Η κάθαρση του Κιέβου

Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, το ουκρανικό κοινοβούλιο ενέκρινε τέσσερα νομοσχέδια που είχαν σκοπό τον αποκομμουνισμό της Ουκρανίας. Οι επικριτές κατέκριναν την νομοθεσία, υποστηρίζοντας ότι θα περιορίσει την ελευθερία του λόγου και θα προκαλέσει περιττές εντάσεις ανάμεσα στο Κιέβο και ορισμένα μέρη των ανατολικών περιοχών της χώρας. Οι υποστηρικτές, ωστόσο, επιμένουν ότι οι όροι της νομοθεσίας είναι ευθυγραμμισμένοι με τις διεθνείς προδιαγραφές και θεωρούνται απαραίτητοι για την υιοθέτηση των φιλοδυτικών μεταρρυθμίσεων από την Ουκρανία.

Η συζήτηση σχετικά με την εγκυρότητα των τεσσάρων αυτών νομοσχεδίων δεν χρειάζεται να είναι τόσο φορτισμένη. Ένας απλός τρόπος για να τα αξιολογήσει κανείς είναι να επικεντρωθεί στο κατά πόσον προωθούν δύο βασικές αξίες: Την ελευθερία και την δικαιοσύνη. Αν το κάνουν, τότε θα δημιουργήσουν καλούς νόμους. Αν δεν το κάνουν, τότε οι νόμοι θα πρέπει να τροποποιηθούν ή να απορριφθούν. Κι αν κάνουν συμβιβασμούς ανάμεσα στην ελευθερία και την δικαιοσύνη, κάτι που γίνεται συχνά, τότε κι αυτό είναι μέσα στην ζωή.

Οι Αμερικανοί και οι Δυτικοευρωπαίοι θεωρούν γενικά τον ναζισμό ως ένα από τα μεγαλύτερα δεινά, πολύ περισσότερο από ό, τι τον κομμουνισμό. Αλλά για τους Ουκρανούς και πολλούς κατοίκους της ανατολικής Ευρώπης, και οι δύο αποτέλεσαν εξίσου καταστροφικές δυνάμεις. Σύμφωνα με μια μελέτη από το Ινστιτούτο Δημογραφίας που εδρεύει στην Μόσχα, η Ουκρανία υπέφερε σχεδόν 15 εκατομμύρια «επιπλέον θανάτους» μεταξύ 1914 και 1948. Από το σύνολο αυτό, περίπου τα 7,5 εκατομμύρια οφείλονταν στην σοβιετική πολιτική και τα 6,5 στους Ναζί. Σύμφωνα με τον Γάλλο ιστορικό, Nicolas Werth, το σταλινικό καθεστώς σκότωσε περίπου 12 εκατομμύρια από τους δικούς του ανθρώπους. Το ουκρανικό μερίδιο σοβιετικών θανάτων ήταν υπερδιπλάσιο του μεριδίου του συνολικού πληθυσμού της Σοβιετικής Ένωσης. Όπως το έθεσε πρόσφατα ο Ρώσος συγγραφέας, Viktor Shenderovich, «Ο αριθμός των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν στην Ουκρανία υπό το κομμουνιστικό καθεστώς είναι πολύ μεγαλύτερος από εκείνα που έγιναν υπό το γερμανικό ναζιστικό καθεστώς».

Ένας διαδηλωτής κρατά το πορτρέτο του σοβιετικού δικτάτορα Ιωσήφ Στάλιν καθώς φωνάζει συνθήματα κατά την διάρκεια μιας συγκέντρωσης κομμουνιστών μπροστά στο Κοινοβούλιο της Ουκρανίας, στο Κίεβο, στις 15 Μαρτίου 2001.

Η υπόθεση στην οποία βασίζεται το νομοσχέδιο, ως εκ τούτου, είναι ότι, από την στιγμή που ο κομμουνισμός και ο ναζισμός ήταν εξίσου κακές ιδεολογίες, η καταδίκη της μιας συνεπάγεται κατ’ ανάγκην, τόσο λογικά όσο και ηθικά, την καταδίκη της άλλης. Αν η αποναζιστικοποίηση είναι ζωτικής σημασίας, το ίδιο ισχύει και για τον αποκομμουνισμό.

Με αυτό το σκεπτικό, το πρώτο νομοσχέδιο αναγνωρίζει, σε έναν εκτενή κατάλογο, εκείνα τα κινήματα, τις κυβερνήσεις και τις οργανώσεις που αγωνίστηκαν για μια ανεξάρτητη Ουκρανία σε όλη την σοβιετική κυριαρχία του 20ου αιώνα. Αυτός ο κατάλογος «αγωνιστών» αντιπροσωπεύει μια θεμελιώδη τομή με την ακόμα ισχυρή σοβιετική, ρωσική και νεο-σοβιετική ηγεμονία της ιστοριογραφίας και της προπαγάνδας, η οποία δαιμονοποίησε αυτές τις ομάδες, τις παρουσίασε ως προδότες και τις απέκλεισε από την ουκρανική ιστορία. Οι ακαδημαϊκοί, οι ιδεολόγοι και οι προπαγανδιστές που εργάζονται με αυτήν την αποικιακή και συχνά ρατσιστική νοοτροπία απεικόνιζαν (και εξακολουθούν να απεικονίζουν) τους Ουκρανούς είτε ως άβουλους βαρβάρους είτε ως απερίσκεπτους ηλίθιους.

Με την επίσημη αναγνώριση ενός ιστορικού γεγονότος -ότι οι ομάδες αυτές συνέβαλαν στην ανεξαρτησία της Ουκρανίας- το νομοσχέδιο δίνει στους Ουκρανούς το βήμα να γράψουν την δική τους ιστορία, απαλλαγμένοι από τις αποικιακές προκαταλήψεις της σοβιετικής, ρωσικής και νεο-σοβιετικής ιδεολογίας. Υπό αυτό το πρίσμα, ο ισχυρισμός από ορισμένους επικριτές ότι δύο επίμαχες εθνικιστικές ομάδες, ο Οργανισμός Ουκρανών Εθνικιστών και ο Ουκρανικός Επαναστατικός Στρατός, δεν θα πρέπει να συμπεριληφθούν (έχουν κατηγορηθεί ότι διέπραξαν φρικαλεότητες κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου), είναι εντελώς άστοχος. Όποια άποψη κι αν έχει κάποιος για αυτές τις δύο ομάδες, στην πραγματικότητα συνέβαλαν σημαντικά στην ανεξαρτησία της Ουκρανίας (η άρνηση αυτού του γεγονότος θα έμοιαζε με το να ισχυριστεί κανείς ότι ο Malcolm X δεν θα πρέπει να θεωρείται βασικός παράγοντας του αμερικάνικου κινήματος πολιτικών δικαιωμάτων, λόγω της βίαιης ρητορικής του). Το να μην περιληφθούν στον κατάλογο των ομάδων που τάχθηκαν υπέρ της ανεξαρτησίας θα ερμηνευόταν ως επιστροφή στην διαστρεβλωμένη εκδοχή της ουκρανικής ιστορίας.

Ως εκ τούτου, το νομοσχέδιο υποστηρίζει την ελευθερία του λόγου επιτρέποντας επιτέλους στους μελετητές να συζητήσουν για την ουκρανική ιστορία στο σύνολό της. Τούτου λεχθέντος, οι επικριτές του νομοσχεδίου ορθώς επισημαίνουν ότι το έκτο άρθρο του, το οποίο καθιστά την «περιφρονητική στάση» απέναντι στις αναφερόμενες ομάδες ενδεχομένως νομικά διώξιμη, καταργεί τον εγγενή του στόχο αναφορικά με την ενθάρρυνση της ιστορικής αντικειμενικότητας. Τόσο οι υποστηρικτές όσο και οι επικριτές των αγωνιστών πρέπει να έχουν την δυνατότητα να εκφραστούν ελεύθερα. Το Κίεβο, θα πρέπει να τροποποιήσει αμέσως το συγκεκριμένο μέρος του νομοσχεδίου για να εξασφαλιστεί η πραγματική επιτυχία του στόχου που έθεσε -να επιτρέψει στους Ουκρανούς να γράψουν την δική τους ιστορία.