Η οπισθοχώρηση της ειρήνης στην Ευρώπη

Ανοίγω το ημερολόγιό μου και διαβάζω τον πρωτοσέλιδο τίτλο τής γαλλικής εφημερίδας «Le Monde» τής 22ας Νοεμβρίου 1990: «Χαιρετίζουμε το τέλος τής περιόδου των συγκρούσεων και της διαiρεσης στην Ευρώπη».

Ναι, έτσι πρόβαλε η έγκυρη αυτή εφημερίδα την «Χάρτα των Παρισίων για μια Νέα Ευρώπη», η οποία υιοθετήθηκε από την ιστορική Συνάντηση Κορυφής τής Διάσκεψης για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι στις 20 και 21 Νοέμβριου 1990. Πρόκειται για τον σημερινό ΟΑΣΕ, την τότε ΔΑΣΕ, που επιτηρεί και ελέγχει τον σεβασμό τής εκεχειρίας στην ανατολική Ουκρανία.

Πόσο εξωπραγματικός αλήθεια ακούγεται σήμερα;

Πριν 24 ακριβώς χρόνια, έναν μόνο χρόνο μετά την κατάρρευση του τείχους τού Βερολίνου, στις 21 Νοεμβρίου 1990, οι ηγέτες όλων των χωρών τής Ευρώπης, ανατολικής και δυτικής, των ΗΠΑ και του Καναδά, συναντήθηκαν για πρώτη φορά στο Παρίσι, πλέον ως εκπρόσωποι χωρών με κοινό παρονομαστή την ελευθερία, την δημοκρατία, την δέσμευση για τήρηση των αρχών τής καλής γειτονίας, τον σεβασμό του απαραβίαστου των συνόρων και της κυριαρχίας των κρατών, την δέσμευση για ειρηνική επίλυση των διαφορών και την συνεργασία, την δέσμευση, την δέσμευση, την δέσμευση...

Οι 34 ηγέτες τής τότε ΔΑΣΕ, μεταξύ των οποίων προσωπικότητες άξιες να φέρουν τον τίτλο τού ηγέτη, όπως η Μάργκαρετ Θάτσερ, ο Φρανσουά Μιτεράν, ο Χέλμουτ Κολ, ο Τζωρτζ Μπους (ο πρεσβύτερος) και ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, έβαλαν την υπογραφή τους στη «Χάρτα των Παρισίων για μια Νέα Ευρώπη», ένα κείμενο που αυτάρεσκα το ονομάσαμε τότε ιστορικό.

Επικεφαλής τής ελληνικής αντιπροσωπείας ήταν ο πρωθυπουργός Κώστας Μητσοτάκης μαζί με τον υπουργό Εξωτερικών Αντώνη Σαμαρά. Ήμουν εκεί έχοντας διαπραγματευτεί το κείμενο της Χάρτας στην προπαρασκευαστική Συνάντηση της Βιέννης.

Τι ακριβώς έγινε στο Παρίσι; Οι ηγέτες υποσχέθηκαν, θα προτιμούσα την λέξη δεσμεύτηκαν, κατά τον πιο πανηγυρικό τρόπο, να εγγυηθούν το τέλος των συγκρούσεων και της διαίρεσης της γηραιάς ηπείρου, τον σεβασμό και την συνεργασία μεταξύ των κρατών και την «απελευθέρωση της Ευρώπης από το βάρος τού παρελθόντος», από το άχθος της ιστορίας της. Δηλαδή, από το βάρος των λέξεων «η ιστορία επαναλαμβάνεται».

Ο πρόεδρος Τζωρτζ Μπους (ο πρεσβύτερος) δήλωνε ότι «ο ψυχρός πόλεμος τελείωσε». Ανάλογο μήνυμα έστελνε και ο πρωτοσέλιδος τίτλος τής εφημερίδας Liberation: «Η Ευρώπη Γιορτάζει το τέλος τού Ψυχρού Πολέμου».

Ευφορία, αισιοδοξία και διακηρύξεις αρχών για το μέλλον τής Ευρώπης. Για το μέλλον μας.
Τι πήγε όμως στραβά; Τι ακριβώς συνέβη ; Γιατί κατά κανόνα διαψεύδουμε μόνοι μας τις προσδοκίες που δημιουργούμε;

Θα μπορούσα να προσφύγω στα κατά τον Θουκυδίδη λόγια των Αθηναίων όταν απευθύνθηκαν στους πολιορκημένους κατοίκους τής Μήλου: «Αν κρίνει κανείς από τις αποφάσεις σας, είσθε μοναδικοί θεωρώντας το μέλλον ως πιο σίγουρο από το παρόν και επιτρέποντας στις επιθυμίες σας να μετατρέψουν τα αβέβαια σε πραγματικότητα».

ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΥΤΑΠΑΤΕΣ

Αν μου επιτραπεί να ερμηνεύσω τον Θουκυδίδη, θα έλεγα πολύ άπλα ότι οι διακηρύξεις και οι δηλώσεις όλων μας στηρίχτηκαν περισσότερο στις ευχές και τις επιθυμίες μας και λιγότερο στην ανάλυση των πρόβλεψη και στην λογική ανάλυση των δεδομένων. Μήπως ακριβώς το ίδιο δεν συμβαίνει και τώρα με την στάση τής Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και των ΗΠΑ στην Μέση Ανατολή και την Βόρειο Αφρική;

Προσπαθώ να εξηγήσω γιατί. H κατάρρευση της Συνθήκης τής Βαρσοβίας και του κομμουνισμού -τουλάχιστον κατά την σοβιετική του ορθοδοξία- προκάλεσε ευφορία διότι είχε τις εξής άμεσες συνέπειες:

1) την επανένωση της Γερμανίας, μέσω της λεγόμενης Συμφωνίας 2+4. Υπενθυμίζω ότι ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ συμφώνησε χωρίς να ζητήσει κανένα αντάλλαγμα. Μάλιστα, στην κρίσιμη συζήτηση που είχε με τον Τζωρτζ Μπους, ο τελευταίος ζήτησε από τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ να επαναλάβει την θέση τής Μόσχας για την επανένωση της Γερμανίας. Ήθελε να είναι σίγουρος ότι δεν αντελήφθη λάθος. Το σχετικό σημείωμα-χαρτί, που του έδωσε ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας Μπρέντ Σκόουκροφτ, αποτελεί πια ιστορικό ντοκουμέντο,

2) το τέλος τού διπολισμού στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο,

3) το τέλος της πολιτικο-ιδεολογικής διαίρεσης στην Ευρώπη σε Ανατολή και Δύση,

4) κυρίως, όμως, την απόλυτη κυριαρχία των ΗΠΑ στην παγκόσμια σκακιέρα. Χωρίς αντίπαλο σε στρατηγικό επίπεδο, οι ΗΠΑ με την διάλυση της Συνθήκης της Βαρσοβίας και την αποσύνθεση της Ε.Σ.Σ.Δ. επέτυχαν εν τέλει αυτό που λίγοι στην Ουάσιγκτον, μεταξύ αυτών ο Ρόναλντ Ρήγκαν, πίστευαν ότι ήταν εφικτό. Να κερδίσουν τον Ψυχρό Πόλεμο.

Τι υποτιμήσαμε αλήθεια στην Ευρώπη; Η απάντηση μου δεν είναι ίσως πολύ πρωτότυπη: Υποτιμήσαμε την ιστορία. Υποτιμήσαμε την γεωγραφία. Υποτιμήσαμε τον αλυτρωτισμό. Υποτιμήσαμε τον θρησκευτικό και εθνοτικό φανατισμό. Υποτιμήσαμε τον κυνισμό ορισμένων βαλκανικής κοπής «ηγετών».

Σύντομα καταλάβαμε ότι οι προσδοκίες μας για αλλαγή συμπεριφοράς και στάσης των ευρωπαϊκών κρατών, λαών και ηγεσιών αλλά και των ευρωπαϊκών θεσμών, της Ευρωπαϊκής Ένωσης συμπεριλαμβανομένης, απέναντι στα μαθήματα της ιστορίας ήταν τουλάχιστον υπερβολικές.

Είχαμε λοιπόν άγνοια, έλλειψη αντίληψης και πολιτικού ρεαλισμού ή απλώς πλεόνασμα πολιτικού κυνισμού; Ακόμη δεν γνωρίζω την σωστή απάντηση.