Γοητευμένοι από τον ισχυρό; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Γοητευμένοι από τον ισχυρό;

Γιατί ο Σίσι της Αιγύπτου θα μπορούσε να αποδειχθεί πιο επικίνδυνος από όσο νομίζει η Ουάσινγκτον

Το Κάιρο αρχίζει να φαίνεται ανισόρροπο. Από την διάλυση της ουδέτερης ζώνης μεταξύ της χερσονήσου του Σινά και της Λωρίδα της Γάζας, ως την ποινικοποίηση των μελών της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και την χρήση θανατηφόρας βίας εναντίον των ακτιβιστών που παραβιάζουν τον νόμο της χώρας περί διαδηλώσεων, ο πρόεδρος της Αιγύπτου, Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, έχει δημιουργήσει μια στρατηγική εγχώριας ασφάλειας γεμάτη σκάγια, μπουλντόζες και ενδοτικούς δικαστές.

Οι ρεαλιστές της εξωτερικής πολιτικής μπορεί να ισχυριστούν ότι τα εσωτερικά προβλήματα της Αιγύπτου αφορούν την ίδια˙ δεν διαφοροποιούν τα στρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ. Η απελευθέρωση της στρατιωτικής βοήθειας από το προηγουμένως επιβληθέν εμπάργκο της κυβέρνησης Ομπάμα προς την Αίγυπτο -και η ταυτόχρονη παραδοχή ότι οι επιδόσεις της χώρας επί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελούν αιτία ανησυχίας- φαίνεται να συμφωνεί με αυτήν την ερμηνεία.

Ωστόσο, δεν ισχύει το γεγονός ότι η εγχώρια πολιτική μπορεί να απομονωθεί από την εξωτερική πολιτική. Στην πραγματικότητα, οι εσωτερικές και εξωτερικές πολιτικές της Αιγύπτου μπλέκονται όλο και περισσότερο μέρα με την μέρα. Και αυτή η αιμορραγία θα πρέπει να εγείρει ανησυχίες.

06052015-1.jpg

Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Κέρι, συναντά τον Αιγύπτιο υπουργό Εξωτερικών, Sameh Shoukry, στο Κάιρο, στις 22 Ιουνίου του 2014. BRENDAN SMIALOWSKI / REUTERS

Ο ΚΟΝΤΙΝΟΣ ΚΑΙ Ο ΜΑΚΡΙΝΟΣ ΕΧΘΡΟΣ

Στην προσέγγισή του όσον αφορά την εσωτερική ασφάλεια, το καθεστώς αποτυγχάνει να ξεχωρίσει -και ορισμένοι ίσως υποστηρίξουν ότι σκόπιμα συγχέει- τους εξτρεμιστές με τους μη-βίαιους πολιτικούς αντιπάλους. Ως υπουργός Εξωτερικών της Αιγύπτου, ο Sameh Shoukry πρόσφατα υποστήριξε ότι «η διαφορά μεταξύ της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και του Ισλαμικού Κράτους δεν είναι μεγάλη». Αυτού του είδους τα αισθήματα δεν αποτελούν κάτι καινούργιο στην Αίγυπτο, αλλά είναι καινούρια η θέρμη με την οποία το καθεστώς καλλιεργεί το ξερίζωμα της μάστιγας των ισλαμιστών και την μεταφορά του στην εξωτερική πολιτική.

Κατά την διάρκεια της πολιτικής ανόδου της Μουσουλμανικής Αδελφότητας μετά την Επανάσταση το 2011, όσοι αντιτίθεντο στην ομάδα φαίνονταν επιφυλακτικοί σε εκείνο το οποίο αποκαλούσαν «επιβολή του δόγματος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας» στο κράτος. Από την προτίμηση το προσωπικό ασφαλείας να έχει γενειάδα έως την έκδοση ομολόγων από τις τράπεζες σε συμφωνία με τις αρχές της ισλαμικής χρηματοδότησης, οι αντίπαλοι της Μουσουλμανικής Αδελφότητας είδαν αυτές τις εξελίξεις ως σημάδια ισλαμιστικής κατάληψης. Αφότου απομακρύνθηκε η Αδελφότητα από την εξουσία το 2013 και στην συνέχεια χαρακτηρίστηκε τρομοκρατική οργάνωση, η νέα κυβέρνηση άσκησε πιέσεις για την «ανατροπή του δόγματος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας από το κράτος» –ένας στόχος που επεκτείνεται στην σφαίρα της εξωτερικής πολιτικής.

Κατά τις πρώτες ημέρες μετά την σύλληψη του Morsi, η νοοτροπία των εκκαθαρίσεων οδήγησε στην αποπομπή των κυβερνητικών αξιωματούχων που ίσως διατείνονταν φιλικά προς την Αδελφότητα. Το Υπουργείο Εξωτερικών, στο οποίο δεν είχαν εισχωρήσει μέλη της Αδελφότητας κατά την διάρκεια της σύντομης διακυβέρνησης του Morsi, δεν υπέστη το ίδιο επίπεδο ελέγχου με τα άλλα Υπουργεία. Αλλά το διπλωματικό σώμα ήταν ακόμα αναγκασμένο να περάσει την δοκιμασία αφοσίωσης μέσω της υπεράσπισης των κρατικών υπερβολών την στιγμή που κατέστρεφαν την Αδελφότητα. Για τον σκοπό αυτόν, οι πρεσβευτές της Αιγύπτου αναμασούν επιχειρήματα συγκρίνοντας την Αδελφότητα με τους Ναζί, ενώ ταυτόχρονα απορρίπτουν τις δολοφονίες διαδηλωτών από το καθεστώς εξισώνοντάς τις με τα μέτρα ασφαλείας που χρησιμοποιούνται στις δυτικές χώρες.

06052015-2.jpg

Στρατιώτες ζητούν από μια υποστηρίκτρια της ανατροπής του προέδρου Mohamed Morsi και της Μουσουλμανικής Αδελφότητας να κάνει την διαμαρτυρία της στο πεζοδρόμιο, στα περίχωρα του Καΐρου, στις 4 Ιουλίου του 2013. ASMAA WAGUIH / REUTERS

Ο αποκλεισμός του δόγματος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας από την αιγυπτιακή εξωτερική πολιτική εκτείνεται πέρα από το Υπουργείο Εξωτερικών, χρησιμοποιώντας ως άμβωνά της την δαιμονοποίηση της Αδελφότητας. Το καθεστώς του Σίσι θεωρεί πως αποτελεί την αιχμή του δόρατος στην ευρύτερη ισλαμιστική επάνοδο. Όπως συμβαίνει και σε εγχώριο επίπεδο, το καθεστώς χρησιμοποιεί τις ανησυχίες της ιδιαιτέρως πραγματικής εξτρεμιστικής απειλής με την οποία έρχεται αντιμέτωπη η περιοχή ως πρόσχημα για να πλήξει ισλαμιστές όλων των αποχρώσεων. Η Αίγυπτος ήταν ιδιαίτερα δραστήρια στην εξαγωγή αυτού του μοντέλου στην Λιβύη, όπου το Κάιρο και το Αμπού Ντάμπι στηρίζουν έναν διχαστικό στρατηγό, τον Khalifa Hiftar, ο οποίος μοιράζεται την ίδια ευρύτερη άποψη με εκείνους σε ό, τι αφορά τους τρομοκράτες. Η έκταση της αιγυπτιακής υποστήριξης στον Hiftar και την αποκαλούμενη Επιχείρηση Αξιοπρέπειας είναι ανεξακρίβωτη, αν και είναι ευρέως γνωστό το γεγονός ότι η Αίγυπτος διευκόλυνε τις αεροπορικές επιθέσεις από τα Εμιράτα στο εσωτερικό της Λιβύης τον Αύγουστο του 2014, που είχαν ως στόχο ισλαμικές οργανώσεις. Αυτή η παρέμβαση, σε συνδυασμό με τις προσπάθειες του Καΐρου για άρση του εμπάργκο όπλων που εφαρμόζεται σήμερα, έχουν προκαλέσει μια περαιτέρω πόλωση στα αντίπαλα στρατόπεδα της Λιβύης, η οποία περιπλέκει τις προσπάθειες διαμεσολάβησης που γίνονται υπό την αιγίδα του ΟΗΕ.

Μέχρι στιγμής, η Αίγυπτος έχει αντισταθεί στον πειρασμό να στείλει στρατιωτικές δυνάμεις στην Λιβύη. Οι ισχυρότερες εκκλήσεις για αυτό το ζήτημα έλαβαν χώρα στο πλαίσιο του αποκεφαλισμού τον Φεβρουάριο του 2015 σε παραλία της Σύρτης 21 ομήρων, από τους οποίους όλοι εκτός από έναν ήταν της αιγυπτιακής κοινότητας των Κοπτών Χριστιανών. Ως απάντηση η Αίγυπτος άρχισε να κάνει αεροπορικές επιδρομές, αυτή την φορά ανοικτά, και να επιταχύνει την εκκένωση του μεγάλου αριθμού των Αιγυπτίων εργατών από την Λιβύη. Ο κίνδυνος είναι ότι προκλήσεις σαν αυτές, σε συνδυασμό με την επιθυμία της Αιγύπτου να αποφύγει ένα καθεστώτος ισλαμιστικής ηγεσίας στην διπλανή χώρα, θα δελεάσουν το Κάιρο να εντείνει περαιτέρω την υποστήριξή του προς τους αντι-ισλαμιστές στην Ανατολή και τους συμμάχους τους στην [λιβυκή πόλη] Ζιντάν.

Ακόμα και χωρίς αυτό, όμως, οι πολιτικές του Καΐρου στην Λιβύη, που έχουν σχεδιαστεί θέτοντας τον στόχο της υπονόμευσης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας πάνω από την οικοδόμηση μιας κυβέρνησης συνασπισμού αφοσιωμένης στην πραγματική αντιτρομοκρατία, αποδεικνύεται ότι έχουν κόστος. Η τάση του καθεστώτος του Σίσι να βλέπει έναν οπαδό της Αδελφότητας πίσω από καθετί είναι τοξική. Ωθεί μη εξτρεμιστές σε συνεργασία με τους εξτρεμιστές με σκοπό την αντίστασή τους απέναντι σε έναν κοινό εχθρό.

ΤΟ «ΦΟΒΗΤΡΟ» ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ

Ίσως η πιο έντονη στροφή στις εξωτερικές σχέσεις υπό την ηγεσία του Σίσι αφορά τον βαθμό με τον οποίο η Αίγυπτος βασίζεται στην υποστήριξη του Κόλπου για να αναπληρώσει την επιδεινωμένη χρηματοοικονομική της θέση. Σύμφωνα με το αιγυπτιακό Υπουργείο Οικονομικών, η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Κουβέιτ παρείχαν στην Αίγυπτο βοήθεια αξίας 10,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων κατά την διάρκεια του οικονομικού έτους 2013-14. Περίπου το 70% του εν λόγω ποσού αποτέλεσε ένα είδος επιχορήγησης σε μορφή πετρελαίου και το υπόλοιπο 30% αφορούσε άμεση οικονομική στήριξη. Ωστόσο, το ποσό των 10,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων υποτιμά σημαντικά την συνολική οικονομική ενίσχυση του Κόλπου προς την Αίγυπτο, δεδομένου ότι δεν περιλαμβάνει τις πρόσφατες δεσμεύσεις που αναλήφθηκαν κατά την οικονομική σύνοδο κορυφής στο Sharm el-Sheikh, τις καταθέσεις που γίνονται από τα κράτη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC) στις αιγυπτιακές τράπεζες για να καλύψουν την ρευστότητα του κλάδου, ή τις άμεσες ξένες επενδύσεις (FDI) που αποσκοπούσαν στο να δώσουν ζωή στην οικονομία της Αιγύπτου. Επιπλέον, σε αρκετές αξιοσημείωτες περιπτώσεις, οι FDI του Κόλπου στην Αίγυπτο έχουν διοχετευθεί μέσω του αιγυπτιακού στρατού με σκοπό να ενισχύσουν συγκεκριμένα την θέση του εν λόγω οργάνου στο εσωτερικό του κράτους.

Οι Αιγύπτιοι αξιωματούχοι έχουν καταστήσει σαφές ότι η στήριξη του Κόλπου δεν δίνεται με ανταπόδοση. Αν ίσχυε στην πραγματικότητα κάτι τέτοιο, όμως, δεν θα ήταν η πρώτη φορά που το Κάιρο δημοπράτησε την εξωτερική του πολιτική. Η Αίγυπτος έλαβε επίσης τεράστια άφεση χρέους μετά την ένταξή της στην αμερικανικής ηγεσίας συμμαχία κατά τον Πόλεμο του Κόλπου το 1990-1991. Και τα 1,3 δισεκατομμύρια δολάρια σε στρατιωτική βοήθεια που λαμβάνει κατά παράδοση από τις Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούνται γενικά αποζημίωση για «στρατηγικά οφέλη», που περιλαμβάνουν την χορήγηση στρατιωτικής πρόσβαση υπό την μορφή υπέρπτησης και ταχείας ναυτικής διέλευσης καθώς και την προάσπιση από το Κάιρο των δεσμεύσεων που ανέλαβε στο Καμπ Ντέιβιντ σχετικά με την ασφάλεια των Ισραηλινών και ως μέρος της ειρηνευτικής συμφωνίας μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ το 1979.

Η ανησυχία αφορά το ενδεχόμενο ότι η κίνηση της Αιγύπτου προς την εξάρτηση από την βοήθεια του Αραβικού Κόλπου θα μετατρέψει την χώρα σε μια βοηθητική δύναμη των συντηρητικών μοναρχιών του Κόλπου. Η συμμετοχή της Αιγύπτου στον συνασπισμό υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας που στοχοποίησε την προέλαση των Houthi στην Υεμένη είναι μια μόνο ένδειξη αυτού του κινδύνου. Το γεγονός ότι η Αίγυπτος θα εγκύψει στους προστάτες της έγινε ακόμα πιο εμφανές όταν ο Σίσι επιβεβαίωσε την πρόθεσή του να στείλει στρατιωτικές δυνάμεις στις μάχες στην Υεμένη. Εν τω μεταξύ, η πιθανότητα να κληθεί τελικά η Αίγυπτος να καταστείλει εξεγέρσεις στις χώρες του Κόλπου αποτέλεσε το κρυφό νόημα των κοινών στρατιωτικών ασκήσεων μεταξύ του Μπαχρέιν και της Αιγύπτου τον Απρίλιο του 2015.

Η Αίγυπτος ίσως να παίζει με την φωτιά. Σε περιφερειακό επίπεδο, εκστρατείες όπως η επιχείρηση της Υεμένης έχουν την τάση να κλιμακώνουν την δυναμική των πληρεξουσίων, καθώς οι εξωτερικοί υποστηρικτές και στα δύο στρατόπεδα, σε αυτή την περίπτωση το Ιράν και η Σαουδική Αραβία, έχουν κι οι δύο την ίδια αυξημένη εμπλοκή. Και στο εσωτερικό της Αιγύπτου, η επιχείρηση αυτή έθεσε την προοπτική μιας αρνητικής αντίδρασης από έναν λαό που δεν έχει ξεχάσει την δαπανηρή παρέμβασή του στην Υεμένη πριν από 50 χρόνια. Πράγματι, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι Αιγύπτιοι θα αντιταχθούν σε μια στρατιωτική παρέμβαση στην Υεμένη με περιθώριο περίπου 2 προς 1.

Οι φήμες ότι η αιγυπτιακή υποστήριξη της υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας εκστρατείας αποτελούσε ανταμοιβή για την οικονομική ενίσχυση του Κόλπου στην Αίγυπτο ήταν αρκετά σοβαρή ώστε να οδηγήσει τον Σίσι σε άμεση απάντηση. Περιστοιχισμένος από την ένστολη ηγεσία του Ανώτατου Συμβουλίου των Ενόπλων Δυνάμεων, εμφανώς ενοχλημένος, ο Σίσι απέρριψε αυτήν την ερμηνεία των γεγονότων, σημειώνοντας ότι ήταν η δέσμευση της Αιγύπτου για την αραβική ασφάλεια που ώθησε την συμμετοχή της, όχι η «αποπληρωμή μιας χάρης».

ΣΤΡΟΒΙΛΙΖΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

Ο στρατιωτικός ακτιβισμός της Αιγύπτου ήταν, επίσης, απόλυτα εμφανής στην ώθηση της χώρας κατά την διάρκεια της πρόσφατης συνόδου κορυφής του Αραβικού Συνδέσμου για την δημιουργία μιας κοινής στρατιωτικής δύναμης στο πλαίσιο του συνασπισμού αυτού. Ως απάντηση στην πρόταση που ανακοινώθηκε από τον Σίσι στην σύνοδο κορυφής τον Μάρτιο του 2015, ο Αραβικός Σύνδεσμος συμφώνησε να δημιουργήσει μια δύναμη ταχείας αντίδρασης η οποία θα διασφάλιζε την εθνική κυριαρχία των κρατών-μελών και θα αναλάμβανε τις απειλές κατά της ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που προέρχονται από τρομοκρατικές οργανώσεις. Από την στιγμή που διαθέτει τον μεγαλύτερο στρατό της περιοχής, είναι γενικά αποδεκτό το γεγονός ότι η Αίγυπτος θα αποτελέσει μια σημαντική πάροχο στρατιωτικών μονάδων σε περίπτωση δημιουργίας μιας τέτοιας δύναμης (γεγονός που αποτελεί, φυσικά, ένα ανοιχτό ζήτημα, δεδομένου του ιστορικού της ομάδας σχετικά με την πραγματοποίηση υψηλών πρωτοβουλιών).

Για άλλη μια φορά, υπάρχει μια σημαντική εγχώρια προσέγγιση στο ενδιαφέρον της Αιγύπτου στο κοινό στρατιωτικό σχέδιο. Το καθεστώς του Σίσι υποστηρίζει ότι ο στρατός αποτελεί το μοναδικό όργανο που είναι ικανό να ενοποιήσει, να προστατεύσει και να εκσυγχρονίσει την Αίγυπτο (μια άποψη που υπονομεύεται, φυσικά, από την επιδείνωση της κατάστασης ασφάλειας της Αιγύπτου). Τώρα ο Σίσι ψάχνει για πρόσθετες ευκαιρίες ώστε να παρουσιάσει τον στρατό του ως δύναμη για εξουσία, κύρος και ασφάλεια.

Η μυθοπλασία είναι μια από τις βασικές ικανότητες του αιγυπτιακού στρατού, ενώ το να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή μιας κοινής Αραβικής δύναμης για την σταθεροποίηση της περιοχής είναι απλώς η τελευταία έκφανσή της. Σε ομιλία του στην οποία περιγράφει τα κίνητρα που οδήγησαν στην δημιουργία μιας κοινής δύναμης, ο Σίσι προέτρεψε το στρατιωτικό του κοινό «να αναρωτηθεί με ποιόν τρόπο η χώρα τους θα μπορούσε να καταλάβει την θέση που της αξίζει μεταξύ των εθνών-κρατών». Στην συνέχεια, κοιτάζοντας προς τα πάνω για να προσδώσει δραματική έμφαση, ο Σίσι, συγκινημένος, προσέθεσε ότι κάτι τέτοιο θα γίνει μέσω «δουλειάς, υπομονής, οικοδόμησης και θυσίας, έτσι ώστε σε αυτήν την χώρα, οι άνθρωποι να κοιτάζουν την χώρα τους υπό αυτό το πρίσμα».

ΤΟ ΠΑΖΛ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ

Δυστυχώς, για τους αξιωματούχους των ΗΠΑ, δεν υπάρχουν απλές πολιτικές λύσεις. Πράγματι, όσοι επικρίνουν την αιγυπτιακή πολιτική της χώρας ως μια εγκατάλειψη των αρχών υπέρ των στενών στρατηγικών συμφερόντων αγνοούν την αδιέξοδη φύση των εναλλακτικών της Ουάσιγκτον. Όταν η κυβέρνηση Ομπάμα έκανε κινήσεις, έστω και καθυστερημένα, για να αναστείλει τμήματα της βοήθειας που έστειλε στην Αίγυπτο μετά την ανατροπή του πρώην προέδρου Mohamed Morsi από τον στρατό, το καθεστώς του Καΐρου αντιμετώπισε την απόφαση με περιφρόνηση˙ δεν υπάρχουν ορατές βελτιώσεις στην δέσμευση του Σίσι σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις δημοκρατικές πρακτικές. Από την άλλη πλευρά, η αποκατάσταση της ροής των ενισχύσεων δεν έχει δημιουργήσει έναν εποικοδομητικότερο εταίρο, ενώ οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ αυταπατώνται αν νομίζουν ότι με τις τροποποιήσεις ήσσονος σημασίας που επήλθαν στο καθεστώς, όπως η σταδιακή κατάργηση της ροής χρημάτων που χρηματοδοτούν και συνδέουν εξαγορές με ένα στενότερο σύνολο στρατιωτικών επιχειρήσεων, πρόκειται να αλλάξουν το παιχνίδι.

Με απλά λόγια, όποιες ασταθείς ρυθμίσεις κι αν γίνουν σε ό,τι αφορά το πακέτο βοήθειας δεν θα καταφέρουν να αλλάξουν την βασική δύσκολη κατάσταση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι εγκλωβισμένες στις σχέσεις τους με έναν εταίρο που φαίνεται ανισόρροπος -με όλα αυτά τα προβλήματα που δημιουργούν οι σχέσεις συνεργασίας στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Η αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης προϋποθέτει την παραδοχή ότι η διατήρηση της συμμαχίας δεν αποτελεί αυτοσκοπό. Το μέτρο με το οποίο πρέπει να αξιολογηθούν οι σχέσεις των ΗΠΑ με την Αίγυπτο και άλλες αραβικές χώρες-εταίρους δεν θα πρέπει να περιορίζεται στην ταχύτητα με την οποία οι στρατηγοί απαντούν στις εκκλήσεις του Ομπάμα, αλλά στο αν οι σχέσεις συμβάλουν στο ξεκάθαρο όφελος των συμφερόντων των ΗΠΑ. Και αυτό προϋποθέτει το να είμαστε ανοιχτοί στο ενδεχόμενο ότι κάτι τέτοιο μπορεί να μην ισχύει.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/egypt/2015-04-30/seduced-strongman

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr