Η μεγάλη πορεία προς τις Βρυξέλλες | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η μεγάλη πορεία προς τις Βρυξέλλες

Γιατί το ΝΑΤΟ και η ΕΕ πρέπει να ανοίξουν τις πύλες τους για τα Βαλκάνια

Φανταστείτε ότι ηγείστε μιας μικρής βαλκανικής χώρας που φιλοδοξεί διακαώς να ενταχθεί στους δυτικούς θεσμούς. Αλλά η χώρα σας έχει επίσης μακρούς πολιτιστικούς και οικονομικούς δεσμούς με την Ρωσία, παρόμοιους με εκείνους που έχουν κατακερματίσει την Ουκρανία κατά τους τελευταίους μήνες. Στην συνέχεια, η Δύση επιβάλλει κυρώσεις στην Μόσχα και πιέζεστε να επιλέξετε: Είστε με την Δύση ή εναντίον της;

Αν η χώρα σας είναι η Σερβία, το μεγαλύτερο κράτος τής πρώην Γιουγκοσλαβίας, ισχυρίζεστε ουδετερότητα, αρνούμενοι να ενταχθείτε στο καθεστώς των κυρώσεων που δημιούργησαν οι Βρυξέλλες και η Ουάσιγκτον, παρά το γεγονός ότι έχετε μια εκκρεμούσα αίτηση [1] για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Από την άλλη πλευρά, αν είστε ο ηγέτης τού μικροσκοπικού Μαυροβουνίου, συντάσσεστε με την Δύση και συμφωνείτε να επιβληθούν κυρώσεις, αντιμετωπίζοντας μειωτικές επικρίσεις από τη Μόσχα.

Ωστόσο, μετά από αυτή την θαρραλέα επίδειξη αλληλεγγύης, το Μαυροβούνιο εκτιμήθηκε ελάχιστα από την συμμαχία τού ΝΑΤΟ, τον οργανισμό που συνεχίζει να διαδραματίζει ζωτικό σταθεροποιητικό ρόλο στα Βαλκάνια, παρά την, ως επί το πλείστον, ανάπτυξη λίγων στρατευμάτων. Για τα προσφάτως ανεξάρτητα και ακόμα ευάλωτα κράτη τής περιοχής, η ένταξη στο ΝΑΤΟ προσφέρει τόσο εξωτερική όσο και εσωτερική ασφάλεια, περιορίζοντας σημαντικά την πιθανότητα για διεθνικές συγκρούσεις όσο αγκυρώνονται νέα μέλη στις Δυτικές δημοκρατικές αξίες. Παρά το γεγονός ότι είχε διεξάγει ενταξιακές συνομιλίες με το Μαυροβούνιο για πέντε χρόνια, το ΝΑΤΟ αποφάσισε να αναβάλει και πάλι την ένταξη της χώρας. Σε μια επίδειξη μυωπίας που έφερε αμηχανία, οι βασικές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες είναι πρόθυμες να εκθέσουν όχι μόνο το Μαυροβούνιο αλλά και την γειτονική Βοσνία και την πΓΔΜ στον οπορτουνισμό τής Ρωσίας, διακινδυνεύοντας πιθανή περιφερειακή αστάθεια.

Στον απόηχο της ουκρανικής κρίσης, η Ουάσιγκτον θα πρέπει να κάνει ό, τι μπορεί για να προωθήσει αυτές τις τρεις χώρες προς τους Δυτικούς θεσμούς. Μέσα από τις δράσεις της στην Γεωργία και την Ουκρανία, η Μόσχα έχει καταστήσει σαφές ότι είναι αποφασισμένη να ακρωτηριάσει, με άμεσο τρόπο εάν είναι αναγκαίο, κάθε χώρα στην περιοχή της που τολμά να κινηθεί προς μια επίσημη σχέση με το ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Για να επεκτείνει την πολιτική επιρροή της στα Βαλκάνια, η Ρωσία μπορεί να εκμεταλλευτεί πολιτικούς δεσμούς, διείσδυση μέσω υπηρεσιών πληροφοριών, οικονομικά μέσα, και, το σημαντικότερο, τις ενεργειακές σχέσεις της. Η Μόσχα ελέγχει σε μεγάλο βαθμό την βιομηχανία πετρελαίου τής Σερβίας και έχει το βλέμμα της στην γειτονική κρατική εταιρεία ενέργειας της Κροατίας, η οποία θα μπορούσε να της δώσει τον έλεγχο της ροής τού φυσικού αερίου από την Αδριατική Θάλασσα στην Κεντρική Ευρώπη. Η ανάγκη να εξορκίσουν ένα πιθανό προγεφύρωμα της Μόσχας στην Αδριατική είναι ένας από τους λόγους που η Σλοβενία και η Κροατία υποστηρίζουν σθεναρά την είσοδο τού Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ.

Οι ανησυχίες σχετικά με τις προθέσεις τού Κρεμλίνου στην Αδριατική δεν είναι υποθετικές. Στα τέλη τού 2013, η Μόσχα πίεσε το Μαυροβούνιο για την καθιέρωση μιας νέας στρατηγικής σχέσης, συμπεριλαμβανομένου του ανοίγματος μιας ρωσικής ναυτικής βάσης [2] στο λιμάνι τού Bar. Η θαρραλέα κυβέρνηση του Μαυροβουνίου απέρριψε την προσφορά - αλλά τώρα αντιμετωπίζει την οργή τού Κρεμλίνου έξω από την προστατευτική ομπρέλα τού ΝΑΤΟ. Και αν η Μόσχα θελήσει να πιέσει την χώρα, έχει μια σειρά από εργαλεία για να χρησιμοποιήσει. Το Κρεμλίνο μπορεί να χειριστεί την δυσαρεστημένη σερβική μειονότητα, αναβιώνοντας τα παράπονά της εναντίον της κυβέρνησης που αποσπάστηκε από την Σερβία πριν από οκτώ χρόνια. Επιπλέον, αξιωματούχοι τού Μαυροβουνίου αναμένουν επισκέπτες από την Ρωσία να προχωρήσουν σε άμεσα αντίποινα για την σθεναρή φιλοδυτική στάση τους.

Τα τεχνάσματα της Ρωσίας σε καμία περίπτωση δεν περιορίζονται στο Μαυροβούνιο. Τα τελευταία χρόνια, η Μόσχα έχει ήδη ενισχύσει τον ρόλο της στην ανήσυχη Σερβική Δημοκρατία τής Βοσνίας. Παρομοίως, η ανησυχία αυξάνεται στην FYROM, ένα άλλο κράτος που το ΝΑΤΟ συνεχίζει να αφήνει στο κατώφλι τής ένταξης. Αν η δυσαρέσκεια αυξηθεί σε αυτό το αδύναμο, εθνοτικά διαιρεμένο κράτος, θα μπορούσε εύκολα να αιμορραγήσει προς το γειτονικό Κοσσυφοπέδιο - μια χώρα με σημαντική παρουσία δυνάμεων του ΝΑΤΟ, συμπεριλαμβανομένων αμερικανικών στρατευμάτων. Με λίγα λόγια, η Ρωσία έχει την δυνατότητα να αξιοποιήσει εθνοτικές-εθνικές διαιρέσεις στην περιοχή και την ευπάθεια των κρατών που βρίσκονται έξω από το ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια περαιτέρω αναποφασιστικότητα και έλλειψη ισχυρότερης αμερικανικής ηγεσίας, απλώς θα ενθαρρύνει τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν να επιδιώξει τις επιλογές του στα Βαλκάνια.

ΜΙΑ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΤΙΚΗ ΑΓΚΑΛΗ

Η Ουάσινγκτον, αντί να συγκατανεύσει στην διστακτική θέση που προτιμούν τα ευρωπαϊκά έθνη για τα Βαλκάνια - όπως η Γερμανία, η οποία έχει δείξει λίγη όρεξη για να φέρει το Μαυροβούνιο στην ομάδα –θα πρέπει να ωθήσει την ήπειρο στην δράση, πιέζοντας για μια σοβαρή δέσμευση τόσο στην ευρύτερη γεωπολιτική όσο και στην περιφερειακή σταθερότητα. Οι βαριεστημένες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, περιλαμβανομένου του Βερολίνου, γκρινιάζουν για τα επίμονα υψηλά επίπεδα διαφθοράς στο Μαυροβούνιο (καθώς και μεταξύ των γειτόνων του) και αναφέρουν την κυμαινόμενη στήριξη των πολιτών του σχετικά με την προσχώρηση στην συμμαχία. Αλλά σε αυτή την τελευταία πτυχή, η εμπειρία τού Μαυροβουνίου δεν διαφέρει ουσιαστικά από εκείνη πολλών γειτονικών κρατών, όπου η κοινή γνώμη για την ΕΕ και το ΝΑΤΟ επίσης είναι ανάμικτη, μέχρι ότου γίνει μια συγκεκριμένη πρόταση προσχώρησης. Για παράδειγμα, στην Κροατία η στήριξη για ένταξη στο ΝΑΤΟ αυξήθηκε μόλις ο πληθυσμός είδε ότι η συμμαχία ήθελε πραγματικά να συμπεριλάβει το Ζάγκρεμπ και όχι απλώς να χρησιμοποιεί την δυνητική ένταξη ως μέσο για να αποσπάσει παραχωρήσεις.

Όσον αφορά τον αγώνα κατά της διαφθοράς, ο αποδεδειγμένος τρόπος για να σημειωθεί πρόοδος έναντι αυτής της επιδημίας είναι η εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που απαιτούνται για την ένταξη στο ΝΑΤΟ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το να ανάψει κόκκινο φως στην ένταξη του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ απλώς θα αποδυναμώσει την δέσμευσή του για περαιτέρω μεταρρυθμίσεις. Ακόμα χειρότερα, ένα αποθαρρυμένο και απογοητευμένο Μαυροβούνιο θα μπορούσε να γίνει πιο ανοιχτό στα ύποπτα οικονομικά θέλγητρα της Ρωσίας.

Εκτός από αυτούς τους φόβους, σημαντικό ζήτημα για την ένταξη του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ θα ανακύψει φέτος, με βάση την δουλειά που το ίδιο έχει κάνει όσον αφορά την εκπλήρωση των κριτηρίων εισόδου. Η χώρα έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο όσον αφορά μεταρρυθμίσεις στους τομείς τής ασφάλειας και των πληροφοριών, και έχει πάρει την ιδιότητα της υποψήφιας χώρας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αναθέρμανε τις σχέσεις της με όλες τις γειτονικές χώρες – κάτι που ποτέ δεν είναι εύκολη υπόθεση στα μεμψίμοιρα Βαλκάνια. Η Ποντγκόριτσα έχει επίσης συνεισφέρει στρατεύματα στην επιχείρηση του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν και προσφέρθηκε να ενισχύσει την βοήθειά της προς την συμμαχία για τις παράκτιες περιπολίες στην Αδριατική, την ανταλλαγή πληροφοριών, καθώς και τις προσπάθειες για την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου. Και παρά τις σημαντικές μεταρρυθμίσεις που η κυβέρνησή του δεν έχει ακόμη ολοκληρώσει, το Μαυροβούνιο σίγουρα φθάνει, αν δεν υπερβαίνει, σε συνολική πρόοδο αρκετά άλλα πρόσφατα μέλη τού ΝΑΤΟ. Η ένταξη του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ είναι μια επένδυση χαμηλού κόστους για την περιφερειακή σταθερότητα, που έχει μικρό ρίσκο.

Η FYROM είναι μια πιο δύσκολη περίπτωση. Αλλά με τόσα πολλά να διακυβεύονται, είναι πλέον καιρός για μια αναζωογονημένη διεθνή προσπάθεια στο σπάσιμο του αδιεξόδου που την κρατά έξω από το ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στα τελευταία οκτώ χρόνια, η χώρα έχει μια διαρκή προσφορά να ενταχθεί σε οργανισμούς, εφόσον επιλύσει τις διαφορές της με την Ελλάδα [3] σχετικά με την ονομασία της. (Η Αθήνα επιμένει ότι η χρήση τού ονόματος «Μακεδονία» αποτελεί προσβολή για την δική της ιστορία και υποστηρίζει ότι το όνομα υποδηλώνει εδαφικές διεκδικήσεις εναντίον τής Ελλάδας). Επειδή το ΝΑΤΟ και η ΕΕ λειτουργούν με βάση την αρχή τής συναίνεσης, η Αθήνα έχει την δυνατότητα να ασκήσει βέτο στην πρόοδο της πΓΔΜ προς την ένταξη, έστω και αν η πΓΔΜ πληροί τις προϋποθέσεις για ένταξη σε κάθε άλλη εξεταζόμενη πτυχή.

Μέχρι πρόσφατα, η ελληνική θέση αποτελούσε μόνον μια μικροενόχληση προς την Δύση. Τώρα, η επιθετική πρόκληση της Ρωσίας στην μετα-ψυχροπολεμική τάξη την έχει μετατρέψει σε μια αυξανόμενη ανησυχία ασφάλειας. Η επίλυση της διαφωνίας είναι καθαρά θέμα πολιτικής βούλησης και όχι νομικό ζήτημα. Το 2011, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης υποστήριξε την αξίωση της πΓΔΜ [4] ότι η Αθήνα παραβίασε την επίσημη δέσμευσή της προς τα Σκόπια να μην εμποδίσει την ένταξη τους σε διεθνείς οργανισμούς. Ορισμένες χώρες - συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, πολλά μέλη τού ΝΑΤΟ, και ακόμη και η Ρωσία - αναγνώρισαν την πΓΔΜ με το συνταγματικό όνομά της. Επιπροσθέτως, η χώρα ούτε καν επιμένει στην ένταξή της στο ΝΑΤΟ από το παρατσούκλι της. Έχει επανειλημμένα καταστήσει σαφές ότι είναι διατεθειμένη να εισέλθει κάτω από την ταπεινωτική και ξεπερασμένη αναφορά «Η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία τής Μακεδονίας».

Στα τελευταία έξι χρόνια, οι ευρωπαϊκές χώρες και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αφήσει το πρόβλημα στην φροντίδα τού μεσολαβητή τού ΟΗΕ. Αλλά το ξεπέρασμα του αδιεξόδου θα απαιτήσει περισσότερα από το να παρακολουθούν από τα παρασκήνια. Το Βερολίνο, το Λονδίνο, το Παρίσι και η Ουάσιγκτον πρέπει να καταρτίσει μια δέσμη κυρώσεων που θα επιβληθούν στην Αθήνα και στα Σκόπια εάν απορρίψουν την τελική πρόταση του μεσολαβητή τού ΟΗΕ για την επίλυση της διαφοράς. Χωρίς ένα αρνητικό κίνητρο, η αντιπαράθεση ανάμεσα στην Ελλάδα και τη «Μακεδονία» θα επιδεινωθεί. Πράγματι, το έχει κάνει ήδη, με την «μακεδονική» κυβέρνηση να κάνει πρόσφατα προκλητικά βήματα σε πολιτιστικά θέματα που φαίνεται να έχουν σχεδιαστεί για να ενοχλήσουν τους Έλληνες.

Παρά τον κραυγαλέο εθνικισμό τού Νίκολα Γκρούεφσκι, του πρωθυπουργού τής πΓΔΜ, η μικρή και αδύναμη χώρα, είναι σχετικά εύκολο να πιεστεί. Είναι πιο δύσκολο, αλλά όχι αδύνατο, να ασκηθεί πίεση στην Ελλάδα. Μια επιλογή είναι να ειδοποιηθεί η Αθήνα ότι οι σύμμαχοί της στο ΝΑΤΟ θα μπορούσαν να στραφούν στην Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ για να υποστηρίξει την αναγνώριση του συνταγματικού ονόματος της πΓΔΜ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε επίσης να ανακοινώσει την πρόθεσή της να ανοίξει έναν διάλογο υψηλού επιπέδου με τα Σκόπια - ένα σημαντικό στάδιο της διαδικασίας που η Ελλάδα δεν μπορεί να μπλοκάρει. Και η Ουάσιγκτον θα μπορούσε να προτείνει την αναθεώρηση των κανόνων συναίνεσης εντός τού ΝΑΤΟ σε περιπτώσεις όπου το βέτο μιας χώρας υπονομεύει την εσωτερική σταθερότητα ενός γείτονα και απειλεί την ευρύτερη περιφερειακή ασφάλεια. Με αυτό το είδος τής πολιτικής στήριξης, ο μεσολαβητής τού ΟΗΕ θα μπορούσε να κερδίσει την προσοχή των μερών και, τέλος, να φέρει αυτή την από καιρό καθυστερούμενη διαφορά σε ένα τέλος, επιτρέποντας στην όλο και πιο επισφαλή «Μακεδονία» να προχωρήσει προς την σταθεροποιητική αγκαλιά τού ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ο ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΣ ΚΑΙΡΟΣ ΓΙΑ ΗΓΕΣΙΑ

Σε αντίθεση με τις εξωτερικές πιέσεις που ταλανίζουν την «Μακεδονία», τα μακροχρόνια προβλήματα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου εσωτερικά - και επιδεινώθηκαν πολύ από τις πρόσφατες καταστροφικές πλημμύρες. Η καταστροφή κόστισε δεκάδες ζωές και προκάλεσε σοβαρές ζημιές σε μια ήδη αδύναμη οικονομία. Ο αντίκτυπος του κατακλυσμού επιδεινώθηκε από την πολιτική ανικανότητα μιας από μακρού χρόνου δυσλειτουργικής διοίκησης.

Σε μια ειρωνική αλλά τελικώς τυχερή εξέλιξη, η Βοσνία είναι σε τέτοια κακή θεσμική κατάσταση για τόσο πολύ καιρό που υπάρχουν πολλές αξιόλογες προτάσεις μεταρρύθμισης στις οποίες μπορεί να βασιστεί. Οι ιδέες αυτές κυμαίνονται από την αναθεώρηση του συντάγματος της χώρας μέχρι την μεταρρύθμιση της δυσκίνητης Βοσνιο-κροατικής Ομοσπονδίας μέχρι την ανάθεση σε διεθνείς οργανισμούς της ιδιωτικοποίησης ετοιμοθάνατων κρατικών επιχειρήσεων της Βοσνίας που είναι όμηροι των πολιτικών κομμάτων. Για να βοηθήσει τα πράγματα, η βοσνιακή κοινωνία των πολιτών ξύπνησε επιτέλους μπροστά στην ανάγκη να αντιμετωπίσει τους διεφθαρμένους, περιχαρακωμένους ηγέτες της, παρέχοντας άλλη μια πηγή δημόσιας πίεσης.

Αλλά η αλλαγή δεν θα έρθει στην Βοσνία χωρίς μια συντονισμένη ώθηση από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ συμφώνησε να φιλοξενήσει τους Βαλκάνιους ηγέτες σε μια διάσκεψη τον επόμενο μήνα. Τώρα είναι η ώρα για την Ουάσιγκτον να επιλέξει μεταξύ των πολλών προτεινόμενων μεταρρυθμίσεων και να ωθήσει το Βερολίνο να παρουσιάσει συγκεκριμένες επιλογές στους Βόσνιους κομματικούς ηγέτες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Γερμανία θα πρέπει επίσης να εμπλέξουν την κοινωνία των πολιτών τής Βοσνίας στην μεταρρυθμιστική προσπάθεια τόσο πριν όσο και μετά τις εθνικές εκλογές τού Οκτωβρίου. Ένας άλλος συγκεκριμένος, εφικτός στόχος είναι να πιεστεί ο Μίλοραντ Ντόντικ, ο διχαστικός ηγέτης τής αυτόνομης Σερβικής Δημοκρατίας τής Βοσνίας, στο μοναδικό θέμα – την κατανομή τής αμυντικής περιουσίας τής χώρας - που εμποδίζει επί του παρόντος την Βοσνία από την απόκτηση σχεδίου δράσης για την ένταξή της στο ΝΑΤΟ.

Η ανάγκη να αντισταθμιστεί η διασπαστική επιρροή τού Ντόντικ - του οποίου οι επαναλαμβανόμενες απειλές περί απόσχισης από την Βοσνία [5] ανατροφοδοτούν εντάσεις στο εσωτερικό τής χαλαρά ενωμένης χώρας - είναι ιδιαίτερα επείγουσα. Στο αποκορύφωμα της κρίσης στην Κριμαία τον Μάρτιο, η Ρωσία τον φλέρταρε με ένα βραβείο για την προώθηση «της ενότητας των Ορθοδόξων λαών» και μια πιστωτική γραμμή περίπου 95 εκατομμυρίων δολαρίων. Με τα ταμεία του να έχουν ξαναγεμίσει, ο Ντόντικ είναι σε ισχυρή θέση ενόψει των εθνικών εκλογών αυτό το φθινόπωρο. Η επιστροφή του στην εξουσία θα μπορούσε να καταδικάσει τις προοπτικές τής Βοσνίας για ένταξη στο ΝΑΤΟ στο άμεσο μέλλον, καθιστώντας επείγουσα την υψηλού επιπέδου δέσμευση σχετικά με τις προοπτικές τής Βοσνίας στο ΝΑΤΟ.

Από τότε που ξέσπασε η κρίση στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο, η Ρωσία έχει κατά καιρούς μπερδέψει την Δύση και έχει εκθέσει τις αδυναμίες της. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, ο πρόσφατος τυχοδιωκτισμός τής Μόσχας μπορεί να αναζωογονήσει την υπερατλαντική συμμαχία. Η εντατικοποίηση της συνεργασίας στα Βαλκάνια μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και των Ευρωπαίων εταίρων τους - καθώς και η ενσωμάτωση όλων των υπόλοιπων βαλκανικών χωρών στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ - θα βοηθήσει στην σταθεροποίηση μιας ακόμα αβέβαιης περιοχής, ενώ θα συγκρατήσει την γεωπολιτική όρεξη της Ρωσίας.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141604/edward-p-joseph-and-janusz...

Σύνδεσμοι:
[1] http://eeas.europa.eu/serbia/index_en.htm
[2] http://www.balkaninside.com/montenegro-rejects-russian-request-to-open-m...
[3] http://www.rferl.org/content/un-chief-pledges-action-on-name-dispute/246...
[4] http://www.theguardian.com/world/2011/dec/05/macedonia-nato-eu-greece-icj
[5] http://www.reuters.com/article/2014/04/01/us-bosniaherzegovina-serbs-idU...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr