Γιατί επαναστατεί η ανατολική Ουκρανία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Γιατί επαναστατεί η ανατολική Ουκρανία

Πίσω από την εξέγερση στην «ζώνη τής σκουριάς» βρίσκονται τα οικονομικά
Περίληψη: 

Η μάχη για την Ανατολική Ουκρανία είναι περισσότερο οικονομική παρά εθνοτική - και το «παράθυρο» του Κιέβου για την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτίων της κλείνει γρήγορα.

Ο YURI M. ZHUKOV είναι συνεργάτης τού Κέντρου Weatherhead για τις Διεθνείς Σχέσεις στο Πανεπιστήμιο Harvard και από τον Αύγουστο του 2014 θα είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Michigan.

Τις τελευταίες ημέρες, η ένοπλη σύγκρουση στην ανατολική Ουκρανία έχει μπει σε μια νέα φάση. Με μια πολιτική εντολή να κάνει χρήση βίας, καθώς και με τα ρωσικά στρατεύματα να αποσύρονται μερικώς από τα σύνορα, ο Πέτρο Ποροσένκο, ο νεοεκλεγείς πρόεδρος, έχει εντείνει τις επιχειρήσεις της κυβέρνησής του εναντίον των ανταρτών στα ανατολικά και υποσχέθηκε να τερματίσει το αυτονομιστικό κίνημα [1] εκεί εντός «ωρών». Το Κίεβο είδε κάποιες επιτυχίες στο νέο γύρο των εχθροπραξιών, παίρνοντας αρκετές πόλεις υπό τον έλεγχό του. Αλλά οι μάχες έχουν επίσης εκθέσει τις σοβαρές αδυναμίες και στις δύο πλευρές και άφησαν ελάχιστες ελπίδες ότι η ειρήνη θα έρθει σύντομα.

Οι διεθνείς παρατηρητές έχουν την τάση να περιγράφουν την σύγκρουση ως μια εθνοτική διαμάχη, φτιαγμένη και συντονισμένη από τη Μόσχα. Ωστόσο, με το να μεταθέτουν τις αιτίες και τις λύσεις τής σύγκρουσης στις δυνάμεις έξω από την Ουκρανία, η Δύση και το Κίεβο κινδυνεύουν να κάνουν λανθασμένη διάγνωση για την ασθένεια και να γράψουν λάθος θεραπευτική συνταγή. Τα πρώτα δεδομένα υποδηλώνουν ότι η εξέγερση είναι περισσότερο τοπική από όσο διεθνής, και ότι οι εγχώριες ρίζες της είναι περισσότερο οικονομικές παρά εθνοτικές.

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ

Μέχρι τώρα, η πορεία των γεγονότων στην Ουκρανία είναι πολύ γνωστή. Οι φιλο-ρωσικές διαδηλώσεις σάρωσαν εννέα νοτιοανατολικές περιοχές τής Ουκρανίας, αφότου το ουκρανικό κοινοβούλιο ψήφισε την αποπομπή τού προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς στις 22 Φεβρουαρίου. Οι συμμετέχοντες κατήγγειλαν τις νέες Αρχές τής Ουκρανίας ως παράνομες, ανέμιζαν περιφερειακές και ρωσικές σημαίες, και -υιοθετώντας τακτικές που χρησιμοποιήθηκαν από τους διαδηλωτές εναντίον τού Γιανουκόβιτς [2] στην δυτική Ουκρανία - κατέλαβαν κυβερνητικά κτίρια. Η αρχική αντίδραση της κυβέρνησης ήταν να συλλάβει τους βασικούς ηγέτες των διαδηλώσεων, καθώς οι υπέρ τής Euromaidan διαδηλωτές οργάνωναν αντιδιαδηλώσεις.

Η στρατηγική αυτή έφτασε σε αδιέξοδο στο Ντόνετσκ και στο Luhansk, δύο επαρχίες στο Donbass, μια ανατολική περιοχή εξόρυξης άνθρακα. Κατά την διάρκεια τεσσάρων εβδομάδων τον Απρίλιο, θυμωμένες αυτονομιστικές συμμορίες και ένοπλοι κατέλαβαν περιφερειακά κεντρικά γραφεία διοίκησης, δημοτικά συμβούλια, εισαγγελίες, αστυνομικά τμήματα, αποθήκες όπλων και πύργους τηλεόρασης σε 32 πόλεις, και δημιούργησαν περίπου 280 μπλόκα [3]. Συναντώντας μικρή αντίσταση - και περιστασιακή υποστήριξη - από την τοπική αστυνομία, οι αντάρτες έχουν ανακηρύξει περιφερειακή αυτονομία και πραγματοποίησαν ένα αμφιλεγόμενο δημοψήφισμα για αυτοδιάθεση στις 11 Μαΐου. Σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις τού Κιέβου [4], η προσέλευση έφτασε το 29%, ή αλλιώς 1,5 εκατομμύρια άνθρωποι. Οι αυτονομιστές εκτίμησαν ότι το 75% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων εμφανίστηκαν στις κάλπες.

Αλλά η συνήθης εξήγηση των γεγονότων αφήνει ένα ερώτημα αναπάντητο: Γιατί η εξέγερση κορυφώθηκε στο Donbass, αλλά όχι σε άλλες καυτές περιοχές διαμαρτυρίας στην Ουκρανία με μεγάλους ρωσόφωνους πληθυσμούς, όπως το Χάρκοβο και η Οδησσός; Το Χάρκοβο ήταν το επίκεντρο των διαδηλώσεων κατά του Κιέβου πριν από τον Απρίλιο, με αρχικές βίαιες διαδηλώσεις και υποστηρίζει ότι υπέστη διπλάσιες απώλειες από όσες το Ντόνετσκ. Και στις 2 Μαΐου, η Οδησσός ήταν η περιοχή με τις πλέον θανατηφόρες συγκρούσεις από τότε που τερματίστηκαν οι διαδηλώσεις στην Euromaidan, με 48 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες, κυρίως στην φιλο-ρωσική πλευρά. Ωστόσο, σε καμία περιοχή οι αντίπαλοι της κυβέρνησης δεν προσπάθησαν να ελέγξουν το έδαφος μέσω ένοπλης εξέγερσης ή με την διεξαγωγή δημοψηφίσματος για ανεξαρτησία.

Μεγάλο μέρος τής διαφοράς είναι οικονομικό. Το Donetsk είναι η πιο πυκνοκατοικημένη και βαριά βιομηχανοποιημένη επαρχία τής Ουκρανίας. Οι περιφέρειες Ντόνετσκ και Luhansk αντιπροσωπεύουν το ένα έκτο τής οικονομικής παραγωγής τής χώρας και το μεγαλύτερο μέρος τής μεταλλουργίας, των βαρέων μηχανημάτων και του άνθρακά της. Εξάγουν μέχρι και 70% των τοπικών προϊόντων [5] και η Ρωσία είναι ο μεγαλύτερος πελάτης τους. Με σχεδόν το ήμισυ των εργαζομένων του να κατέχουν βιομηχανικές θέσεις εργασίας, το Donbass χτυπήθηκε περισσότερο από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και θα υποφέρει πιο πολύ αν επιτευχθεί οποιαδήποτε μελλοντική εμπορική συμφωνία με την ΕΕ.

Πράγματι, αυτή η περιοχή – η «ζώνη τής σκουριάς» τής Ουκρανίας - ήταν σε συνεχή πτώση από το 1991. Πάνω από το ήμισυ των τοπικών ορυχείων άνθρακα έχει κλείσει [6]. Τα αδύναμα δικαιώματα ιδιοκτησίας έχουν αποθαρρύνει νέες επενδύσεις, και η περιοχή μετατράπηκε σταδιακά από έναν καθαρό πάροχο φορολογικών εσόδων σε έναν καθαρό αποδέκτη. Τα νέα μέτρα λιτότητας της Ουκρανίας που παρήγγειλε το ΔΝΤ [7] – τα οποία αναμένεται να αυξήσουν τους φόρους εισοδήματος των φυσικών προσώπων και τους μηνιαίους λογαριασμούς τού φυσικού αερίου - έχουν απλώς ενισχύσει τις τοπικές διαμαρτυρίες. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι, για πολλά χρόνια και σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό, τι σε άλλα μέρη τής Ουκρανίας, ισχυρές πλειοψηφίες στο Donbass εκλαμβάνουν το επίπεδο διαβίωσης στην Ρωσία ως ανώτερο από το δικό τους [8].

Το μοτίβο τής βίας στο Donbass αντανακλά αυτό το οικονομικό προφίλ. Τα δεδομένα που συγκεντρώνονται από τα ουκρανικά και τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία δείχνουν δυσανάλογα υψηλά επίπεδα διαμαχών στις περιοχές των ανθρακωρυχείων. Ακόμη και μετά την διευθέτηση άλλων παραγόντων (όπως η ρωσική γλώσσα, η αστυνόμευση, η πυκνότητα του πληθυσμού, το έδαφος, οι δρόμοι και η διάχυση από γειτονικές πόλεις), το μέγεθος του τοπικού εργατικού δυναμικού εξόρυξης παραμένει ο ισχυρότερος προγνωστικός δείκτης για την δραστηριότητα των ανταρτών.