Αγωνία στην Αθήνα

Αν η Ελλάδα το είχε παίξει ωραία, θα μπορούσε να κερδίσει περισσότερους συμμάχους. Αλλά ακόμα και έτσι, είναι απίθανο ότι η ΕΕ θα ψήφιζε να αλλάξει τους όρους της επί των δανείων διάσωσης, δεδομένου ότι μια τέτοια αλλαγή απαιτεί ομοφωνία. Στην ελληνική περίπτωση, ακόμη και αν η ΕΕ άλλαζε τις πολιτικές της, το ΔΝΤ και η ΕΚΤ (οι άλλοι δύο δανειστές) θα έπρεπε να συμφωνήσουν. Οι οργανώσεις αυτές έχουν πολύ αυστηρούς κανονισμούς, και οι διαπραγματευτές έχουν σαφή όρια σχετικά με τις ενέργειες που μπορούν να κάνουν. Οι προεκλογικές υποσχέσεις του ΣΥΡΙΖΑ ήταν απλά ασυμβίβαστες με αυτά τα όρια.

Μια γυναίκα βαδίζει στον προθάλαμο της έδρας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ECB) στην Φρανκφούρτη, στις 23 Ιουνίου 2015. RALPH ORLOWSKI / REUTERS
------------------------

Το κάτω-κάτω της γραφής είναι ότι οι πιστωτές δεν ήταν σε θέση να ακούσουν τους οφειλέτες και οι οφειλέτες δεν ήταν σε θέση να μιλήσουν με τους πιστωτές. Πέρα από τα ζητήματα για τα οποία η Ελλάδα πρέπει να αναρωτηθεί τώρα -οι Έλληνες ενδιαφέρονται περισσότερο για το ευρώ ή για την λιτότητα; Θέλουν να επανεξετάσουν την θέση τους καθώς η οικονομική τους κατάσταση επιδεινώνεται;- είναι εκείνα για τα οποία θα πρέπει να αναρωτηθεί η ΕΕ. Με ή χωρίς την Ελλάδα, η ΕΕ είναι εδώ για να μείνει, και θα αντιμετωπίσει κατά πάσα πιθανότητα άλλες διαφωνίες στο μέλλον. Πρέπει, ως εκ τούτου, να αναρωτηθεί αν οι θεσμοί της ΕΕ, ιδίως ο κανόνας της ομοφωνίας, είναι πάρα πολύ αυστηροί.

ΑΥΣΤΗΡΟΙ ΚΑΙ ΒΑΡΕΙΣ

Όταν πρόκειται για τους θεσμούς της ΕΕ (και επίσης τα σημαντικά θέματα, όπως η εξωτερική πολιτική), η λήψη αποφάσεων με ομοφωνία κυριαρχεί. Αυτό το εξαιρετικά αυστηρό κριτήριο κάνει οποιεσδήποτε αλλαγές στο status quo σχεδόν αδύνατες. Για παράδειγμα, η ΕΕ έχει επανειλημμένα προσπαθήσει να τροποποιήσει τους θεσμούς της μέσα από μια σειρά συνθηκών χωρίς επιτυχία (Άμστερνταμ), ενώ άλλοι (Λισαβόνα) χρειάστηκαν σχεδόν μια δεκαετία για να επιτευχθούν [2]. Η μόνη εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα ήταν το Δημοσιονομικό Σύμφωνο του 2012, το οποίο ρύθμισε τους όρους και τις διαδικασίες της χρηματοδοτικής στήριξης υπό την απειλή της κατάρρευσης του ευρώ και η διαπραγμάτευση έγινε σε μερικούς μήνες. Σε αυτή την περίπτωση, οι Ευρωπαίοι κατάφεραν να καταλήξουν σε συμφωνία ουσιαστικά παραλείποντας αμφιλεγόμενα ζητήματα στην τελική έκθεση [3]. Αυτοί είναι οι κανόνες που η Ελλάδα θέλει τώρα να παρακάμψει, αλλά από την στιγμή που ψηφίστηκαν ομόφωνα είναι ουσιαστικά αδύνατο να αλλάξουν, ακόμη και αν πολλές χώρες αμφισβητούν το κύρος τους.

Η τροποποίηση των κανόνων της ΕΕ είναι παρόμοια με την αναθεώρηση του συντάγματος μιας χώρας. Μια ματιά στην ιστορία των εν λόγω αναθεωρήσεων το αποδεικνύει. Παρακάτω παραθέτω δύο γραφικά που εκπροσωπούν τις χώρες του ΟΟΣΑ. Ο παρακάτω πίνακας, αντιγραμμένος από το άρθρο μου με τον Dominic Nardi [4], παρουσιάζει την συνταγματική ακαμψία (πόσο «κλειδωμένο» ή δύσκολο είναι να τροποποιηθεί το σύνταγμα μιας χώρας) ως συνάρτηση του μεγέθους του συντάγματος.

Συνταγματική Ακαμψία προς Συνταγματικό Μέγεθος
(Constitutional Rigidity vs. Constitutional Length)
---------------------

Το δεύτερο γράφημα παραθέτει την συχνότητα με την οποία έχουν τροποποιηθεί τα συντάγματα ως συνάρτηση του συνταγματικού μεγέθους. Τα μεγαλύτερα συντάγματα τροποποιούνται συχνότερα.

Αριθμός συνταγματικών τροποποιήσεων προς Μέγεθος συντάγματος
(Number of Amendment Events vs. Constitutional Length)
----------------------

Ο συνδυασμός των δύο μεγεθών δείχνει ότι τα μεγαλύτερα συντάγματα τροποποιούνται πιο συχνά παρά το γεγονός ότι είναι πιο δύσκολο να τροποποιηθούν. Η συνθήκη της ΕΕ ανήκει στην επάνω δεξιά άκρη των δύο γραφημάτων. Το μέγεθος της Συνθήκης της Λισαβόνας είναι πάνω από 47.000 λέξεις (συμπεριλαμβανομένων των προσαρτημάτων, είναι περισσότερο από 75.000 λέξεις). Ως μέτρο σύγκρισης, το μεξικανικό σύνταγμα (το πιο φλύαρο μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ) έχει περίπου 57.000 λέξεις. Οι συνταγματικές αναθεωρήσεις ήταν πολύ συχνές στην ΕΕ, από την SEA (Single European Act, η συνθήκη της ενοποίησης της ευρωπαϊκής αγοράς το 1986) ως το Μάαστριχτ, το Άμστερνταμ, τη Νίκαια και την Λισαβόνα. Τελικά, η συνταγματική ακαμψία της ΕΕ –η ομοφωνία- είναι μνημειώδης.

Φυσικά, η ΕΕ δεν είναι ένα έθνος, και οι διαφορετικές χώρες μέσα σε αυτήν επιθυμούν να προστατεύσουν την εθνική τους κυριαρχία. Ως αποτέλεσμα, η ΕΕ έχει την αρχή της ομοφωνίας για τις σοβαρές αποφάσεις, και χωριστές εκλογές (σε εθνικό επίπεδο) ακόμη και για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Διαφορετικές εθνικές αντιπροσωπείες δυσκολεύονται να επικοινωνούν μεταξύ τους. (Για παράδειγμα, οι περισσότεροι Γερμανοί αντιπρόσωποι, ανεξάρτητα από το κόμμα στο οποίο ανήκουν, είναι υπέρ της δημοσιονομικής πειθαρχίας, ενώ οι περισσότεροι από τους εκπροσώπους των χωρών του Νότου είναι υπέρ της ανάπτυξης).

Η ενασχόληση με τις παρατεταμένες συγκρούσεις στο εσωτερικό της ΕΕ θα απαιτήσει την δημιουργία μιας ενοποιημένης βάσης ψηφοφόρων στην ΕΕ, έτσι ώστε οι εκπρόσωποι να μπορούν να ανταγωνίζονται για ψήφους σε όλη την Ευρώπη (βόρεια, νότια και ανατολική). Αυτό το ευρύτερο πεδίο θα ανάγκαζε τους εκπροσώπους να προσπαθήσουν να συνθέσουν απόψεις και να ξεπεράσουν τις εθνικές διαιρέσεις αντί να τις αγνοούν.