Καλύτερα ασφαλής παρά μετανιωμένος

Μέχρι σήμερα, τρία εκατομμύρια Σύριοι διέφυγαν από τον πόλεμο στην χώρα τους. Η έξοδος έχει ξεπεράσει πλέον την γενοκτονία της Ρουάντα ως την μεγαλύτερη κρίση προσφύγων από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως σήμερα [1]. Μέχρι στιγμής, η μεγαλύτερη εκτόπιση πυροδοτήθηκε από την προέλαση του Ισλαμικού Κράτους τού Ιράκ και της al-Sham (ISIS) στην πόλη Kobani, η οποία έκανε 200.000 αμάχους να φύγουν σε μόλις τέσσερις ημέρες [2]. Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν προειδοποιήσει για μια άλλη [3] Σρεμπρένιτσα [4] αν καταληφθεί το Kobani. Ήδη φιλοξενώντας 800.000 πρόσφυγες από την Συρία, η Τουρκία τώρα υποστηρίζει την δημιουργία μιας «νεκρής ζώνης» [5] -ένα διεθνώς υποστηριζόμενο ασφαλές καταφύγιο στο έδαφος τής Συρίας- για να προστατευθούν τα μεγάλα αστικά κέντρα κατά μήκος των συνόρων τής Συρίας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία προφανώς μελετούν επίσης [6] την ιδέα.

Μεγάλο μέρος τού σχολιασμού σχετικά με την νεκρή ζώνη έχει επικεντρωθεί στα σημαντικά πολιτικά και στρατιωτικά διλήμματα που εμπλέκονται. Θα μπορούσε μια νεκρή ζώνη να επιδεινώσει την κρίση των προσφύγων, με αποτέλεσμα περισσότεροι Σύριοι να φύγουν από τις καταστρεφόμενες από τον πόλεμο πόλεις τους λόγω της υπόσχεσης της ασφάλειας και της διεθνούς βοήθειας; Θα πρέπει στην συνέχεια αυτοί οι πολίτες να προστατεύονται από έναν λεγόμενο ανθρωπιστικό διάδρομο, έναν πυλώνα δυτικών στρατευμάτων και μαχητικών αεροσκαφών γύρω από την περιοχή, ο οποίος θα σύρει αναπόφευκτα την Δύση στον βάναυσο εμφύλιο πόλεμο στην Συρία; Αλλά το πιο σημαντικό ερώτημα μπορεί να είναι νομικής φύσης: Πώς θα μπορούσε το ΝΑΤΟ ή μια συμμαχία με επικεφαλής τις ΗΠΑ να καταλάβει νομίμως τμήμα ενός κυρίαρχου κράτους;

Στον βαθμό που το διεθνές δίκαιο μπορεί να διαμορφώσει και να περιορίσει στρατιωτικούς στόχους, η αιτιολόγηση για μια ουδέτερη ζώνη θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην οργάνωση της υποστήριξης από φίλια κράτη -και θα σηματοδοτήσει προθέσεις σε εχθρικά κράτη. Εδώ, η αξιολόγηση της κατάστασης στο πλαίσιο του κανόνα Ευθύνης Προστασίας (Responsibility to Protect, R2P) θα μπορούσε να είναι το κλειδί. Η R2P θα μπορούσε να δώσει στην Δύση την διεθνή νομιμοποίηση που χρειάζεται για να δημιουργήσει μια ζώνη ασφαλείας γύρω από το Kobani. Αλλά η εστίαση της R2P στην προστασία των αμάχων μπορεί επίσης να εγείρει άβολα ερωτήματα σχετικά με την ευθύνη τής Δύσης για την τύχη των Σύριων προσφύγων, είτε απειλούνται από το ISIS είτε από το καθεστώς τού Μπασάρ αλ-Άσαντ.

Η R2P αντανακλά μια αναδυόμενη συναίνεση μεταξύ των χωρών ότι η προστασία των αμάχων από μαζικές θηριωδίες είναι τόσο ένα βασικό συστατικό κυριαρχίας όσο και ζωτικής σημασίας για την διεθνή ασφάλεια. Όταν ένα κράτος δεν έχει την δυνατότητα ή «προφανώς αποτυγχάνει» να προστατεύσει τον πληθυσμό του από γενοκτονία, εγκλήματα πολέμου ή εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, η R2P εξουσιοδοτεί την διεθνή κοινότητα να παρέμβει. Η κατάσταση στην βόρεια Συρία, όπου το ISIS επιτέθηκε ασύδοτα στους πολίτες τού Kobani, φαίνεται να υπάγεται αποκλειστικά στην R2P. Το καθεστώς Άσαντ είναι είτε απρόθυμο είτε ανίκανο να προστατεύσει τους Κούρδους πολίτες που ζουν εκεί, οι οποίοι βρίσκονται τώρα υπό άμεση απειλή σφαγής από το ISIS, βάσει της εθνικότητάς τους.

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους η Δύση μπορεί να χρειαστεί να βασιστεί στην R2P για να δικαιολογήσει μια ουδέτερη ζώνη στην Συρία. Σε επιστολή τους προς τον Μπαν Κι-Μουν, τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών [7], οι Ηνωμένες Πολιτείες υποστήριξαν την τρέχουσα αεροπορική εκστρατεία τους εναντίον τού ISIS στην Συρία, στην βάση μιας «συλλογικής άμυνας» του Ιράκ. Αλλά το ISIS είχε καταλάβει σημαντικό ιρακινό έδαφος, και σε ένα βαθμό απειλεί την Βαγδάτη [8]. Θα ήταν δύσκολο να υποστηριχθεί ότι το ISIS δημιουργεί μια παρόμοια απειλή για την Τουρκία. Περαιτέρω, η εστίαση της ουδέτερης ζώνης θα είναι περισσότερο για να σώσει τους Σύριους πολίτες παρά για την προστασία τής Τουρκίας από το ίδιο το ISIS, καθιστώντας την αιτιολόγηση της συλλογικής άμυνας μια δύσκολη υπόθεση. Χωρίς ρητό ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών ή μια άδεια από την κυβέρνηση της Συρίας (και τα δύο εξαιρετικά απίθανα), μια νεκρή ζώνη θα χρειαστεί νομική βάση πέρα από την συλλογική άμυνα.

Ένα άλλο ζήτημα είναι ότι οι ζώνες ανάσχεσης ιστορικά απαιτούν πολύ περισσότερα από απλώς αεροπορική δύναμη για να πετύχουν. Όπως δείχνει η σφαγή στην Σρεμπρένιτσα, τα «ασφαλή καταφύγια» μπορεί να καταλήξουν σε τραγωδία, όταν δεν επιβάλλονται από μια σημαντική στρατιωτική παρουσία. Εκεί, Σέρβοι παραστρατιωτικοί σφαγίασαν 8.000 Μουσουλμάνους άνδρες και αγόρια, καθώς ελαφρά οπλισμένες ολλανδικές ειρηνευτικές δυνάμεις παρακολουθούσαν ανήμπορες, μπλοκαρισμένες από ασαφείς κανόνες εμπλοκής και ασυνεπή αεροπορική υποστήριξη από το ΝΑΤΟ. Τόσο στην Συρία όσο και στο Ιράκ, το ISIS έχει αποδειχθεί αποφασισμένο, αδίστακτο και αποτελεσματικό. Μια ουδέτερη ζώνη στην Συρία, λοιπόν, θα απαιτήσει το λιγότερο σημαντικές χερσαίες δυνάμεις σε συριακό έδαφος υποστηριζόμενες από μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων και σαφή εντολή να χρησιμοποιήσουν βία για την προστασία των αμάχων. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς την Δαμασκό να σιωπά καθώς δυτικά στρατεύματα θα καταλαμβάνουν κυρίαρχο έδαφός της. Και τούτο κάνει ακόμη πιο σημαντική την εξασφάλιση ευρείας νομικής αιτιολόγησης για την επιχείρηση αυτή.

Παρ’ όλα αυτά, η στρατιωτική δράση στην βάση τής R2P είναι βέβαιο ότι θα είναι αμφιλεγόμενη, δεδομένου ότι η Ρωσία πιθανώς θα ασκήσει βέτο σε οποιοδήποτε ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας. Δεν υπάρχει καλή απάντηση στο ερώτημα του τι μπορεί να κάνει η διεθνής κοινότητα όταν τα Ηνωμένα Έθνη αποτυγχάνουν να αντιδράσουν ενόψει επικείμενων μαζικών αγριοτήτων. Όταν το Ηνωμένο Βασίλειο υποστήριξε τον περασμένο Αύγουστο [9] ότι η χρήση βίας για να σταματήσουν οι επιθέσεις των χημικών όπλων τού καθεστώτος Άσαντ εναντίον αμάχων θα ήταν νόμιμη ακόμη και χωρίς την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας, πολλά κράτη διαφώνησαν έντονα. Ακόμα κι έτσι, το νόμιμο δικαίωμα να χρησιμοποιηθεί βία για να αποτραπεί γενοκτονία και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας αναμφισβήτητα υπάρχει από την παρέμβαση του ΝΑΤΟ το 1999 στο Κοσσυφοπέδιο. Η R2P εξευγένισε το δόγμα τής ανθρωπιστικής παρέμβασης με την επιβολή ενός νομικού πλαισίου που περιορίζει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις σε εκείνες που θα εστιάζονται στην προστασία των αμάχων. [10]

Βάζοντας την νομιμότητα στην άκρη, μια άλλη ανησυχία είναι ότι η ουδέτερη ζώνη θα μπορούσε να οδηγήσει σε διεύρυνση της Δυτικής αποστολής στην Συρία. Αν και η R2P δεν θα υποχρεώνει νομικά την Δύση να παρέμβει αν το καθεστώς Άσαντ, για παράδειγμα, προχωρήσει σε άλλη μια επίθεση κατά αμάχων με χημικά όπλα, θα το κάνει για την Δύση πολύ πιο δύσκολο να το αγνοήσει. Μια ουδέτερη ζώνη θα αναγκάσει επίσης την Δύση να αντιμετωπίσει την διάλυση της Συρίας, και, κατά κάποιο τρόπο, να αναλάβει την ευθύνη για την τύχη τού λαού της. Η μετά τον Μουαμάρ αλ-Καντάφι αναταραχή στην Λιβύη έχει αφήσει πολλούς απογοητευμένους σχετικά με την ικανότητα της Δύσης να παρεμβαίνει και να σταθεροποιεί τις χώρες τής περιοχής.

Ίσως αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, παρά το ανανεωμένο ενδιαφέρον για την δημιουργία μιας ουδέτερης ζώνης, ο απώτερος στόχος παραμένει θολός. Ορισμένες χώρες, όπως η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, κατά πάσα πιθανότητα την βλέπουν σε μεγάλο βαθμό από ανθρωπιστική άποψη, ως έναν τρόπο για να παρέχουν προστασία και ανακούφιση στους Σύριους που ξεφεύγουν από το ISIS και τον Άσαντ, και για να μπορέσουν οι οργανώσεις βοήθειας να παραδώσουν τα απολύτως απαραίτητα τρόφιμα, νερό και ιατρικά εφόδια. Ωστόσο, άλλοι, όπως η Τουρκία, πιθανόν να θέλουν να χρησιμεύσει επίσης ως σημαντική περιοχή για «μετριοπαθείς» ανταρτικές ομάδες ώστε να εξαπολύσουν επιθέσεις κατά του καθεστώτος Άσαντ. [11] Στην Δαμασκό, μια νεκρή ζώνη είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα θεωρηθεί ως πρόκληση [12]. Αντεπιθέσεις θα μπορούσαν να τραβήξουν τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους στην χειρότερη σύγκρουση στην περιοχή μέσα σε μια γενιά.

Το αν μια συριακή ουδέτερη ζώνη έχει νόημα στρατιωτικά και πολιτικά, εξαρτάται από το ποιος ερωτάται. Σίγουρα, μια ουδέτερη ζώνη παρουσιάζει σοβαρούς κινδύνους - αλλά το status quo γίνεται γρήγορα ανυπόφορο. Αυτό που έκανε ξεκάθαρο η περίπτωση του Kobani είναι ότι η ανθρωπιστική κρίση στην Συρία γίνεται γρήγορα θέμα εθνικής ασφάλειας τής Τουρκίας. Εάν το ΝΑΤΟ ή ο συνασπισμός με επικεφαλής τις ΗΠΑ αποφάσιζε να βοηθήσει την Τουρκία στην ίδρυση μιας ουδέτερης ζώνης, πολλά κράτη αναμφίβολα θα προέβαλλαν αντιρρήσεις, αλλά η R2P θα μπορούσε να παρέχει μια στέρεη νομική βάση για αυτό.

Ακόμα κι έτσι, η R2P δεν θα παρείχε μια λευκή επιταγή για παρέμβαση στην Συρία˙ Θα επιτρέψει μόνο την χρήση της ανάλογης στρατιωτικής δύναμης που είναι απαραίτητη για την προστασία των αμάχων στην νεκρή ζώνη. Υπό την έννοια αυτή, το νομικό πλαίσιο της R2P θα μπορούσε να περιορίσει τον κίνδυνο της διεύρυνσης της αποστολής, εφ’ όσον το καθεστώς Άσαντ δεν διαπράττει μαζικές θηριωδίες στο μέλλον. Αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι η επίκληση της R2P θα στείλει ένα μήνυμα ότι η προστασία των αμάχων τής Συρίας είναι τώρα το καθήκον της Δύσης. Και δεν είναι καθόλου σαφές ότι αυτή είναι μια ευθύνη που οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί της θα καλωσορίσουν.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/142355/j-trevor-ulbrick/better-sa...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.google.com/url?q=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-23...
[2] http://edition.cnn.com/2014/09/22/world/meast/syria-civil-war/
[3] http://www.washingtonpost.com/world/national-security/un-envoy-invokes-s...
[4] http://www.google.com/url?q=http://www.washingtonpost.com/world/national...
[5] http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-outlines-locations-for-potential...
[6] http://www.france24.com/en/20141008-france-hollande-buffer-zone-turkey-s...
[7] http://www.reuters.com/article/2014/09/23/us-syria-crisis-un-usa-exclusi...
[8] http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/isis-an-hour-away-fr...
[9] http://www.theguardian.com/world/2013/aug/29/syria-legal-doubt-british-i...
[10] http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2174768
[11] http://www.nytimes.com/2014/10/10/world/middleeast/turkish-support-of-co...
[12] http://www.todayszaman.com/news-277476-analysts-warn-of-mission-creep-in...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr