Η ψευδαίσθηση της γεωπολιτικής

Ακόμα κι αν αυτό ήταν αληθές, δύσκολα προκύπτει ότι η Κίνα και η Ρωσία έχουν αντικαταστήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες ως εκπρόσωποι της παγκόσμιας οικονομίας. Ακόμη κι ο Mead δεν διατείνεται ότι η Κίνα, το Ιράν ή η Ρωσία προσφέρουν ένα νέο μοντέλο νεωτερισμού στον κόσμο. Αν αυτές οι ανελεύθερες δυνάμεις απειλήσουν πραγματικά την Ουάσινγκτον και τον υπόλοιπο φιλελεύθερο καπιταλιστικό κόσμο, τότε θα πρέπει να βρούν και να εκμεταλλευτούν το επόμενο μεγάλο κύμα τού εκσυγχρονισμού. Είναι μάλλον απίθανο να το κάνουν αυτό.

Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Το όραμα του Mead για ένα συναγωνισμό για την Ευρασία μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας, του Ιράν και της Ρωσίας παραλείπει την βαθύτερη μετάβαση ισχύος που βρίσκεται υπό εξέλιξη: την αυξανόμενη υπεροχή της φιλελεύθερης καπιταλιστικής δημοκρατίας. Σίγουρα, πολλές φιλελεύθερες δημοκρατίες παλεύουν επί του παρόντος με την αργή οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική ανισότητα και την πολιτική αστάθεια. Η διάδοση, όμως, της φιλελεύθερης δημοκρατίας ανά τον κόσμο, που ξεκίνησε στα τέλη τής δεκαετίας τού 1970 κι επιταχύνθηκε μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, έχει ενισχύσει θεαματικά την θέση των Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ περιόρισε τον γεωπολιτικό κύκλο γύρω από την Κίνα και την Ρωσία.

Είναι εύκολο να ξεχάσει κανείς πόσο σπάνια ήταν κάποτε η φιλελεύθερη δημοκρατία. Μέχρι τον 20ό αιώνα, ήταν περιορισμένη στην Δύση και σε τμήματα της Λατινικής Αμερικής. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όμως, άρχισε να διαδίδεται πέρα από αυτές τις περιοχές, καθώς νέα ανεξαρτητοποιημένα κράτη εγκαθίδρυσαν την αυτοκυριαρχία τους. Κατά την διάρκεια των δεκαετιών 1950, 1960 και την αρχή τής δεκαετίας τού 1970 στρατιωτικά πραξικοπήματα και νέοι δικτάτορες έβαλαν φρένο στις δημοκρατικές μεταβάσεις. Όμως, στα τέλη τής δεκαετίας τού 1970, αυτό που ο πολιτικός επιστήμονας Samuel Huntington ονόμασε «το τρίτο Κύμα» τού εκδημοκρατισμού απλώθηκε στη νότια Ευρώπη, την Λατινική Αμερική, και την ανατολική Ασία. Τότε τελείωσε ο Ψυχρός Πόλεμος, και μια ομάδα από πρώην κομμουνιστικά κράτη στην ανατολική Ευρώπη εισήχθησαν στο δημοκρατικό πλαίσιο. Στα τέλη τού 1990, το 60% όλων των κρατών είχαν γίνει δημοκρατίες.
Αν κι έχει προκύψει κάποια οπισθοδρόμηση, η πιο σημαντική τάση ήταν η εμφάνιση μιας ομάδας δημοκρατικών μεσαίων δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένης της Αυστραλίας, της Βραζιλίας, της Ινδίας, της Ινδονησίας, του Μεξικό, της Βόρειας Κορέας και της Τουρκίας. Αυτές οι αναδυόμενες δημοκρατίες δρουν σαν μέτοχοι στο διεθνές σύστημα: πιέζουν για πολυμερή συνεργασία, αναζητώντας περισσότερα δικαιώματα και ευθύνες, κι ασκώντας επιρροή με ειρηνικά μέσα.

Οι χώρες αυτές προσφέρουν στην φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη νέο γεωπολιτικό βάρος. Όπως έχει παρατηρήσει ο πολιτικός επιστήμονας Larry Diamond, αν η Αργεντινή, η Βραζιλία, η Ινδία, η Ινδονησία, η Νότια Αφρική και η Τουρκία επανακτήσουν τον οικονομικό τους βηματισμό και ενισχύσουν την δημοκρατική εξουσία τους, η ομάδα G-20, η οποία περιλαμβάνει επίσης τις Ηνωμένες Πολιτείες και Ευρωπαϊκές χώρες, «θα έχει γίνει μια ισχυρή “ομάδα δημοκρατιών”, αφήνοντας εκτός μόνο την Ρωσία, την Κίνα, και την Σαουδική Αραβία». Η άνοδος μιας παγκόσμιας μεσαίας τάξης δημοκρατικών κρατών έχει μετατρέψει την Κίνα και την Ρωσία σε ακραίες περιπτώσεις - όχι, όπως φοβάται ο Mead, νομιμοποιημένους ανταγωνιστές για την παγκόσμια ηγεσία.

Στην πραγματικότητα, η δημοκρατική έξαρση υπήρξε βαθιά προβληματική και για τις δύο χώρες. Στην Ανατολική Ευρώπη, πρώην σοβιετικά κράτη και δορυφόροι έχουν γίνει δημοκρατικά κι ενώθηκαν με την Δύση. Όσο ανησυχητικές κι αν ήταν οι κινήσεις τού Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν στην Κριμαία, αντανακλούν την γεωπολιτική ευπάθεια της Ρωσίας κι όχι την δύναμή της. Κατά την διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών, η Δύση έχει μετακινηθεί πιο κοντά στα σύνορα της Ρωσίας. Το 1999, η Τσεχική Δημοκρατία, η Ουγγαρία και η Πολωνία εντάχθηκαν στο ΝΑΤΟ. Σε αυτές προστέθηκαν το 2004 επτά πρώην μέλη τού Σοβιετικού μπλοκ, και το 2009, η Αλβανία και η Κροατία. Εν τω μεταξύ, έξι πρώην Σοβιετικές δημοκρατίες κατευθύνθηκαν προς την ιδιότητα του μέλους συμμετέχοντας στο πρόγραμμα του ΝΑΤΟ «Συνεργασία για την Ειρήνη». Ο Mead δίνει μεγάλη έμφαση στα επιτεύγματα του Πούτιν στην Γεωργία, την Αρμενία και την Κριμαία. Ωστόσο, ακόμα κι αν ο Πούτιν κερδίζει κάποιες μικρές μάχες, χάνει τον πόλεμο. Η Ρωσία δεν είναι σε άνοδο• αντιθέτως, βιώνει μια από τις μεγαλύτερες γεωπολιτικές συστολές από κάθε άλλη μεγάλη δύναμη στην σύγχρονη εποχή.

Η δημοκρατία περικυκλώνει επίσης την Κίνα. Στα μέσα τής δεκαετίας τού 1980, η Ινδία και η Ιαπωνία ήταν οι μόνες ασιατικές δημοκρατίες, αλλά από τότε, η Ινδονησία, η Μογγολία, οι Φιλιππίνες, η Νότια Κορέα, η Ταϊβάν και η Ταϊλάνδη έχουν προσχωρήσει σε αυτή την ομάδα. Η Μιανμάρ (ονομάζεται αλλιώς και Βιρμανία) έχει κάνει προσεκτικά βήματα προς η πολυκομματική εξουσία - βήματα που έχουν γίνει, όπως η Κίνα δεν παρέλειψε να παρατηρήσει, σε συνδυασμό με την καλυτέρευση των σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Κίνα ζει τώρα σε μια αναμφισβήτητα δημοκρατική γειτονιά.

Αυτές οι πολιτικές αλλαγές έχουν θέσει την Κίνα και την Ρωσία σε άμυνα. Σκεφθείτε τις πρόσφατες εξελίξεις στην Ουκρανία. Τα οικονομικά και πολιτικά ρεύματα στο μεγαλύτερο μέρος τής χώρας ρέουν αναπόδραστα προς την Δύση, μια τάση που τρομοκρατεί τον Πούτιν. Η μοναδική του διέξοδος ήταν να επιβάλλει την θέλησή του στην Ουκρανία να αντισταθεί στην ΕΕ και να παραμείνει στην σφαίρα επιρροής τής Ρωσίας. Αν και μπορεί να είναι σε θέση να κρατήσει την Κριμαία υπό ρωσικό έλεγχο, ο έλεγχος στην υπόλοιπη χώρα τού διαφεύγει. Όπως έχει σημειώσει ο διπλωμάτης της Ε.Ε. Ρόμπερτ Κούπερ, ο Πούτιν μπορεί να προσπαθήσει να καθυστερήσει την στιγμή που η Ουκρανία «θα προσεταιριστεί την ΕΕ, αλλά δεν μπορεί να την σταματήσει». Πράγματι, ο Πούτιν μπορεί να μην είναι καν σε θέση να το επιτύχει αυτό, αφού οι προκλητικές του κινήσεις μπορεί να χρησιμεύουν μόνο για την επιτάχυνση της κίνησης της Ουκρανίας προς την Ευρώπη.