Ο μύθος τού χαλιφάτου

Ο βασιλιάς τής Σαουδικής Αραβίας, Σαούντ, παρότι τελικά κατέλαβε τους Άγιους Τόπους από τον Χουσεΐν, ήταν ένας από τους λίγους ηγέτες που ουδέποτε διεκδίκησε το χαλιφάτο, αν και η ιδέα σίγουρα συζητήθηκε. Ο Σαούντ ευθυγραμμίστηκε με το κίνημα των Ουαχάμπι, το οποίο προέκυψε ως μια εξέγερση ενάντια στην υποτιθέμενη παρακμή τής οθωμανικής κυβέρνησης στον 18ο αιώνα. Κατά ειρωνικό τρόπο, αν και η αντίθεσή του στους οθωμανικού στιλ χαλίφηδες ήταν κοινή με άλλους Άραβες, ο ιδιαίτερος θρησκευτικός του κλάδος ήταν πολύ ριζοσπαστικός [10] ώστε να σκεφτεί ποτέ ότι είχε πολλές πιθανότητες να γίνει ο ίδιος χαλίφης.

Στο τέλος, όμως, η απρέπεια των εν λόγω πολιτικών αντιπαραθέσεων ήταν μόνο ένας από τους παράγοντες που βοήθησαν να βάλουν την συζήτηση περί χαλιφάτου στο περιθώριο μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Πολλοί Μουσουλμάνοι είχαν αντιδράσει στην κατάργησή του εντείνοντας τις προσπάθειές τους να οικοδομήσουν κοσμικές συνταγματικές κυβερνήσεις στις χώρες τους. Πράγματι, ορισμένες από τις ισχυρότερες αντιδράσεις στις χαλιφατικές προσδοκίες τού Αιγύπτιου βασιλιά ήρθαν από [10] Αιγύπτιους φιλελεύθερους, οι οποίοι αντιτίθεντο σε οποιαδήποτε κίνηση θα μπορούσε να αυξήσει την δύναμη της μοναρχίας. Ο Αιγύπτιος μελετητής Αλί Αμπντ αλ-Ραζίκ, στην διαβόητη αμφιλεγόμενη κριτική του για την ίδια την ιδέα ενός χαλιφάτου, το προχώρησε τόσο μακριά ώστε να υποστηρίξει [11] ότι το Κοράνι δεν περιέχει «καμία αναφορά στο χαλιφάτο για το οποίο οι Μουσουλμάνοι απευθύνουν έκκληση». Αυτή ήταν επίσης η περίοδος όπου ένας αριθμός στοχαστών, κοσμικών και ευσεβών Μουσουλμάνων, άρχισαν να συζητούν το ενδεχόμενο ότι ο χαλίφης πρέπει να είναι μια καθαρά θρησκευτική προσωπικότητα, σαν ένας «ισλαμικός πάπας», απαλλαγμένος από οποιαδήποτε κοσμική εξουσία.

ΜΙΑ ΕΛΠΙΔΑ ΚΑΙ ΜΙΑ ΠΡΟΣΕΥΧΗ

Θα ήταν λάθος να πιστεύουμε ότι τα ισλαμικά κινήματα του 21ου αιώνα που προσπαθούν να αναβιώσουν το χαλιφάτο, το πράττουν στο όνομα μιας σαφούς και καλά καθορισμένης ισλαμικής εντολής. Μάλλον, είναι απλά διαφορετικοί δρώντες σε μια μακραίωνη συζήτηση για μια ιδέα που μόνο περιστασιακά έχει κερδίσει ευρύ ενδιαφέρον στον ισλαμικό κόσμο.

Η κληρονομιά των προηγούμενων γύρων αυτού του επιχειρήματος μπορεί ακόμα να γίνει αισθητή σήμερα. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι, ως ιστορική πηγή έμπνευσης, το οθωμανικό χαλιφάτο κατέχει την περισσότερη επιρροή μεταξύ των Τούρκων ισλαμιστών, των οποίων η νοσταλγία χρωστάει πολύ περισσότερα [12] στον τρόπο που οι Τούρκοι εθνικιστές δόξασαν την αυτοκρατορία από όσα [χρωστά] στην ευσέβεια των σουλτάνων. Αντίθετα, η θρησκευτική κληρονομιά τής κριτικής τού Αμπντ αλ-Ουαχάμπ στον 18ο αιώνα για το οθωμανικό κράτος, σε συνδυασμό με την πολιτική κληρονομιά τού πιο πρόσφατου αντι-οθωμανικού αραβικού εθνικισμού, δίνει σε πλειάδα μη-Τούρκων ισλαμιστών αρκετούς λόγους να προτιμούν το προηγούμενο ενός αραβικού χαλιφάτου.

Με το να αντιμετωπίζουν το οθωμανικό χαλιφάτο ως το τελικό σημείο ιστορικής αναφοράς για το ποιο ρεύμα φιλοδοξούν οι σημερινοί ισλαμιστές, οι Δυτικές αυθεντίες συγχέουν το σύγχρονο όνειρο περί ενός ισχυρού, καθολικά σεβαστού Μουσουλμάνου ηγέτη με το αποτυχημένο όνειρο του τελευταίου Οθωμανού σουλτάνου να γίνει ο ίδιος μια τέτοια προσωπικότητα. Οι περιστάσεις που ενώνουν αυτά τα όνειρα -και το δέλεαρ της ισχυρής θρησκευτικής εξουσίας απέναντι στην Δυτική πολιτική, στρατιωτική και οικονομική ισχύ- μπορεί να είναι οι ίδιες. Αλλά το ίδιο είναι και οι προκλήσεις. Οι σύγχρονοι διεκδικητές τού τίτλου τού χαλίφη μπορεί να βρεθούν γρήγορα στην ίδια βάρκα με τους Οθωμανούς χαλίφηδες. Η πολιτική ή η στρατιωτική επιτυχία, παρά η ιστορία ή η θεολογία, μπορεί να φέρει μια βραχύβια νομιμοποίηση, αλλά η αποτυχία σε αυτές τις σφαίρες θα φέρει και άλλους διεκδικητές τής εξουσίας.

Copyright © 2002-2014 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/142379/nick-danforth/the-myth-of-...