Προσοχή στα «κενά» τής ΕΕ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Προσοχή στα «κενά» τής ΕΕ

Πώς θα κλείσει το δημοκρατικό έλλειμμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Το δημοκρατικό έλλειμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης σπάνια ήταν σαφέστερα εμφανές από όσο στις 26 Μαΐου, την επόμενη ημέρα αφότου έκλεισαν οι κάλπες για τις ευρωεκλογές. Παρά το γεγονός ότι οι εχθρικές προς την ΕΕ δυνάμεις είχαν σημειώσει τεράστια κέρδη, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, José Manuel Barroso, ανακοίνωσε ότι το status quo που είναι υπέρ τής λιτότητας «είχε κερδίσει και πάλι». Υπό την στενή έννοια, ο κ. Μπαρόζο είχε δίκιο: οι φιλοευρωπαίοι κατάφεραν να κερδίσουν περισσότερα από τα τρία τέταρτα των εδρών στο ευρωκοινοβούλιο, το μόνο άμεσα εκλεγμένο όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε τέσσερις από τις έξι μεγαλύτερες χώρες-μέλη τής Ένωσης - Γερμανία, Ιταλία, Πολωνία και Ισπανία – τα κυβερνώντα κόμμα κυριάρχησαν στις ευρωεκλογές. Και το ετερόκλητο πλήθος των ευρωφοβικών οι οποίοι εξελέγησαν για το επόμενο ευρωκοινοβούλιο είναι ενωμένοι μόνο στην διχόνοιά τους.

Ωστόσο, οι εκλογές είναι μόνο εν μέρει αριθμητική. Είναι, επίσης, σχετικές με την διάθεση και την δυναμική. Και για τους υποστηρικτές τών Βρυξελλών το αναπόφευκτο γεγονός είναι ότι οι Ευρωπαίοι στρέφονται κατά του σχεδίου που δημιουργήθηκε στο όνομά τους. Η νίκη τού Κόμματος Ανεξαρτησίας τού Ηνωμένου Βασιλείου (UKIP) στη Μεγάλη Βρετανία και του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου στην Γαλλία - και η ισχυρή παρουσία των αντιευρωπαϊκών κομμάτων στην Αυστρία, την Δανία, την Ελλάδα, την Ουγγαρία και τις Κάτω Χώρες - είναι απόδειξη ότι ο ευρωσκεπτικισμός δεν είναι πλέον μια βρετανική ασθένεια, αλλά έχει εξαπλωθεί σε ολόκληρη την ήπειρο. Έχει επίσης με το μέρος του την δυναμική. Τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης ανέφεραν τα αποτελέσματα των εκλογών σαν να ήταν μια φυσική καταστροφή - ένας απροσδόκητος πολιτικός σεισμός σε μια περιοχή που δεν είναι γνωστή για ιδεολογικά ρήγματα. Αλλά ήταν δυνατό να αισθανθεί κάποιος τις δονήσεις για σχεδόν δέκα χρόνια – από τότε που οι ψηφοφόροι στην Γαλλία και την Ολλανδία, δύο από τα έξι ιδρυτικά κράτη τής ΕΕ, απέρριψαν κατηγορηματικά ένα σύνταγμα για την Ένωση, το 2005.

Λοιπόν, τι πρέπει να κάνει η ΕΕ για να αντιστραφεί το ευρωσκεπτικιστικό κύμα και να ξανακερδίσει την εμπιστοσύνη των πολιτών της; Οι καλύτερες δημόσιες σχέσεις θα ήταν μια αρχή. Στο παρελθόν, τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα ήταν το ίδιο χάλια στο να δίνουν προσοχή στους Ευρωπαίους όσο και στην επικοινωνία μαζί τους - γεγονός που εξηγεί γιατί τα δύο τρίτα των ερωτηθέντων σε πρόσφατη δημοσκόπηση του Pew [1] δήλωσαν ότι η Ένωση δεν κατανοεί τις ανάγκες τους και κάτι λιγότερο από τρία τέταρτα δήλωσαν ότι η φωνή τους δεν ακούγεται στις Βρυξέλλες. Οι αξιωματούχοι τής ΕΕ πρέπει να μάθουν να δέχονται την κριτική, να παραδέχονται τα λάθη τους και κάνουν μια ειλικρινή συζήτηση με τους αντιπάλους τους.

Εκατομμύρια Ευρωπαίοι βιώνουν ακραίες οικονομικές δυσκολίες ως αποτέλεσμα των μέτρων λιτότητας που επιβλήθηκαν από τις Βρυξέλλες - σχεδόν τα δύο τρίτα των Ευρωπαίων πολιτών περιγράφουν [2] την οικονομική κατάσταση της χώρας τους ως «κακή», και πάνω από το ήμισυ της ελληνικής και της ισπανικής νεολαίας παίρνει το επίδομα ανεργίας. Η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία αναλαμβάνει καθήκοντα το Νοέμβριο, θα μπορούσε να δείξει την αλληλεγγύη της προς αυτούς που υποφέρουν καταργώντας τα πολλά γενναιόδωρα προνόμια και τις απολαβές που απολαμβάνουν οι υπάλληλοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα μπορούσε να αρχίσει με το πάγωμα των αποδοχών των 25.000 δημοσίων υπαλλήλων της - το ένα πέμπτο των οποίων παίρνουν ετησίως στην πατρίδα τους [3] περισσότερα χρήματα από τον Βρετανό πρωθυπουργό. Η Επιτροπή θα πρέπει επίσης να καταργήσει το επίδομα που λαμβάνουν οι εκπατρισμένοι δημόσιοι υπάλληλοι για να ζουν στις Βρυξέλλες – ένα επιπλέον 16% επί του μισθού τους - και να σταματήσει να πληρώνει την ιδιωτική εκπαίδευση για τα 21.000 παιδιά τους. Από την πλευρά του, το νέο κοινοβούλιο της ΕΕ, το οποίο συνεδριάζει για πρώτη φορά τον Ιούλιο, θα μπορούσε να σφίξει την ζώνη του, τερματίζοντας την παράλογη μηνιαία μετακίνησή του στην δεύτερη έδρα του στο Στρασβούργο, κάτι που στοιχίζει στους φορολογούμενους 200 εκατομμύρια ευρώ (272 εκατομμύρια δολάρια) ετησίως. Τέλος, οι αρχηγοί των κρατών-μελών τής ΕΕ θα πρέπει να έχουν το θάρρος να καταργήσουν έναν ικανό αριθμό θεσμικών οργάνων και οργανισμών που είναι είτε γραφειοκρατικοί είτε απλώς υπάρχουν ως «σφραγίδες» - όπως η Επιτροπή των Περιφερειών και η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή - που είναι κάτι περισσότερο από ηρωοποιημένες δεξαμενές σκέψης (think tanks).

Τέτοιες επιδείξεις συναίσθησης μπορεί να κάνουν την ΕΕ να φαίνεται λιγότερο άψυχη. Αλλά ο μόνος τρόπος για να ανακοπεί με διαρκή τρόπο η λαϊκίστικη παλίρροια θα είναι να μπουν χρήματα στις τσέπες των ανθρώπων και να τους προσφερθεί ρεαλιστική ελπίδα για απασχόληση. Στα τελευταία αρκετά χρόνια, καθώς επέβαλε δρακόντεια μέτρα λιτότητας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κήρυξε το ευαγγέλιο της απασχόλησης και της ανάπτυξης. Δεν κατάφερε ούτε το ένα ούτε το άλλο. Τώρα, η Επιτροπή θα πρέπει να τα καταφέρει, κάνοντας καλύτερη χρήση των 140 δισ. ευρώ (190 δισεκατομμύρια δολάρια) του προϋπολογισμού της, για παράδειγμα με την δημιουργία προγραμμάτων που έχουν στόχο την επανεκπαίδευση των Ευρωπαίων εργαζομένων και την διασυνοριακή χρηματοδότηση ενεργειακών και συγκοινωνιακών έργων που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας. (Επί του παρόντος, το ποσό που δαπανά η ΕΕ για την εκπαίδευση και την δημιουργία θέσεων εργασίας είναι ελάχιστο σε σύγκριση με το ποσό που μοιράζει στους αγρότες, οι οποίοι, αν και αποτελούν μόνο το 5% του πληθυσμού τής Ευρώπης, λαμβάνουν το 40% του προϋπολογισμού τής Ευρωπαϊκής Ένωσης). Η Επιτροπή θα μπορούσε να επίσης να καλλιεργήσει ένα καλύτερο οικονομικό κλίμα με τη μείωση των υφιστάμενων εμπορικών φραγμών στην Ευρώπη (κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών), με την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεών της με τις Ηνωμένες Πολιτείες για μια διατλαντική συμφωνία ελεύθερου εμπορίου, καθώς και με την προώθηση της καινοτομίας με το να επιβάλλει νομικά δεσμευτικούς εθνικούς στόχους για την επιστημονική χρηματοδότηση της έρευνας.

Την ίδια ώρα, οι Βρυξέλλες πρέπει να δείξουν μεγαλύτερη ταπεινοφροσύνη στην πολιτική τους ατζέντα. Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι έχουν σε μεγάλο βαθμό χρησιμοποιήσει την «περισσότερη Ευρώπη» ως την προεπιλεγμένη τους απάντηση απέναντι σε κάθε ερώτημα. Το μέτρο τής επιτυχίας για τις χώρες που ασκούν την εκ περιτροπής προεδρία τής ΕΕ έχει την τάση να είναι το πόσες οδηγίες εκδόθηκαν κατά τους έξι μήνες τής παρουσίας τους στο πηδάλιο της Ένωσης. Και κάθε φορά που αντιμετωπίζουν αμφιβολίες σχετικά με την αποστολή τους, οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι έχουν την δυνατότητα να επισημαίνουν την αναμφισβήτητα ντετερμινιστική ρήτρα στην συνθήκη της ΕΕ που δεσμεύει τα μέλη της σε μια «διαρκώς στενότερη ένωση». Αλλά αυτή η στάση γίνεται ολοένα και πιο αυτοκαταστροφική. Ο Mats Persson, ο διευθυντής τής Open Europe, μιας δεξαμενής σκέψης στο Λονδίνο, υποστηρίζει ότι αν οι Ευρωπαίοι ψηφοφόροι αντιμετωπίζουν πάντα την επιλογή μεταξύ «περισσότερης Ευρώπης» και «καθόλου Ευρώπης», τότε «αργά ή γρήγορα, θα επιλέξουν το τελευταίο». Τα αποτελέσματα από τις εκλογές τού Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου φαίνεται να επιβεβαιώνουν ακριβώς αυτό.

Έτσι, το κλειδί για να κερδίσει τους πολίτες θα είναι το να κάνει λιγότερα, αλλά να τα κάνει καλύτερα. Πράγματι, στις Βρυξέλλες θα πρέπει να είναι πιο ανήσυχοι σχετικά με την δημιουργία προσδοκιών στις οποίες δεν θα μπορούν να ανταποκριθούν. Οι αξιώσεις να υπάρχει μια πραγματικά κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας, για παράδειγμα, φαίνεται ανόητη δεδομένου ότι τα μέλη της είναι τόσο εμφανώς διχασμένα σε σημαντικά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένου του πώς να ασχοληθούν με την ρωσική επιθετικότητα. Θα ήταν καλύτερα για την ΕΕ να θέσουν περιορισμένους στόχους και στην συνέχεια να προσπαθήσουν για την επίτευξη τους - όπως το έκαναν και στην κατάργηση των τελών περιαγωγής για τις κλήσεις κινητής τηλεφωνίας σε όλη την ήπειρο.

Ευτυχώς, η Γαλλία και η Γερμανία, οι ιστορικές ατμομηχανές τής ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, φαίνονται αμφότερες να δέχονται ότι η ΕΕ είναι ένοχη νομοθετικής υπερανάπτυξης. Ηχώντας παράξενα όμοια με τον Βρετανό πρωθυπουργό Ντέιβιντ Κάμερον, ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ χρησιμοποίησε ένα τηλεοπτικό διάγγελμά του προς το έθνος στις 26 Μαΐου για να υποστηρίξει ότι η Ένωση «θα πρέπει να είναι περισσότερο εστιασμένη στις προτεραιότητές της, να δείχνει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα όπου αυτό είναι αναγκαίο, και να μην προσθέτει βάρη στα πράγματα όπου δεν είναι αναγκαίο». Ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών, Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, έγραψε ότι οι Βρυξέλλες «δεν θα πρέπει άκριτα να επιδιώξουν περισσότερη Ευρώπη» σε ένα άρθρο του στην εφημερίδα Die Welt στις 29 Μαΐου.

Η ΕΕ μπορεί να πάρει μερικά συγκεκριμένα μέτρα για να καταστήσει την Ευρώπη πιο ευέλικτη και λιγότερο υπερκινητική. Πρώτον, όταν οι αρχηγοί κρατών προχωρήσουν στην επόμενη αλλαγή τής συνθήκης τής ΕΕ, θα πρέπει να αφαιρέσουν την ρήτρα τής «διαρκώς στενότερης Ένωσης» - ή τουλάχιστον να δώσουν στα κράτη-μέλη την δυνατότητα να αποχωρήσουν από αυτήν. Το «βιβλίο των κανόνων» τής ΕΕ θα πρέπει επίσης να επικαιροποιηθεί για να δηλώσει ότι η Ένωση μπορεί να ενεργεί μόνο όταν υπάρχουν εμφανείς λόγοι για κάτι τέτοιο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Είναι αμφίβολο αν το μοιράζει χρήματα σε πλούσιες χώρες τής ΕΕ, έτσι ώστε να μπορούν να χρηματοδοτούν έργα στις φτωχότερες περιοχές τους – κάτι που είναι η συνήθης πρακτική τώρα - θα πληρεί αυτό το κριτήριο. Εάν το Βέλγιο, για παράδειγμα, θέλει να αναπτύξει την υποβαθμισμένη περιοχή κοντά στο κανάλι των Βρυξελλών, πρέπει να το κάνει με τα χρήματα των Βέλγων φορολογουμένων, όχι με τα 200 εκατομμύρια ευρώ (272 εκατ. δολ.) που του χορήγησε η Επιτροπή τον Μάιο. Ομοίως, δεν υπάρχει καμιά λογική αιτία οι Γάλλοι αγρότες να επιδοτούνται από τους Φινλανδούς φορολογούμενους ή η ΕΕ να λέει στους Βρετανούς γιατρούς το πόσες ώρες μπορούν να δουλεύουν κάθε εβδομάδα. Κατ’ ελάχιστον, η Επιτροπή θα πρέπει να σταματήσει να θεσμοθετεί κανόνες - όπως ο ματαιωθείς νόμος που απαιτεί να σερβίρεται το ελαιόλαδο στα εστιατόρια σε ατομικά σφραγισμένα μίνι μπουκάλια - που δίνουν την εντύπωση ενός αδιάκριτου Ευρωπαίου αξιωματούχου ο οποίος επιμελείται περιττές ρυθμίσεις.

Τέλος, η ΕΕ πρέπει να βελτιώσει την λογοδοσία της. Τα διοικητικά όργανα της Ένωσης έχουν συσσωρεύσει τεράστιες εξουσίες κατά την διάρκεια των τελευταίων 25 ετών. Αλλά αυτό έχει γίνει σε μεγάλο βαθμό χωρίς να ερωτηθεί ο λαός - κανείς δεν ρώτησε τους Γερμανούς αν ήθελαν να εγκαταλείψουν το αγαπημένο τους γερμανικό μάρκο υπέρ τού ευρώ - ή με το να αγνοείται όταν δίνει την λάθος απάντηση. (Απλά ρωτήστε τους Ιρλανδούς, οι οποίοι καταψήφισαν την τρέχουσα Συνθήκη της Λισαβόνας το 2008 και κλήθηκαν να ψηφίσουν ξανά έναν χρόνο αργότερα). Ο καλύτερος τρόπος για να εξασφαλιστεί ότι οι Βρυξέλλες είναι σε μεγαλύτερη αρμονία με τους Ευρωπαίους είναι να δίνουν στους ψηφοφόρους λόγο για το ποιος είναι επικεφαλής τής Επιτροπής, του εκτελεστικού οργάνου τής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τούτο είναι μια από τις ευτυχείς καινοτομίες τής Συνθήκης τής Λισαβόνας, που ψηφίστηκε το 2009, η οποία επιμένει ότι οι ηγέτες τής ΕΕ πρέπει να «λαμβάνουν υπόψη» τους τα αποτελέσματα των εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατά την επιλογή τού επικεφαλής τής Επιτροπής. Επαφίεται πλέον στους αρχηγούς των κρατών να εκπληρώσουν αυτή την υπόσχεση. Οι υποψήφιοι από τα κύρια πολιτικά κόμματα έχουν περιοδεύσει σε ολόκληρη την Ευρώπη τους τελευταίους αρκετούς μήνες, παραθέτοντας το όραμά τους για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η προεκλογική εκστρατεία μπορεί να ήταν ανιαρή και οι υποψήφιοι σε μεγάλο βαθμό κοινότοποι, αλλά οι τελευταίοι μήνες τουλάχιστον αντιπροσώπευσαν ένα μικρό βήμα προς μια πιο δημοκρατική και υπεύθυνη Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν ανέκαθεν ένα ελιτίστικο σχέδιο. Αυτό δεν είχε και πολλή σημασία όταν η Ένωση ήταν κάτι λίγο περισσότερο από ένα δυτικοευρωπαϊκό εμπορικό club. Αλλά τώρα που έχει υιοθετήσει πολλές από τις παγίδες ενός κυρίαρχου κράτους - το δικό της νόμισμα, την συνοριακή αστυνομία και την δύναμη να ασχολείται με τους εθνικούς προϋπολογισμούς - οι πολιτικές της θα επηρεάζουν τις ζωές των πολιτών της πολύ περισσότερο. Χωρίς την υποστήριξη και την συμμετοχή τους, η Ένωση θα μαραθεί σαν ένα φυτό διψασμένο για νερό. Για να αποφευχθεί αυτό, η ΕΕ θα πρέπει να είναι λιγότερο επεμβατική και περισσότερο δημοκρατική. Αλλά πάνω απ’ όλα όσα πρέπει να δείξει το πώς αλλάζει τις ζωές των ανθρώπων της προς το καλύτερο. Αν μπορεί να πείσει τους πολίτες τής Σεβίλλης, της Σόφιας και της Στοκχόλμης ότι κάνει φθηνότερους τους λογαριασμούς τους, πιο σίγουρες τις θέσεις εργασίας τους, ασφαλέστερους τους δρόμους τους και καθαρότερο το περιβάλλον τους, θα πετύχει. Αν δεν το κάνει, θα τρίξει, θα ραγίσει και τελικά θα καταρρεύσει.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141529/gareth-harding/mind-the-gap

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.pewglobal.org/2014/05/12/a-fragile-rebound-for-eu-image-on-ev...
[2] http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb_special_419_400_en.htm#415
[3] http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/eu/10847979/10000-Europ...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr