασης σε αξιόπιστα θαλάσσια δεδομένα. Το Συμβούλιο στην διάρκεια της Ελληνικής Προεδρίας θα συζητήσει, μετά από εισήγησή μου, πρόταση Ανακοίνωσης για την δημιουργία μιας κοινής πλατφόρμας διαχείρισης και ανταλλαγής δεδομένων (Common Information Sharing Environnent).

Η αναβάθμιση της γνώσης μας για τον υποθαλάσσιο χώρο είναι επίσης αναγκαία. Σήμερα γνωρίζουμε πολύ περισσότερα για την επιφάνεια της Σελήνης από ότι για τον βυθό τής Μεσογείου. Μαζί με την Επίτροπο αρμόδια για την έρευνα, ανακοινώσαμε ήδη την χρηματοδότηση ερευνητικών προγραμμάτων και δράσεων στο πλαίσιο του προγράμματος της ΕΕ για την έρευνα «Ορίζοντας 2020». Στόχος μέχρι το 2020 είναι η πλήρης χαρτογράφηση του βυθού όλων των Ευρωπαϊκών Θαλασσών.

Στο πλαίσιο της Ολοκληρωμένης Θαλάσσιας Πολιτικής, χρειάζεται να αποσαφηνίσουμε τα θαλάσσια συμφέροντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε διεθνές επίπεδο, τους κινδύνους και τις απειλές, καθώς και τρόπους αντιμετώπισής τους. Όλα αυτά πρέπει να αποτελέσουν την βάση μιας στρατηγικής για την θαλάσσια ασφάλεια της Ένωσης. To νεωτερικό στοιχείο σε αυτή την προσπάθεια είναι η σύζευξη και η στενότερη συνεργασία μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών Αρχών, δεξιοτήτων και μηχανισμών. Εξ’ ορισμού δεν είναι εύκολο εγχείρημα. Το αντίθετο. Εργαζόμαστε συστηματικά μαζί με την Αντιπρόεδρο της Επιτροπής και Υψηλή Εκπρόσωπο, κα Ashton, πάνω σε ένα κείμενο που θα αποτελέσει την πρώτη ολοκληρωμένη πρόταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την θαλάσσια στρατηγική ασφάλειας (maritime security strategy). Το χρονοδιάγραμμα υιοθέτησης της πρότασης αυτής είναι ευτυχές ότι προσδιορίζεται στο πλαίσιο της Ελληνικής Προεδρίας.

Στο σημείο αυτό θέλω να επικεντρωθώ σε ένα σημαντικό θέμα που απασχολεί πάρα πολλά κράτη πλέον στην Μεσόγειο. Είναι το θέμα των Θαλασσίων Ζωνών. Είναι γνωστό ότι μέσα στην έκταση των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών (ΑΟΖ) τα παράκτια κράτη έχουν κυριαρχικά δικαιώματα στους φυσικούς πόρους, που βρίσκονται όχι μόνο στο βυθό τής θάλασσας, αλλά και στην υπερκείμενη υδάτινη στήλη. Για παράδειγμα, αν και η εξόρυξη των ενεργειακών πόρων λαμβάνει χώρα στην υφαλοκρηπίδα, η επέκταση της εθνικής δικαιοδοσίας με την ανακήρυξη της ΑΟΖ επιτρέπει να ληφθούν μέτρα για αποφυγή θαλάσσιας ρύπανσης, να δημιουργηθούν αγωγοί ή δίκτυα μεταφοράς των προϊόντων. Έτσι, δημιουργείται πιο ασφαλές και σταθερό πλαίσιο για επενδύσεις και διεθνή συνεργασία. Είναι πολλές οι θετικές επιδράσεις που θα υπάρξουν σε πολλές άλλες θαλάσσιες δραστηριότητες από μια τέτοια ολοκληρωμένη προσέγγιση.

Τα αποτελέσματα μελέτης που εκπόνησε για λογαριασμό τής Επιτροπής ένα διεθνές γραφείο μελετών, δείχνουν ότι τα οφέλη από την κήρυξη θαλασσίων ζωνών και ιδιαιτέρως των ΑΟΖ είναι πολύ σημαντικά και υπερτερούν του οποιοδήποτε κόστους. Βρισκόμαστε στο στάδιο εσωτερικών συζητήσεων στην Επιτροπή σχετικά με τα επόμενα βήματα χάραξης πολιτικής στο θέμα αυτό. Η αρμοδιότητα κήρυξης θαλάσσιων ζωνών ανήκει στα κράτη-μέλη τής Ένωσης, αλλά ο συντονισμός και η συνεργασία μεταξύ τους θα συμβάλει αποφασιστικά στην ενίσχυση των προοπτικών οικονομικής ανάπτυξης μέσω της γαλάζιας οικονομίας. Όλα αυτά αντιμετωπίζονται προφανώς στην βάση τού Δικαίου τής Θάλασσας. Πάγια θέση τής Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ότι πρέπει όλα τα κράτη που δεν έχουν κυρώσει ακόμη την Διεθνή Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, να το κάνουν.

Συμπερασματικά, μέσα σε λίγα μόνο χρόνια έχουν επιτευχθεί πολλά στον τομέα τής ολοκληρωμένης θαλάσσιας πολιτικής. Μένουν πολλά ακόμα να γίνουν. Βρισκόμαστε στην αρχή μιας πορείας και σίγουρα όχι στο τέλος τής διαδρομής. Η συγκυρία της ανάληψης της προεδρίας τής Ευρωπαϊκής Ένωσης από την Ελλάδα και την Ιταλία είναι ξεχωριστή ευκαιρία. Η Ελληνική και Ιταλική προεδρία χαρακτήρισαν το 2014 έτος Μεσογείου. Δημιουργούνται έτσι όλες οι προϋποθέσεις για το επόμενο στάδιο, μιας ακόμη πιο εντατικής προώθησης της πολιτικής αυτής. Με αδιαπραγμάτευτη αρχή την βιωσιμότητα, τόσο στη Μεσόγειο όσο και στις άλλες θάλασσες και ωκεανούς τής Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και διεθνώς, μπορούμε να αντλήσουμε πόρους από το τεράστιο αναξιοποίητο δυναμικό των θαλασσών, να αποκομίσουμε οφέλη και να δημιουργήσουμε θέσεις εργασίας και προοπτικές θετικής οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr