Ελληνική πολιτιστική διπλωματία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ελληνική πολιτιστική διπλωματία

Smart power ή no power;

Τα τελευταία χρόνια, το matrix αυτό γίνεται ολοένα και πιο σύνθετο, κυρίως εξαιτίας τής εμφάνισης «μη ασφαλών» μη «ελεγχόμενων» ομάδων, αυτοοργανώσεων και πρωτοβουλιών ιδιωτών που πολλαπλασιάζονται με ταχύτητα μέσα από διαδικτυακά μέσα και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όλοι αυτοί οι φορείς, είναι φορείς που ασκούν πολιτιστική διπλωματία. Πρόκειται για την λεγόμενη «διπλωματία τού πολίτη», (people’s diplomacy) και οδηγεί τις κυβερνήσεις σε μια αναγκαστική προσαρμογή των στρατηγικών τους, όπως για παράδειγμα την μετατροπή τού ρόλου τού πολιτιστικού ακολούθου από κύριο ρόλο, σε συντονιστή και accelerator. Ένας φοιτητής φιλολογίας ή ένας καλλιτέχνης μπορεί να είναι δυνάμει διπλωμάτης από την στιγμή που θέλει να εμπλακεί σε ένα δημόσιο, παγκόσμιο διάλογο και ο διάλογος αυτός να καταλήξει σε μια καρποφόρο και αμοιβαία επωφελή συνεργασία.

Ένα ενδεικτικό παράδειγμα είναι το ανεξάρτητο ντοκιμαντέρ «Iran: Hot Tea, Cool Conversations» τού Brenden Hamilton. Ο σκηνοθέτης ταξίδεψε στο Ιράν σαν Αμερικανός φοιτητής με την ελπίδα να μπορέσει να αποκαλύψει μέσα από την καθημερινή τριβή του με Ιρανούς διαφόρων ηλικιών, εισοδημάτων και επαγγελμάτων, την σύγχρονη Ιρανική κουλτούρα, τις ανησυχίες και τα όνειρά τους. Αυτό που ουσιαστικά ήθελε να επιτύχει ήταν να προωθήσει την ιδέα τής «διπλωματίας τού πολίτη» και της μιας παγκόσμιας κοινότητας.

Ο Richard T. Arndt, πρώην πολιτιστικός διπλωμάτης, διαπιστευμένος στο State Department, είχε δηλώσει σε συνέντευξη του: «Οι διεθνείς διαπολιτιστικές σχέσεις αναπτύσσονται φυσιολογικά και οργανικά χωρίς την παρέμβαση της κάθε εθνικής κυβέρνησης, μέσα από τις εμπορικές συναλλαγές, τον τουρισμό, την ανταλλαγή φοιτητών, τα βιβλία, τη μετανάστευση, την πρόσβαση στα διεθνή ΜΜΕ και το διαδίκτυο και εν τέλει τις προσωπικές σχέσεις μεταξύ ανθρώπων που ταξιδεύουν είτε για επαγγελματικούς λόγους είτε για αναψυχή. Αν αυτό είναι πραγματικότητα, η πολιτιστική διπλωματία μπορεί μόνο να υπάρξει όταν παραδοσιακοί διπλωμάτες, που υπηρετούν εθνικές κυβερνήσεις, επιχειρούν να δημιουργήσουν ή να συντηρήσουν τα κανάλια αυτής της φυσικής ροής για να εξυπηρετήσουν τα εθνικά τους συμφέροντα».

Σήμερα, οι ανεπτυγμένες χώρες παγκόσμια, όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Κίνα, η Γερμανία, δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην πολιτιστική διπλωματία ως μέσο διείσδυσης στις χώρες ενδιαφέροντος για την εξυπηρέτηση των εμπορικών και οικονομικών τους συναλλαγών. Το ποσοστό τού προϋπολογισμού των Υπουργείων Εξωτερικών των χωρών αυτών για την άσκηση πολιτιστικής διπλωματίας μπορεί να ανέρχεται και στο, τρομακτικό για την Ελλάδα, 35%.

Σε αυτό το σημείο, πρέπει να υπογραμμίσω ότι ήταν αδύνατον να εντοπίσω από τις πηγές που χρησιμοποίησα για τη συγγραφή του παρόντος άρθρου, ποιο είναι το αντίστοιχο ποσοστό για την Ελλάδα. Εντούτοις, αυτό που γνωρίζουμε καλά είναι ότι τα κατευθυνόμενα προς τον πολιτισμό κονδύλια του Υπουργείου Πολιτισμού τα τελευταία χρόνια δεν ξεπερνούν το 0,4% του προϋπολογισμού.

Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά σε άρθρο της η καθηγήτρια κα Ζωή Κοσμίδου, από τους λίγους που έχει ασχοληθεί ουσιαστικά και σε βάθος με του θέμα: «Οι χώρες τής Δύσης επενδύουν πολύ μεγάλα ποσά στην παραγωγή, ενίσχυση και διάδοση των πολιτιστικών αγαθών στο εξωτερικό. Ας σημειωθεί ότι στην Ελλάδα η πλούσια πολιτιστική δράση των χωρών που διαθέτουν μορφωτικά και πολιτιστικά ιδρύματα συνοδεύεται από αυξημένο δείκτη εισαγωγών στη χώρα μας, με πρώτο [σε ρυθμό αύξησης] τον Καναδά. Τα πολιτιστικά αγαθά αποτελούν, εκτός από τρόπο διάδοσης, διείσδυσης και επιρροής, σημαντικό παράγοντα στην αύξηση των μεγεθών τού εξωτερικού εμπορίου με συνακόλουθο αποτέλεσμα την εισροή ξένων κεφαλαίων και συναλλάγματος στη χώρα παραγωγής. Η πολιτιστική δραστηριότητα είναι κατά το πλείστον άμεσα συνδεδεμένη με την οικονομική.

Η αύξηση των οικονομικών δεικτών και η βελτίωση της δημόσιας εικόνας αποτελούν το μέγα δέλεαρ για τις ιδιωτικές επιχειρήσεις που ενδιαφέρονται να διεισδύσουν στις αγορές άλλων χωρών ή να επιτύχουν καλύτερες πωλήσεις στην εσωτερική αγορά της δικής τους χώρας».

Δεν είναι τυχαίο ότι, στις 13 Ιανουαρίου 2013 η Hillary Clinton, στην εναρκτήρια ομιλία της στην Αμερικανική Γερουσία χρησιμοποίησε ξανά μετά από χρόνια τον όρο «smart power», όρος ο οποίος έγινε το σημείο αναφοράς τής στρατηγικής εξωτερικών υποθέσεων της κυβέρνησης Obama.
Πρώτος χρησιμοποίησε τον όρο ο Joseph Nye, συγγραφέας τού βιβλίου «Soft Power-The means to success in world politics» καθώς και η Suzanne Nossel, αναπληρώτρια του πρεσβευτή Richard Holbrooke στα Ηνωμένα Έθνη κατά την διοίκηση Clinton, με άρθρο της στο περιοδικό Foreign Affairs με τίτλο: «Smart Power: Reclaiming Liberal Internationalism» το 2004.

Ουσιαστικά η «έξυπνη» διπλωματία σε αντιδιαστολή ή συμπληρωματικά με την «σκληρή» διπλωματία (hard power) και την «μαλακή» διπλωματία (soft power) είναι η επιλογή τού κατάλληλου μείγματος διπλωματικών εργαλείων, οικονομικών, στρατιωτικών, πολιτικών, νομικών και για πρώτη φορά και πολιτιστικών, στην εφαρμογή τής εξωτερικής πολιτικής και αποτελεί την πιο σύγχρονη και αποτελεσματική έκφρασή της.

ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΗΜΕΡΑ;

Σε κεντρικό, κυβερνητικό επίπεδο η πολιτιστική διπλωματία ασκείται κυρίως από το Υπουργείο Εξωτερικών και τις αντίστοιχες διευθύνσεις του (π.χ. Διεύθυνση Μορφωτικών και Πολιτιστικών Υποθέσεων που εντάσσει στις αρμοδιότητες του και την ανάπτυξη σχέσεων με την Unesco, κ.ά.), τις Πρεσβείες, τα Προξενεία και τους ακολούθους τους, το Υπουργείο Πολιτισμού, το Υπουργείο Παιδείας, την Γενική Γραμματεία Αποδήμου Ελληνισμού και φυσικά τα περίφημα Ελληνικά Ιδρύματα Πολιτισμού, όπου και όπως αυτά λειτουργούν.

Είναι χαρακτηριστική η επίσημη τοποθέτηση του Υπουργείου Εξωτερικών στην ιστοσελίδα του:
«Η Ελλάδα αναδεικνύεται μέσω ιστορικών διεθνών διοργανώσεων, όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες και ο Μαραθώνιος, ή θεσμών που διεθνοποιήθηκαν, όπως θεσμός τής “Πολιτιστικής Πρωτεύουσας”.