Προς υπεράσπιση της χρηματο-οικονομικής καινοτομίας

ΜΗΧΑΝΗ ΙΔΕΩΝ

Ακόμα κι οι πιο ένθερμοι επικριτές της Wall Street δεν αμφισβητούν την αξία των χρηματοοικονομικών καινοτομιών στο βάθος της ανθρώπινης ιστορίας. Η εφεύρεση του χρήματος, η χρήση παραγώγων συμβολαίων, καθώς και η δημιουργία των χρηματιστηρίων αντιπροσωπεύουν όλα έξυπνες λύσεις στα προβλήματα του πραγματικού κόσμου. Η πρόοδος αυτή βοήθησε στην προώθηση του εμπορίου, την δημιουργία επιχειρήσεων και την κατασκευή υποδομών. Ο σύγχρονος κόσμος χρειάζεται την χρηματοοικονομική για να μπορέσει να λειτουργήσει.

Αλλά ο κόσμος αυτός ακόμα εξελίσσεται, ενώ το αίτημα για την οικονομική δημιουργικότητα είναι σήμερα πιο ισχυρό από ποτέ. Ευτυχώς, παρ’ όλες τις πρόσφατες επικρίσεις, κατάφερε κι ο χρηματοπιστωτικός τομέας να εξελιχτεί. Σήμερα, αυτή η βιομηχανία φιλοξενεί όχι μόνο μεγάλες τράπεζες που λαμβάνουν παχυλές αμοιβές, αλλά και καινοτόμους επενδυτές που επανεξετάζουν τους τρόπους με τους οποίους τα χρήματα, η ζωή κι η τεχνολογία σχετίζονται μεταξύ τους.

Για να εξετάσουμε ένα μόνο παράδειγμα, πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, αντιμετωπίζουν μια πίεση άνευ προηγουμένου για να μειώσουν τους προϋπολογισμούς τους περικόβοντας τις δημόσιες δαπάνες τους. Ως αποτέλεσμα, κοινωνικά προγράμματα -όπως, η αποκατάσταση των φυλακισμένων και η κατάρτιση των ανέργων- μπορεί να καταρρεύσουν. Ακόμα και στις χώρες όπου θα συνεχιστούν αυτές οι πρωτοβουλίες, συχνά καταλήγουν να σπαταλούν τα χρήματα των φορολογουμένων, διότι είτε αποτυγχάνουν να συνδέσουν τις δαπάνες με τα επιθυμητά αποτελέσματα είτε καταλήγουν να επικεντρώνονται σε τελείως λάθος ζητούμενα. Πολλά προγράμματα απασχόλησης-κατάρτισης, για παράδειγμα, εστιάζουν στον αριθμό των ανθρώπων που εγγράφονται και ολοκληρώνουν το πρόγραμμα και όχι στον αριθμό των συμμετεχόντων οι οποίοι καταφέρνουν στην συνέχεια να βρουν δουλειά. Οι ατέλειες αυτού του είδους είναι κοινές σε όλες τις κρατικά χρηματοδοτούμενες πρωτοβουλίες. Σύμφωνα με το Brookings Institution, από τις δέκα αυστηρές αξιολογήσεις των κοινωνικών προγραμμάτων που οργανώθηκαν από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ κατά την περίοδο 1990-2010, στις εννέα διαπιστώθηκε ότι τα προγράμματα είτε παρήγαγαν ασθενώς θετικά αποτελέσματα είτε δεν είχαν καμία απολύτως επίδραση.

Η χρηματοοικονομική παρενέβη με απαντήσεις τόσο στο πρόβλημα της χρηματοδότησης όσο και στις ελλείψεις σχεδιασμού και παρακολούθησης. Ένα καινοτόμο εργαλείο, που είναι γνωστό ως ομόλογο κοινωνικού αντίκτυπου (social impact bond), προσελκύει ιδιωτικές επενδύσεις σε προγράμματα που ιχνηλατούν πολυάριθμα κοινωνικά οφέλη. Για παράδειγμα, ένα ομόλογο κοινωνικού αντίκτυπου που επικεντρώνεται στην αποκατάσταση των κρατουμένων μπορεί να παρακολουθήσει τον αριθμό νέων καταδικαστικών αποφάσεων πρώην τροφίμων για έναν χρόνο μετά την αποφυλάκισή τους. Μείωση στις επαναληπτικές καταδίκες σημαίνει μείωση στις δαπάνες της κυβέρνησης, η οποία μπορεί στην συνέχεια να χρησιμοποιήσει τα χρήματα που εξοικονομεί για να εξοφλήσει τους επενδυτές. Η πρώτη πρωτοβουλία τέτοιου είδους εισήχθη το 2010 από την πόλη του Peterborough στο Ηνωμένο Βασίλειο, κι αυτό το πρόγραμμα έχει ήδη μειώσει τα ποσοστά υποτροπής σε σύγκριση με την εθνική ομάδα ελέγχου [στμ: ένα σύνολο που αντικατοπτρίζει τον εθνικό μέσο όρο]. Άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, έχουν εισαγάγει παρόμοια δικά τους προγράμματα. Η Νέα Υόρκη ξεκίνησε ένα ομόλογο κοινωνικού αντίκτυπου το 2012 που επικεντρωνόταν σε εφήβους έγκλειστους στο νησί Rikers ˑ στο πρόγραμμα έχει επενδύσει η Goldman Sachs. Και η Μασαχουσέτη ανακοίνωσε δύο ομόλογα κοινωνικού αντίκτυπου, ένα από τα οποία θα χρηματοδοτήσει μια επταετή προσπάθεια για την μείωση υποτροπής κρατουμένων, με προϋπολογισμό 27 εκατομμύρια δολάρια.

Ο λόγος για τον οποίο η χρηματοοικονομική ίσως και να καταφέρει να λύσει προβλήματα τέτοιας πολυπλοκότητας είναι η ικανότητά της να ευθυγραμμίζει τα κίνητρα των διαφόρων συμμετεχόντων στην αγορά -σ’ αυτήν την περίπτωση τις κυβερνήσεις που ζητούν υπηρεσίες, τις κοινωνικές οργανώσεις που τις παρέχουν και τους επενδυτές που δίνουν τα κεφάλαια. Οι κυβερνήσεις έλκονται από τα ομόλογα κοινωνικού αντίκτυπου, επειδή απαιτούν την αποπληρωμή τους μόνο όταν τα προγράμματα που χρηματοδοτούν πετύχουν κάποια αποτελέσματα. Οι κοινωνικές οργανώσεις συμμετέχουν, επειδή οι πρωτοβουλίες αυτές εμπλέκουν ιδιωτικές επενδύσεις για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ό, τι προσφέρουν συνήθως οι ομοσπονδιακές συμβάσεις. Και οι επενδυτές επωφελούνται από τα λεπτομερή στοιχεία σχετικά με την επιτυχία εκτέλεσης των προγραμμάτων. Τα ομόλογα κοινωνικού αντίκτυπου δεν θα είναι ποτέ η μόνη λύση για το συρρικνούμενο κράτος. Αλλά αποτελούν μια εξαιρετικά υποσχόμενη δίοδο για να την εξερευνήσει κανείς.

ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΣΥΝΟΡΑ

Οι κυβερνήσεις δεν είναι οι μόνες που αντιμετωπίζουν τεράστια οικονομική πίεση ˑ οι ιδιώτες πρέπει να καταπιαστούν με παρόμοιες προκλήσεις. Σήμερα, οι απλοί άνθρωποι στις ανεπτυγμένες οικονομίες αναμένεται να ζήσουν περισσότερο από κάθε γενιά πριν από αυτούς, όμως γενικά δεν εξοικονομούν με κανέναν τρόπο αρκετά για την συνταξιοδότησή τους. Υπερβολικά πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους κρατούν ελάχιστα χρήματα στην άκρη ως προστασία απέναντι σε απρόβλεπτα σοκ. Κι ένα μεγάλο ποσοστό έχει πρόβλημα πρόσβασης σε πιστώσεις, ιδίως αν βρίσκεται περιθωριοποιημένο από το οικονομικό σύστημα.