Αρνητές αλλά και περήφανοι γενοκτόνοι | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Αρνητές αλλά και περήφανοι γενοκτόνοι

Η σχέση της σύγχρονης Τουρκίας με την αρμενική καταστροφή του 1915
Περίληψη: 

«Η πιo θλιβερή μέρα στο αρμενικό ημερολόγιο είναι η 24η Απριλίου, όταν ένας διασκορπισμένος λαός θυμάται μια καταστροφή την οποία οι πλείστοι από εμάς έχουν ξεχάσει».

Ο ΜΑΡΙΟΣ Λ. ΕΥΡΥΒΙΑΔΗΣ είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

«Πάντοτε βρίσκω διασκεδαστικό (amusing) το γεγονός πως οι Τούρκοι είναι αρνητές αλλά ταυτόχρονα και περήφανοι για την γενοκτονία που διέπραξαν κατά των Αρμενίων», ήταν η απάντηση του Αμερικανο-αρμένιου ακτιβιστή Andrew Kevorkian, σε ανταλλαγή μηνυμάτων που είχα πρόσφατα μαζί του μέσω του διαδικτύου.

Αφορμή της επικοινωνίας μας υπήρξε η βεβήλωση αρμενικής εκκλησίας στην Πόλη, που έγινε γύρω στις 25 Μαρτίου. Στους τοίχους της εκκλησίας, με την επωνυμία «Sourp Astuanzazh», γράφηκε «1915 ευλογημένο έτος» καθώς επίσης «Τί σημαίνει πως είστε όλοι Αρμένιοι, εφόσον υπάρχει ήδη ένας Ogun Samast»;

Το έτος 1915 άρχισαν οι οργανωμένες τζιχαντιστικές σφαγές των Αρμενίων και των άλλων αυτόχθονων χριστιανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας από τους Νεότουρκους, αν και των Ελλήνων ειδικά είχαν ήδη αρχίσει από το 1914, όπως τεκμηριώνει ο παγκοσμίου φήμης Ελληνο-αμερικανός ιστορικός Speros Vryonis Jr., στο εμβληματικό του έργο, «The Mechanism of Catastrophe» ( 2005). O δε Ogun Samast υπήρξε ο δεκαεφτάχρονος που το 2007 δολοφόνησε, έξω από τα γραφεία της αρμενικής εφημερίδας Agos, τον αρχισυντάκτη και ιδιοκτήτη της, Αρμενο-τούρκο ακτιβιστή και θιασώτη της αρμενο- τουρκικής φιλίας, Hrant Dink. Σε διαδηλώσεις πριν και κατά την κηδεία του Dink στην Πόλη, χιλιάδες διαδηλωτές φώναζαν «Είμαστε όλοι Hrant, είμαστε όλοι Αρμένιοι». Φέτος και μετά από οκτώ χρόνια ηθελημένης κωλυσιεργίας και παραπλάνησης από το τουρκικό βαθύ κράτος, ο Samast παραδέχθηκε, τελικά, πως αξιωματούχοι της αστυνομίας και των μυστικών υπηρεσιών του κράτους τον «ενέπνευσαν», τον καθοδήγησαν και τον όπλισαν ώστε να διαπράξει την δολοφονία.

Η τοποθέτηση του Κεβορκιάν μου θύμισε ένα περιστατικό που συνέβη αρχές του 1980 στην Νέα Υόρκη και το οποίο αφηγήθηκε κατ´ιδίαν ο πρωταγωνιστής του, δημοσιογράφος των The New York Times, Κarl E. Meyer, τότε επίσημος σχολιογράφος (editorial writer) της εφημερίδας.

Μέχρι το 1965, πρέπει να υπομνησθεί, αναφορές στον διεθνή τύπο για την γενοκτονία των Αρμενίων από τους Τούρκους ήταν ένα μεγάλο ταμπού στην Δύση. Οι ίδιοι κυνικοί λόγοι «στρατηγικής σκοπιμότητας» που ισχύουν και σήμερα, κυρίως σε Ουάσιγκτον και Λονδίνο ώστε να μην ενοχλείται και να «εξαγριώνεται» η Άγκυρα, ίσχυαν και τότε. Όμως το 1965 και 50 χρόνια μετά από τις γενοκτονικές σφαγές, στην Σοβιετική Αρμενία αλλά και στην ισχυρή και μεγάλη αρμενική κοινότητα του Λιβάνου υπήρξαν, για πρώτη φορά, δημόσιες διαδηλώσεις μνήμης για τα θύματα των Νεοτούρκων καθώς επίσης και η απαίτηση διεθνούς αναγνώρισης του ειδεχθούς αυτού εγκλήματος. Το ίδιο έτος και επίσης για πρώτη φορά, υπήρξε αναφορά στο γενοκτονικό έγκλημα στην Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ από τον αείμνηστο Σπύρο Κυπριανού , τότε υπουργό Εξωτερικών της Κύπρου. Έτσι, όταν το 1985 θα είχαμε την 75η επέτειο, το ζήτημα και η απαίτηση για αναγνώριση της γενοκτονίας βρισκόταν ήδη στην διεθνή πολιτική ατζέντα με την Τουρκία να το πολεμά μετωπικά.

Κύριο πεδίο αντιπαράθεσης τότε, δηλαδή το 1985, όπως και σήμερα, υπήρξε η Αμερική και συγκεκριμένα η αναγνώριση της γενοκτονίας από το αμερικανικό Κογκρέσο. Τα έτη 1982-3 η εφημερίδα Τhe New York Times αφιέρωσε αρκετές σελίδες ερευνώντας το θέμα και φιλοξενώντας διάφορες απόψεις. Υπήρχε βέβαια μια ειρωνεία σ’ αυτό, διότι το αρχείο της εφημερίδας είχε εκτενή και λεπτομερέστατη κάλυψη των σφαγών από ανταποκριτές της στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Όμως, το ερώτημα ήταν κατά πόσο οι σφαγές υπήρξαν προμελετημένες και συστημικά οργανωμένες από τους Νεότουρκους, ώστε να πληρούν το κριτήριο ηθελημένης εξόντωσης εθνότητας και να συνιστούν, έτσι, «γενοκτονία». Οι Τούρκοι και οι απολογητές τους αρνούνταν και συνεχίζουν μέχρι σήμερα να αρνούνται κάτι τέτοιο.

Κατέχοντας την νευραλγική θέση του σχολιαστή στην εφημερίδα, ο Karl Meyer είχε βαρύνουσα άποψη και προσεγγίστηκε και από τις δύο πλευρές. Όπως αφηγείται, τον προσέγγισε ειδικά ένας πολύ αξιόλογος επαγγελματικά Τουρκο -αμερικανός που προσπαθούσε να τον πείσει πως κάθε άλλο παρά υπήρξε γενοκτονία, πως δεν υπήρξαν θύτες και θύματα και πως Τούρκοι και Αρμένιοι υπέφεραν αμοιβαία ως θύματα του χάους και της τραγωδίας του πολέμου. Μετά από αρκετές συναντήσεις και τηλεφωνήματα ήταν προφανές στον Τούρκο πως η προσπάθειά του θα αποτύγχανε. Έκανε ωστόσο ένα τελευταίο τηλεφώνημα και αφού πλέον δεν τον πήγαινε άλλο να συνεχίσει την συνομιλία, εκνευρισμένος έκλεισε το τηλέφωνο με έναν άναυδο Meyer να τον ακούει να του λέει , «Ναι, τους σφάξαμε και έπρεπε να τους είχαμε σφάξει τότε όλους ώστε να μην έχουμε σήμερα αυτό το πρόβλημα και εμείς αυτή την κουβέντα»!

Στις 23 Απριλίου 1983, στον χώρο του Editorial Notebook της εφημερίδας, ο Μeyer άρχιζε το κείμενο του «Armenian Memory, Turkish Amnesia» ως εξής: «Η πιo θλιβερή μέρα στο αρμενικό ημερολόγιο είναι η 24η Απριλίου, όταν ένας διασκορπισμένος λαός θυμάται μια καταστροφή την οποία οι πλείστοι από εμάς έχουν ξεχάσει. Έλαβε χώρα στις 24 Απριλίου 1915, όταν μια μεγάλη και ανθούσα Αρμένικη κοινότητα στην Τουρκία έγινε το αντικείμενο της πρώτης επίσημης γενοκτονίας του αιώνα».

Η θέση του επίσημου τουρκικού κράτους όπως και του μέσου Τούρκου πολίτη, με κάποιες σημαντικές εξαιρέσεις την τελευταία δεκαετία από μια μερίδα επώνυμων διανοουμένων, είναι πως ποτέ δεν υπήρξε γενοκτονία των Αρμενίων και των άλλων χριστιανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας, αλλά είναι περιχαρείς που έγινε!