Η κάθαρση του Κιέβου | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η κάθαρση του Κιέβου

Πίσω από την νέα νομοθεσία για τον αποκομμουνισμό της Ουκρανίας

Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, το ουκρανικό κοινοβούλιο ενέκρινε τέσσερα νομοσχέδια που είχαν σκοπό τον αποκομμουνισμό της Ουκρανίας. Οι επικριτές κατέκριναν την νομοθεσία, υποστηρίζοντας ότι θα περιορίσει την ελευθερία του λόγου και θα προκαλέσει περιττές εντάσεις ανάμεσα στο Κιέβο και ορισμένα μέρη των ανατολικών περιοχών της χώρας. Οι υποστηρικτές, ωστόσο, επιμένουν ότι οι όροι της νομοθεσίας είναι ευθυγραμμισμένοι με τις διεθνείς προδιαγραφές και θεωρούνται απαραίτητοι για την υιοθέτηση των φιλοδυτικών μεταρρυθμίσεων από την Ουκρανία.

Η συζήτηση σχετικά με την εγκυρότητα των τεσσάρων αυτών νομοσχεδίων δεν χρειάζεται να είναι τόσο φορτισμένη. Ένας απλός τρόπος για να τα αξιολογήσει κανείς είναι να επικεντρωθεί στο κατά πόσον προωθούν δύο βασικές αξίες: Την ελευθερία και την δικαιοσύνη. Αν το κάνουν, τότε θα δημιουργήσουν καλούς νόμους. Αν δεν το κάνουν, τότε οι νόμοι θα πρέπει να τροποποιηθούν ή να απορριφθούν. Κι αν κάνουν συμβιβασμούς ανάμεσα στην ελευθερία και την δικαιοσύνη, κάτι που γίνεται συχνά, τότε κι αυτό είναι μέσα στην ζωή.

Οι Αμερικανοί και οι Δυτικοευρωπαίοι θεωρούν γενικά τον ναζισμό ως ένα από τα μεγαλύτερα δεινά, πολύ περισσότερο από ό, τι τον κομμουνισμό. Αλλά για τους Ουκρανούς και πολλούς κατοίκους της ανατολικής Ευρώπης, και οι δύο αποτέλεσαν εξίσου καταστροφικές δυνάμεις. Σύμφωνα με μια μελέτη από το Ινστιτούτο Δημογραφίας που εδρεύει στην Μόσχα, η Ουκρανία υπέφερε σχεδόν 15 εκατομμύρια «επιπλέον θανάτους» μεταξύ 1914 και 1948. Από το σύνολο αυτό, περίπου τα 7,5 εκατομμύρια οφείλονταν στην σοβιετική πολιτική και τα 6,5 στους Ναζί. Σύμφωνα με τον Γάλλο ιστορικό, Nicolas Werth, το σταλινικό καθεστώς σκότωσε περίπου 12 εκατομμύρια από τους δικούς του ανθρώπους. Το ουκρανικό μερίδιο σοβιετικών θανάτων ήταν υπερδιπλάσιο του μεριδίου του συνολικού πληθυσμού της Σοβιετικής Ένωσης. Όπως το έθεσε πρόσφατα ο Ρώσος συγγραφέας, Viktor Shenderovich, «Ο αριθμός των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν στην Ουκρανία υπό το κομμουνιστικό καθεστώς είναι πολύ μεγαλύτερος από εκείνα που έγιναν υπό το γερμανικό ναζιστικό καθεστώς».

30042015.jpg

Ένας διαδηλωτής κρατά το πορτρέτο του σοβιετικού δικτάτορα Ιωσήφ Στάλιν καθώς φωνάζει συνθήματα κατά την διάρκεια μιας συγκέντρωσης κομμουνιστών μπροστά στο Κοινοβούλιο της Ουκρανίας, στο Κίεβο, στις 15 Μαρτίου 2001.

Η υπόθεση στην οποία βασίζεται το νομοσχέδιο, ως εκ τούτου, είναι ότι, από την στιγμή που ο κομμουνισμός και ο ναζισμός ήταν εξίσου κακές ιδεολογίες, η καταδίκη της μιας συνεπάγεται κατ’ ανάγκην, τόσο λογικά όσο και ηθικά, την καταδίκη της άλλης. Αν η αποναζιστικοποίηση είναι ζωτικής σημασίας, το ίδιο ισχύει και για τον αποκομμουνισμό.

Με αυτό το σκεπτικό, το πρώτο νομοσχέδιο αναγνωρίζει, σε έναν εκτενή κατάλογο, εκείνα τα κινήματα, τις κυβερνήσεις και τις οργανώσεις που αγωνίστηκαν για μια ανεξάρτητη Ουκρανία σε όλη την σοβιετική κυριαρχία του 20ου αιώνα. Αυτός ο κατάλογος «αγωνιστών» αντιπροσωπεύει μια θεμελιώδη τομή με την ακόμα ισχυρή σοβιετική, ρωσική και νεο-σοβιετική ηγεμονία της ιστοριογραφίας και της προπαγάνδας, η οποία δαιμονοποίησε αυτές τις ομάδες, τις παρουσίασε ως προδότες και τις απέκλεισε από την ουκρανική ιστορία. Οι ακαδημαϊκοί, οι ιδεολόγοι και οι προπαγανδιστές που εργάζονται με αυτήν την αποικιακή και συχνά ρατσιστική νοοτροπία απεικόνιζαν (και εξακολουθούν να απεικονίζουν) τους Ουκρανούς είτε ως άβουλους βαρβάρους είτε ως απερίσκεπτους ηλίθιους.

Με την επίσημη αναγνώριση ενός ιστορικού γεγονότος -ότι οι ομάδες αυτές συνέβαλαν στην ανεξαρτησία της Ουκρανίας- το νομοσχέδιο δίνει στους Ουκρανούς το βήμα να γράψουν την δική τους ιστορία, απαλλαγμένοι από τις αποικιακές προκαταλήψεις της σοβιετικής, ρωσικής και νεο-σοβιετικής ιδεολογίας. Υπό αυτό το πρίσμα, ο ισχυρισμός από ορισμένους επικριτές ότι δύο επίμαχες εθνικιστικές ομάδες, ο Οργανισμός Ουκρανών Εθνικιστών και ο Ουκρανικός Επαναστατικός Στρατός, δεν θα πρέπει να συμπεριληφθούν (έχουν κατηγορηθεί ότι διέπραξαν φρικαλεότητες κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου), είναι εντελώς άστοχος. Όποια άποψη κι αν έχει κάποιος για αυτές τις δύο ομάδες, στην πραγματικότητα συνέβαλαν σημαντικά στην ανεξαρτησία της Ουκρανίας (η άρνηση αυτού του γεγονότος θα έμοιαζε με το να ισχυριστεί κανείς ότι ο Malcolm X δεν θα πρέπει να θεωρείται βασικός παράγοντας του αμερικάνικου κινήματος πολιτικών δικαιωμάτων, λόγω της βίαιης ρητορικής του). Το να μην περιληφθούν στον κατάλογο των ομάδων που τάχθηκαν υπέρ της ανεξαρτησίας θα ερμηνευόταν ως επιστροφή στην διαστρεβλωμένη εκδοχή της ουκρανικής ιστορίας.

Ως εκ τούτου, το νομοσχέδιο υποστηρίζει την ελευθερία του λόγου επιτρέποντας επιτέλους στους μελετητές να συζητήσουν για την ουκρανική ιστορία στο σύνολό της. Τούτου λεχθέντος, οι επικριτές του νομοσχεδίου ορθώς επισημαίνουν ότι το έκτο άρθρο του, το οποίο καθιστά την «περιφρονητική στάση» απέναντι στις αναφερόμενες ομάδες ενδεχομένως νομικά διώξιμη, καταργεί τον εγγενή του στόχο αναφορικά με την ενθάρρυνση της ιστορικής αντικειμενικότητας. Τόσο οι υποστηρικτές όσο και οι επικριτές των αγωνιστών πρέπει να έχουν την δυνατότητα να εκφραστούν ελεύθερα. Το Κίεβο, θα πρέπει να τροποποιήσει αμέσως το συγκεκριμένο μέρος του νομοσχεδίου για να εξασφαλιστεί η πραγματική επιτυχία του στόχου που έθεσε -να επιτρέψει στους Ουκρανούς να γράψουν την δική τους ιστορία.

Το δεύτερο νομοσχέδιο, το οποίο ανοίγει τα μυστικά αρχεία της αστυνομίας, θα επιτρέψει στους πολίτες να αποκτήσουν πρόσβαση στα αρχεία της KGB. Αυτό αποτελεί ένα χτύπημα υπέρ της ελευθερίας και της δικαιοσύνης. Οι λόγοι είναι προφανείς: Ένα ώριμο έθνος πρέπει να γνωρίζει το παρελθόν του, οι εγκληματίες πρέπει να προσαχθούν σε δίκη και η εσωτερική λειτουργία της σοβιετικής μυστικής αστυνομίας πρέπει επιτέλους να τεθεί υπό δημόσιο και ιδιωτικό έλεγχο. Την ίδια στιγμή, μπορεί να πληγούν αθώοι από αβάσιμες φήμες που περιέχονται στις εκθέσεις της μυστικής αστυνομίας. Αν η Ουκρανία, όμως, ακολουθήσει το παράδειγμα της Γερμανίας και άλλων μετα-κομμουνιστικών κρατών που άνοιξαν επίσης τα αρχεία της μυστικής αστυνομία τους, μπορεί να θεσπιστεί μια σειρά ρυθμιστικών ελέγχων για την προστασία των αθώων. Επιπλέον, η συντριπτική πλειοψηφία των υφιστάμενων εγγράφων της KGB είναι από την εποχή πριν ή αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ˑ τα πιο πρόσφατα έγγραφα που θα μπορούσαν να επηρεάσουν κάποιους Ουκρανούς καταστράφηκαν από την KGB ή μεταφέρθηκαν στην Μόσχα.

Το τρίτο νομοσχέδιο δίνει ένα τέλος στο ψέμα του «Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου», που ήταν η στρεβλή ερμηνεία της Σοβιετικής Ένωσης σχετικά με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σύμφωνα με την σοβιετική εκδοχή, ο πόλεμος άρχισε με την Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα στις 22 Ιουνίου του 1941, όταν η ναζιστική Γερμανία εισέβαλε στην Σοβιετική Ένωση. Το νομοσχέδιο αυτό αποτελεί επίσημη αναγνώριση ότι ο πόλεμος στην πραγματικότητα ξεκίνησε με την ναζιστικο-σοβιετική εισβολή στην Πολωνία τον Σεπτέμβριο του 1939. Είναι επίσης μια αναγνώριση της διετούς περιόδου του Συμφώνου Μολότοφ-Ρίμπεντροπ (1939-1941), όταν η Σοβιετική Ένωση συνεργάστηκε ενεργά και προώθησε τα συμφέροντα των Ναζί στην Ανατολική Ευρώπη, θέτοντας έτσι τις βάσεις για το Ολοκαύτωμα. Με την απομυθοποίηση του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, η Ουκρανία θα πρέπει τελικά να αντιμετωπίσει τις θηριωδίες που διαπράχθηκαν από τους σοβιετικούς στρατιώτες εκείνη την χρονική περίοδο -όπως τους μαζικούς βιασμούς στην Γερμανία και την Ουγγαρία το 1945. Οι δράστες έχουν ως επί το πλείστον πεθάνει, αλλά η γνώση των παραπτωμάτων τους θα διαλύσει τελικά τις ψευδαισθήσεις που προωθήθηκαν από το σοβιετικό καθεστώς. Διορθώνοντας την ιστορία, η Ουκρανία θα είναι σε θέση να σημειώσει πρόοδο σε σχέση τόσο με την ελευθερία όσο και με την δικαιοσύνη.

Το τέταρτο νομοσχέδιο απαγορεύει την «προπαγάνδα των κομμουνιστικών ή /και εθνικοσοσιαλιστικών ολοκληρωτικών καθεστώτων» στην Ουκρανία. Εκτός από την υποστήριξη της αφαίρεσης των κομμουνιστικών μνημείων και δημοσίων συμβόλων και την μετονομασία δρόμων και πόλεων, το νομοσχέδιο επιχειρεί να διακρίνει μεταξύ των πραγμάτων που προωθούν κομμουνιστικά και ναζιστικά καθεστώτα, τα οποία είναι απαγορευμένα, και εκείνων που εκφράζουν απόψεις υπέρ του καθεστώτος, που δεν θα θεωρούνται παράνομα. Το ουκρανικό κοινοβούλιο στις 23 Απριλίου έκανε κάποιες σημαντικές διορθώσεις στο νομοσχέδιο, καθορίζοντας τις κατηγορίες συμβόλων που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του νόμου, αλλά οι επικριτές έχουν δίκιο όταν λένε ότι η γραμμή μεταξύ των φανερά κομμουνιστικών απόψεων και της προπαγάνδας είναι εγγενώς θολή. Παρόλα αυτά, η αρχή της απαγόρευσης των δύο καθεστώτων που επέφεραν τόσους πολλούς θανάτους και καταστροφές στην Ουκρανία είναι λογική, ακόμα κι αν η εφαρμογή αυτού του νομοσχεδίου ίσως οδηγήσει σε κάποιες διαμαρτυρίες, καθώς τίθεται σε εφαρμογή.

Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι αυτό το τελευταίο νομοσχέδιο ίσως αποδειχθεί διχαστικό, ιδιαίτερα σε τμήματα της ουκρανικής κοινωνίας που είναι ακόμα προσκολλημένα στο σοβιετικό παρελθόν της χώρας. Δεν είναι βέβαιο, όμως, ότι η δημόσια κατακραυγή κατά της ανατροπής των αγαλμάτων του Λένιν θα αυξήσει την δημόσια ανησυχία σχετικά με τον πόλεμο με την Ρωσία, την πιθανή κλιμάκωση των ενεργειών του Πούτιν και την οικονομική λιτότητα ως αποτελέσματα της σύγκρουσης. Σε κάθε περίπτωση, η πραγματική δημόσια συζήτηση σχετικά με τις οδυνηρές πτυχές του παρελθόντος της Ουκρανίας έχει καθυστερήσει ήδη αρκετά. Επιπλέον, η αντιμετώπιση και η υπέρβαση των σχέσεων της Ουκρανίας με τον ολοκληρωτισμό είναι απαραίτητη για την φιλοδυτική πορεία της χώρας.

Εν ολίγοις, η Ουκρανία μπορεί να είναι στα πρόθυρα μιας αποφασιστικής ρήξης με το κομμουνιστικό της παρελθόν που επέφερε τόσους θανάτους και, μέχρι πρόσφατα, συνέχισε να ασκεί την ειδεχθή επιρροή του. Το διαζύγιο από το παρελθόν της θα είναι αμφιλεγόμενο και μπερδεμένο. Αλλά η αντιπαράθεση είναι η ψυχή της δημοκρατίας, ενώ μια έντονη δημόσια συζήτηση θα μπορούσε μόνο να ενισχύσει τόσο την ελευθερία και την δικαιοσύνη στην Ουκρανία όσο και την διαρκή της μετάβαση σε μια ελεύθερη, ανεκτική, δίκαιη και ανοικτή κοινωνία.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2015-04-28/kievs-purge

Σύνδεσμοι:
[1] http://euromaidanpress.com/2015/04/10/summary-of-ukraines-four-new-decom...
[2] http://voxukraine.org/2015/04/17/the-fight-against-the-spectre-of-commun...
[3] http://society.lb.ua/life/2015/04/21/302433_chi_vidpovidaie_dekomunizats...
[4] http://www.polit.ru/research/2008/04/15/demoscope327_print.html
[5] http://francestanford.stanford.edu/conferences/working_papers/terror
[6] http://censor.net.ua/video_news/332448/v_ukraine_pod_sovetskoyi_simvolik...
[7] https://www.foreignaffairs.com/subscribe?ban=APWMX

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr