Το Αζερμπαϊτζάν δεν θέλει να είναι Δυτικό | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το Αζερμπαϊτζάν δεν θέλει να είναι Δυτικό

Η ρητορική και η πραγματικότητα της μεγάλης στρατηγικής τού Μπακού
Περίληψη: 

Το Αζερμπαϊτζάν ισχυρίζεται ότι ενδιαφέρεται για την δυτική φιλελεύθερη τάξη. Στην πραγματικότητα, η ελίτ τής χώρας θέλει να αυξήσει τον πλούτο της, χωρίς να απειλεί το ολιγαρχικό πολιτικό σύστημα του Αζερμπαϊτζάν.

Ο THOMAS DE WAAL είναι ανώτερος συνεργάτης στο Πρόγραμμα Ρωσίας και Ευρασίας στο Carnegie Endowment for International Piece.

Η ουκρανική κρίση έχει παρουσιάσει σε άλλες μετα-σοβιετικές χώρες ξεκάθαρες επιλογές εξωτερικής πολιτικής. Σε ένα πρόσφατο άρθρο [1] στο Foreign Affairs, ο James Yan από το University College του Λονδίνου παρουσιάζει ένα προκλητικό επιχείρημα που βασίζεται σε μια αμφισβητήσιμη υπόθεση. Ο Yan ισχυρίζεται ότι το Αζερμπαϊτζάν βρίσκεται αντιμέτωπο με μια επιλογή: «Να περιορίσει την υποστήριξή του για την καθοδηγούμενη από την Δύση φιλελεύθερη τάξη, φλερτάροντας έτσι με το Ιράν και την Ρωσία ή να αγκαλιάσει πλήρως την Δύση και να ρισκάρει περιφερειακή αντίδραση». Η ανάλυση προχωρά στην παραδοχή ότι το Μπακού ενδιαφέρεται πραγματικά να αγκαλιάσει την Δυτική ιδέα περί φιλελεύθερης τάξης.

Τα στοιχεία, ωστόσο, δείχνουν κάτι διαφορετικό: Το Αζερμπαϊτζάν, ενισχυμένο από τον ενεργειακό του πλούτο, θεωρεί τώρα τον εαυτό του αρκετά ισχυρό για να χαράξει έναν τρίτο δρόμο, με τον οποίο υιοθετεί ένα αυταρχικό μοντέλο ρωσικού τύπου, ενώ τοποθετεί τον εαυτό του ως έναν λεγόμενο «στρατηγικό εταίρο» με την Δύση σε θέματα ασφάλειας και ενέργειας. Το στοίχημα είναι ότι δεν χρειάζεται να επιλέξει μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης, το Αζερμπαϊτζάν μπορεί να κάνει και τα δύο. Οι ελίτ τής χώρας ελπίζουν ότι μια συναλλακτική σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη θα τους επιτρέψει να αυξήσουν τον πλούτο τους, χωρίς να απειληθεί το ολιγαρχικό πολιτικό σύστημα του Αζερμπαϊτζάν.

Το σχέδιο αυτό τώρα τίθεται σε δοκιμασία. Τους τελευταίους μήνες, οι ηγέτες τού Αζερμπαϊτζάν έχουν ξεκινήσει τη μεγαλύτερη καταστολή ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην ευρύτερη Ευρώπη και έχουν λάβει μια πιο πολεμοχαρή γραμμή στο νούμερο ένα ζήτημα της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής τους: Την παρατεταμένη σύγκρουση με τον από μακρού χρόνου εχθρό τής χώρας τους, την Αρμενία. Οι Δυτικοί πολιτικοί θα πρέπει να δώσουν μεγαλύτερη προσοχή και να αναρωτηθούν τι σημαίνει αυτή η νέα σκληρή γραμμή τόσο για το Αζερμπαϊτζάν όσο και για την γειτονιά του.

ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ

Το Αζερμπαϊτζάν είναι ίσως η πιο σύνθετη και ενδιαφέρουσα χώρα τής πρώην Σοβιετικής Ένωσης, με τις σιιτικές, τουρκικές, και κοσμικές παραδόσεις του, και ιστορικές συνήθειες τόσο δημοκρατικές όσο και απολυταρχικές. Δύο παράγοντες έχουν διαμορφώσει την τροχιά του από τότε που πέτυχε την ανεξαρτησία του, το 1991. Ο πρώτος είναι ο βάναυσος πόλεμος με την Αρμενία για την επίμαχη ορεινή περιοχή τού Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Και οι δύο πλευρές υπέστησαν τρομερές απώλειες στο πεδίο τής μάχης πριν η Αρμενία κερδίσει μια στρατιωτική νίκη επί του Αζερμπαϊτζάν το 1994. Το Αζερμπαϊτζάν πλήρωσε ακριβά για την σύγκρουση: 20.000 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους και το ένα δέκατο του πληθυσμού του, περισσότεροι από 700.000 Αζέροι, έγιναν πρόσφυγες. Το Αζερμπαϊτζάν όχι μόνο έχασε τον έλεγχο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αλλά και, εν μέρει ή εξ ολοκλήρου, επτά γύρω περιοχές χωρίς σημαντικό αρμενικό πληθυσμό - συνολικά, σχεδόν το 14% του διεθνώς αναγνωρισμένου εδάφους του. Το τραύμα εκείνης της σύγκρουσης και της ήττας έχει στοιχειώσει την χώρα έκτοτε, καθώς ασχολήθηκε με το βάρος των προσφύγων και όρισε τον εαυτό της σε πικρή αντιπαλότητα με τους Αρμένιους.

Ο δεύτερος παράγοντας που διαμόρφωσε την πολιτική τού Αζερμπαϊτζάν είναι το δεύτερο πετρελαϊκό μπουμ τής χώρας (το πρώτο έλαβε χώρα στα τέλη τού 19ου αιώνα). Τον Σεπτέμβριο πριν από είκοσι χρόνια, η ανακάλυψη των νέων κοιτασμάτων πετρελαίου στην Κασπία Θάλασσα έκανε την χώρα έναν ελκυστικό προορισμό για τους διεθνείς επενδυτές. Ο Χαϊντάρ Αλίεφ, ο οποίος ήταν τότε πρόεδρος της, κάλεσε πετρελαϊκές εταιρείες από όλο τον κόσμο να υποβάλλουν προσφορές για έργα στο πλαίσιο αυτού που αποκάλεσε «Το συμβόλαιο του αιώνα». Η προσοδοφόρα συμφωνία που προέκυψε από αυτή την πολιτική – υπό την επίβλεψη του γιού τού Αλίεφ, Ιλχάμ, ο οποίος τον διαδέχθηκε ως πρόεδρος το 2003 - ήταν ο αγωγός Μπακού-Τιφλίδα-Τσεϊχάν. Από το 2006, η βρετανική πετρελαϊκή εταιρεία BP έχει χρησιμοποιήσει τον αγωγό για να στείλει πετρέλαιο από την Κασπία Θάλασσα προς την Μεσόγειο˙ Στο αποκορύφωμά του, εξήγαγε ένα εκατομμύριο βαρέλια πετρελαίου την ημέρα.

Το πετρελαϊκό μπουμ τού Αζερμπαϊτζάν μετέτρεψε εντελώς την οικονομία τής χώρας. Καθ’ όλη την δεκαετία τού 2000, το Αζερμπαϊτζάν απολάμβανε τον υψηλότερο ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης στον κόσμο. Η ραγδαία ανάπτυξη εξάλειψε την χειρότερη φτώχεια μετά την ανεξαρτησία και έδωσε την δυνατότητα στην κυβέρνηση να επαναστεγάσει τους πρόσφυγες οι οποίοι είχαν εγκαταλείψει τα εδάφη που έχασε την δεκαετία τού 1990. Αγόρασε επίσης διεθνή επιρροή με διάφορες μορφές: Μια μακρά σειρά νέων πρεσβειών˙ Μια έδρα στο Συμβούλιο Ασφαλείας τού ΟΗΕ˙ Λαμπερά έργα γοήτρου, όπως η φιλοξενία τού διαγωνισμού τραγουδιού τής Eurovision.

Επίσης, δημιούργησε μια νέα κατηγορία ολιγαρχών. Οι πρόσφατα πλούσιες ελίτ τού Αζερμπαϊτζάν ήταν επιδεικτικές στην κατανάλωση - έχουν αγοράσει ιδιωτικά αεροπλάνα, σπίτια στο Λονδίνο και τη νότια Γαλλία, ακόμη και μεγάλους ευρωπαϊκούς συλλόγους ποδοσφαίρου. Στον βαθμό που ασκούν πολιτική, ο κύριος στόχος των ελίτ είναι να διατηρηθεί η πολιτική και οικονομική ιεραρχία που τους έχει εξυπηρετήσει τόσο καλά. Ολιγαρχικοί πολιτικοί – όπως ο Kemaladdin Heydarov, υπουργός Καταστάσεων Έκτακτης Ανάγκης, ο Zia Mamedov, υπουργός Μεταφορών, και ο Ramil Usubov, υπουργός Εσωτερικών - χρησιμοποιούν την πολιτική τους επιρροή για να προστατεύσουν τον πλούτο τους. Ο πρόεδρος κάθεται σε ένα προνομιακό σημείο στην κορυφή τού κράτους, αλλά ακόμη και εκείνος δεν έχει πλήρως τον έλεγχο τού καθενός κάτω από αυτόν. Μερικοί από αυτούς τους υπουργούς έχουν δημιουργήσει νομικά κυρωμένες de facto πολιτοφυλακές, των οποίων η πίστη είναι τόσο προς το κράτος όσο και στους εκάστοτε προστάτες τους.

Η ΔΥΣΗ ΣΕ ΔΥΟ ΒΗΜΑΤΑ