Η λέξη από «Γ» | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η λέξη από «Γ»

Η σφαγή των Αρμενίων και οι πολιτικές πέριξ της γενοκτονίας

Οι Ηνωμένες Πολιτείες χρησίμευσαν ως η κύρια αρένα για αυτούς τους ισχυρισμούς και τις διαψεύσεις. Σε ένα βιβλίο που εκδόθηκε το 1990, ο Heath Lowry, ο επικεφαλής τού νεοσύστατου Ινστιτούτου Τουρκικών Σπουδών στην Ουάσιγκτον DC, ακολούθησε μια κοινή γραμμή τού τουρκικού επιχειρήματος: Θέτοντας αμφιβολίες για την αυθεντικότητα των Δυτικών αυτόπτων μαρτύρων. Η δική του καταγραφή, The Story Behind “Ambassador Morgenthau’s Story”, [Η ιστορία πίσω από την «Ιστορία τού πρέσβη Morgenthau»], ισχυρίστηκε ότι ο Morgenthau ήταν ένας αναξιόπιστος μάρτυρας. Άλλοι υποστήριξαν ότι οι Αμερικανοί ιεραπόστολοι ήταν αναξιόπιστοι ως πηγές, λόγω της αντι-μουσουλμανικής προκατάληψής τους. Με την πάροδο των ετών, οι προσπάθειες για να δυσφημήσουν δεκάδες πρωτογενείς πηγές γίνονται όλο και πιο στρεβλές. Η τουρκική ιστοσελίδα Tall Armenian Tale που έχει ως βάση τις ΗΠΑ, για παράδειγμα, προσπαθεί επίπονα να θέσει υπό αμφισβήτηση τον κάθε έναν από τις εκατοντάδες αυτόπτες μάρτυρες τής σφαγής.

Μια πιο νομοταγής γραμμή της ιστορικής έρευνας έχει επικεντρωθεί στα μέχρι τώρα αγνοημένα δεινά των Μουσουλμάνων στην Ανατολία και τον Καύκασο κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτές οι καταγραφές επισημαίνουν ότι οι Αρμένιοι δεν ήταν οι μόνοι άνθρωποι που αντιμετώπισαν διώξεις στην ανατολική Τουρκία. Οι κουρδικοί και τουρκικοί πληθυσμοί, επίσης, υπέστησαν τα πάνδεινα στα χέρια τού ρωσικού στρατού, που περιείχε διάφορα συντάγματα Αρμενίων, όταν αυτές οι δυνάμεις κατέλαβαν κομμάτια της ανατολικής Τουρκίας όχι πολύ καιρό μετά τις απελάσεις των Αρμενίων. Αργότερα, την περίοδο 1918-1920, Αζέροι Μουσουλμάνοι απελάθηκαν από την για λίγο ανεξάρτητη Δημοκρατία της Αρμενίας πριν κατακτηθεί από τους Μπολσεβίκους.

Το πολεμικό πλαίσιο της σφαγής των Αρμενίων και η πολλαπλότητα των παραγόντων που ενεπλάκησαν -πέραν των Αρμενίων και των Τούρκων: Ασσύριοι, Αζέροι, Έλληνες, Κούρδοι, Βρετανοί, Γερμανοί και Ρώσοι- το έκαναν πιο δύσκολο να ειπωθεί η ιστορία σε όλες τις αποχρώσεις της. Η ιστορία της γενοκτονίας των Αρμενίων δεν έχει την καταστροφική απλότητα της αφήγησης του Ολοκαυτώματος. Αλλά μια νέα γενιά ιστορικών έχει τελικά αναλάβει την πρόκληση του να εξηγήσει όλο το πλαίσιο της τραγωδίας. Ορισμένοι από αυτούς, όπως ο Raymond Kevorkian, είναι Αρμένιοι, ενώ άλλοι, συμπεριλαμβανομένου του Donald Bloxham και του Erik-Jan Zurcher, κατάγονται από την Ευρώπη. Αρκετοί προέρχονται από την Τουρκία, συμπεριλαμβανομένου του Fikret Adanir, του Τανέρ Ακτσάμ, του Χαλίλ Μπερκτάϊ και του Φουάτ Ντουντάρ.

Στο επίκεντρο των περισσότερων από αυτές τις ιστορίες βρίσκεται ένας σκληρός πυρήνας αλήθειας: Αν και οι Μουσουλμάνοι υπέφεραν πάρα πολύ κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, σε αμφότερους την Ανατολία και τον Καύκασο, η αρμενική εμπειρία ήταν μια διαφορετική τάξη δεινών. Μαζί με τους Ασσυρίους, οι Αρμένιοι υποβλήθηκαν σε μια εκστρατεία καταστροφής που ήταν πιο τρομερή επειδή ήταν οργανωμένη και συστηματική. Και παρότι ορισμένοι Αρμένιοι εθνικιστές βοήθησαν στην επίσπευση της θηριώδους οθωμανικής αντίδρασης, ως αποτέλεσμα υπέφερε ο κάθε ένας Αρμένιος. Όπως έχει γράψει ο Bloxham, «Πουθενά αλλού κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ο αυτονομιστικός εθνικισμός των ολίγων δεν απαντήθηκε με την ολοκληρωτική καταστροφή της ευρύτερης εθνικής κοινότητας από την οποία προήλθαν οι εθνικιστές. Αυτή είναι η ουσία τού θέματος».

ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΩΣ ΟΠΛΑ

Εάν το θέμα της εμπειρίας των Αρμενίων στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν απλώς ένα ζήτημα ιστορικής ερμηνείας, θα ήταν ξεκάθαρος ένας δρόμος προς τα εμπρός. Ο τεράστιος όγκος πρωτογενούς υλικού, σε συνδυασμό με τις αρμενικές προφορικές ιστορίες, πιστοποιεί την ακρίβεια αυτού που θυμούνται οι Αρμένιοι -όπως κάνει και το απλό γεγονός ότι ένας ολόκληρος λαός εξαφανίστηκε από την ιστορική του πατρίδα. Το μόνο που έχουν να κάνουν οι ιστορικοί, όπως φαίνεται, είναι να συμπληρώσουν το πλαίσιο των γεγονότων και να εξηγήσουν γιατί οι Νεότουρκοι μεταχειρίστηκαν τους Αρμένιους με τον τρόπο που το έκαναν.

Αλλά αυτό που κυριαρχεί στον δημόσιο διάλογο σήμερα είναι η λέξη «γενοκτονία», η οποία επινοήθηκε σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά τις απελάσεις των Αρμενίων για να ορίσει την καταστροφή όχι μόνο των ανθρώπων αλλά και ενός ολόκληρου λαού. Ο όρος συνδέεται στενά με τον άνθρωπο που την επινόησε, τον γεννημένο στην Πολωνία Εβραίο δικηγόρο Raphael Lemkin. Ο Lemkin ίσα που διέφυγε από την φρίκη τού Ολοκαυτώματος, που αφάνισε τα περισσότερα μέλη της οικογένειάς του στην Πολωνία αφότου αυτός μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Όπως εξήγησε αργότερα σε μια τηλεοπτική συνέντευξη, «άρχισα να ενδιαφέρομαι για την γενοκτονία γιατί συνέβη τόσο πολλές φορές. Συνέβη στους Αρμένιους, και μετά τους Αρμένιους ανέλαβε δράση ο Χίτλερ».

Ο Lemkin είχε ένα ηθικά θαρραλέο όραμα: Να κατοχυρώσει την έννοια της γενοκτονίας στο διεθνές δίκαιο. Η ακούραστη πίεσή του σύντομα απέδωσε καρπούς: Το 1948, μόλις τέσσερα χρόνια αφότου εφηύρε τον όρο, τα Ηνωμένα Έθνη υιοθέτησαν την Σύμβαση για την Γενοκτονία (Genocide Convention), μια συνθήκη που χαρακτήρισε την πράξη ως διεθνές έγκλημα. Αλλά ο Lemkin ήταν πιο προβληματική προσωπικότητα από όσο ο ευγενής σταυροφόρος που απεικονίζεται στις σύγχρονες καταγραφές, όπως το βιβλίο της Samantha Power «Ένα πρόβλημα από την κόλαση» (A Problem From Hell). Στην αδιάλλακτη επιδίωξη του στόχου του, ο Lemkin επέτρεψε ο όρος «γενοκτονία» να στρεβλωθεί από άλλες πολιτικές ατζέντες. Αντιτάχθηκε στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων τού Ανθρώπου (Universal Declaration of Human Rights), υιοθετημένη μια εβδομάδα μετά την Σύμβαση για την Γενοκτονία, φοβούμενος ότι θα αποσπάσει την προσοχή της διεθνούς κοινότητας από την πρόληψη μελλοντικών γενοκτονιών - στόχος που πίστευε ότι ξεπερνούσε όλους τους άλλους σε σπουδαιότητα. Και κέρδισε την υποστήριξη της Σοβιετικής Ένωσης για την Σύμβαση αφότου οι «πολιτικές ομάδες» αποκλείστηκαν από τις τάξεις των ανθρώπων που προστάτευε [η Σύμβαση].