Ο εχθρός των εχθρών του Ιράν στο Αφγανιστάν

Οι πρόσφατες εκθέσεις [1] σχετικά με το ότι το Ιράν στρατολογεί και εκπαιδεύει μαχητές των Ταλιμπάν είναι ανησυχητικές, αλλά δεν είναι καινούργιες. Οι διεθνείς δυνάμεις στο Αφγανιστάν έχουν και παλαιότερα κατασχέσει φορτία ιρανικών όπλων καθ’ οδόν προς τις ομάδες των Ταλιμπάν, μια φορά το 2007 [2] και πάλι το 2011 [3]. Τα φορτία ήταν αρκετά μεγάλα ώστε ο πρώην υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, Ρόμπερτ Γκέιτς, μίλησε δημόσια για «σημαντικές» [4] ποσότητες όπλων που ήταν απίθανο να έχουν διασχίσει τα σύνορα «χωρίς να το γνωρίζει η ιρανική κυβέρνηση». Αργότερα, ο Ντέιβιντ Πετρέους, ο οποίος ήταν διοικητής των αμερικανικών δυνάμεων στο Αφγανιστάν εκείνη την εποχή, εξήγησε ότι, με το να στέλνουν όπλα στους Ταλιμπάν, οι Ιρανοί αξιωματούχοι ήταν απίθανο νε ελπίζουν ότι η σουνιτική ομάδα θα πετύχει. Αλλά, είπε, «δεν θέλουν ούτε εμείς να πετύχουμε πολύ εύκολα» [5].

Αυτό εξακολουθεί να ισχύει και σήμερα. Για το Ιράν, το να οπλίζει τους Ταλιμπάν είναι ένας τρόπος για να αντιμετωπίζει την αμερικανική επιρροή και να αντισταθμίζει την αυξανόμενη απειλή του Ισλαμικού Κράτους (που ονομάζεται επίσης ISIS).

Προς το παρόν, οι σχέσεις της Τεχεράνης με την Καμπούλ είναι φιλικές. Όμως, η διευθέτηση καθοδηγείται κυρίως από ανησυχίες για την ασφάλεια. Κατά την διάρκεια της διακυβέρνησης από τους Ταλιμπάν, το Ιράν υποστήριξε μια χαλαρή συμμαχία παραστρατιωτικών ομάδων της αντιπολίτευσης, την πάλαι ποτέ Βόρεια Συμμαχία, στον βαθμό που ορισμένοι διοικητές [6] της Επαναστατικής Φρουράς πολέμησαν στο πλευρό τους. Η Τεχεράνη υποκινήθηκε από τον φόβο [7] ότι οι Ταλιμπάν θα μπορούσαν δυνητικά να ενώσουν τις δυνάμεις τους με την Τζουντάλα (Jundallah), μια σουνιτική μαχητική ομάδα που λειτουργεί μέσα στην επαρχία Σιστάν-Μπαλουχιστάν του Ιράν, και υποστηρίζει τους αυτονομιστές Baluchi. Το 1998, το Ιράν κατέληξε στο χείλος του πολέμου [8] με τους Ταλιμπάν αφότου η ομάδα κατέλαβε ένα ιρανικό προξενείο στο βόρειο Αφγανιστάν και σκότωσε οκτώ διπλωμάτες. Στην συνέχεια, το 2001, η Τεχεράνη υποστήριξε σιωπηρά [9] την εισβολή των ΗΠΑ και την ανατροπή του καθεστώτος των Ταλιμπάν, και αργότερα μέχρι που προσφέρθηκε να βοηθήσει στην εκπαίδευση των αφγανικών δυνάμεων ασφαλείας.

Ιρανοί της επαναστατικής φρουράς στοιχίζονται ενώ συμμετέχουν σε στρατιωτικούς ελιγμούς κοντά στα σύνορα με το Αφγανιστάν. Ο επικεφαλής του στρατού ξηράς του Ιράν στρατηγός Abdolali Pourshasb είπε ότι «η πολιτική μας είναι αμυντική. Δεν σκοπεύουμε να επιδείξουμε επιθετικότητα απέναντι σε κανένα κράτος … αλλά είμαστε έτοιμοι να απαντήσουμε με πλήρη ισχύ σε οποιαδήποτε κίνηση των Ταλιμπάν». 2 Σεπτεμβρίου 1998. REUTERS
-----------------------

Όλο αυτό το διάστημα, το Ιράν ίσως να έδινε στους Ταλιμπάν λίγα όπλα, αλλά μέχρι το 2010, ήταν ανοιχτά αντίθετο σε οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις μεταξύ της αφγανικής κυβέρνησης και των Ταλιμπάν. Ωστόσο, το 2011, με μια αιφνιδιαστική αλλαγή στην μακροχρόνια πολιτική του, το Ιράν ξαφνικά υποστήριξε τις ειρηνευτικές συνομιλίες, μέχρι που προσφέρθηκε να φιλοξενήσει τις συναντήσεις μεταξύ των δύο μερών στην Τεχεράνη. Αυτό που προέκυψε τότε και ίσως έκανε το Ιράν να αντιστραφεί ήταν ο διορισμός [10] του Burhanuddin Rabbani, μιας ισχυρής προσωπικότητας της Βόρειας Συμμαχίας, από τον πρώην πρόεδρο Χαμίντ Καρζάι για να ηγηθεί του Ανώτατου Συμβουλίου Ειρήνης του Αφγανιστάν, ένα σώμα επιφορτισμένο με την διευκόλυνση των συνομιλιών με τους Ταλιμπάν . (Λίγο μετά το διορισμό του, ο Rabbani σκοτώθηκε από τους Ταλιμπάν, αμέσως μετά την επιστροφή του από μια επίσκεψη στο Ιράν). Ταυτόχρονα, το Ιράν εξακολουθούσε να αντιτίθεται σε οποιεσδήποτε άμεσες συνομιλίες μεταξύ των Ταλιμπάν και των Ηνωμένων Πολιτειών. Το 2013, αφότου οι Ταλιμπάν άνοιξαν πολιτικό γραφείο στο Κατάρ, το ιρανικό Υπουργείο Εξωτερικών κυκλοφόρησε μια δήλωση [11] στην οποία αναφέρεται ότι «το Ιράν πιστεύει ότι οι επιβληθείσες διαπραγματεύσεις που ελέγχονται από ξένους αγνοώντας τα εθνικά συμφέροντα και τους σκοπούς του Αφγανιστάν, δεν θα αποφέρουν κανένα αποτέλεσμα».

Αυτή την εποχή, η εμπλοκή του Ιράν στο Αφγανιστάν περιλαμβάνει 3 δισεκατομμύρια δολάρια σε ετήσιες διμερείς εμπορικές συναλλαγές˙ το παιχνίδι του οικοδεσπότη σε πάνω από ένα εκατομμύριο Αφγανούς πρόσφυγες, από τους οποίους το Ιράν φέρεται να στρατολογεί μαχητές για να τους στείλει στους Ταλιμπάν˙ η κατασκευή και χρηματοδότηση σιιτικών θρησκευτικών κέντρων˙ η υποστήριξη αφγανικών μέσων ενημέρωσης˙ η χρηματοδότηση των [προεκλογικών] εκστρατειών των υποψηφίων που προτιμά στις εκλογές˙ και η κατασκευή δρόμων που συνδέουν την αφγανική επαρχία Χεράτ με τα σύνορα του Ιράν. Το 2006, το Αφγανιστάν άνοιξε το μεγαλύτερη χρηματοδοτούμενο από το Ιράν σιιτικό τέμενος, το οποίο στεγάζει επίσης ένα ισλαμικό πανεπιστήμιο. Το 2010, εμφανίστηκαν εκθέσεις ότι το Ιράν παρείχε σε τακτική βάση σακούλες με μετρητά [12] αξίας εκατομμυρίων δολαρίων για να εξαγοράσει νομιμοφροσύνη μέσα στην κυβέρνηση του πρώην προέδρου Χαμίντ Καρζάι. Και το 2013, το Ιράν και το Αφγανιστάν υπέγραψαν [13] μια συμφωνία στρατηγικής συνεργασίας με στόχο (από την ιρανική πλευρά) την αντιστάθμιση της επιρροής των ΗΠΑ. Το σύμφωνο περιελάμβανε σημαντικά οικονομικά μέτρα και μέτρα ασφάλειας [14], συμπεριλαμβανομένων της αναβάθμισης της διμερούς συνεργασίας για την διαμετακόμιση (transit), επενδύσεων, εμπορικών και εκπαιδευτικών ανταλλαγών, αύξησης του τουρισμού, καταπολέμησης της τρομοκρατίας και του διασυνοριακού λαθρεμπορίου ναρκωτικών, ανταλλαγής πληροφοριών και της διεξαγωγής κοινών στρατιωτικών ασκήσεων. Η συμφωνία περιελάμβανε επίσης τις εκκλήσεις για μια σειρά τριμερών διαλόγων που απέκλειαν τον ιστορικό προστάτη [14] των Ταλιμπάν, το Πακιστάν. Σύμφωνα με τηλεγραφήματα της κυβέρνησης των ΗΠΑ που διέρρευσαν, το Ιράν, σε τακτική βάση [15] μέχρι που προτρέπει το αφγανικό κοινοβούλιο να υποστηρίξει αντι-αμερικανικές πολιτικές και να εντείνει τα αντι-αμερικανικά σημεία στις ομιλίες κατά την διάρκεια των κοινοβουλευτικών συνόδων ώστε να αναδεύσει τις εντάσεις. Κατ’ ιδίαν, το Ιράν αναγνωρίζει [16] την μετριοπαθή οικονομική στήριξη προς ορισμένα αφγανικά πολιτικά κόμματα και ορισμένους Αφγανούς ηγέτες.

Ένας στρατιώτης των Ταλιμπάν φρουρεί στο στρατόπεδο προσφύγων Makaki στο Αφγανιστάν κοντά στην ιρανική συνοριακή πόλη Zabol, στις 29 Οκτωβρίου 2001. REUTERS
-----------------

Σε όλες αυτές τις παρεμβάσεις, ένα πράγμα είναι σαφές: Πρωταρχικός στόχος του Ιράν είναι να ισορροπήσει έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών. Το Ιράν εναντιώνεται σθεναρά [17] στην αμερικανο-αφγανική διμερή συμφωνία για την ασφάλεια, που υπογράφηκε πέρσι, η οποία επιτρέπει στις ΗΠΑ να διατηρήσουν ένα μικρότερο στρατιωτικό αποτύπωμα και βάσεις στο Αφγανιστάν. Κάποιες από αυτές θα είναι κοντά στα σύνορα με το Ιράν, κάτι που έχει σηκώσει την κόκκινη παντιέρα μεταξύ των Ιρανών σκληροπυρηνικών. Παρά το γεγονός ότι το Ιράν φυσικά θα αντιτασσόταν στην επιστροφή των Ταλιμπάν στην εξουσία, η συνεχιζόμενη παρουσία των ΗΠΑ στην περιοχή έχει προκαλέσει το ιρανικό καθεστώς να βρει μια εναλλακτική στρατηγική, συμπεριλαμβανομένου του να αγκαλιάζει ορισμένες ομάδες των Ταλιμπάν προκειμένου να διασφαλίσει ότι το Ιράν έχει κάποια επιρροή πάνω τους Ταλιμπάν αν κάποια μέρα συμφιλιωθούν με την αφγανική κυβέρνηση.

Το Ιράν έχει καθιερώσει τις δικές του υψηλού προφίλ επαφές με αυτές τις φατρίες. Αν και είναι άγνωστο ποιες συγκεκριμένες ομάδες Ταλιμπάν υποστηρίζει το Ιράν, το κύριο πρόσωπο του καθεστώτος μέσα στους Ταλιμπάν φαίνεται να είναι ο Tayeb Agha. Κάποτε ένας διερμηνέας χαμηλού επιπέδου για το υπουργείο Εξωτερικών των Ταλιμπάν, ο Agha έκανε γρήγορα άλματα στην ιεραρχία αφότου έγινε στενός έμπιστος του ηγέτη των Ταλιμπάν, Μουλά Ομάρ, και τώρα υποτίθεται ότι είναι υπεύθυνος του γραφείου των Ταλιμπάν στο Κατάρ. Το 2007, το Ιράν τον φιλοξένησε [18] μαζί με τον πρώην υφυπουργό εμπορίου των Ταλιμπάν σε ένα συνέδριο ισλαμικής αφύπνισης που διοργανώθηκε από τον ανώτατο ηγέτη, Αλί Χαμενεΐ, στην Τεχεράνη. Από τότε, το Ιράν έχει υποδεχθεί τουλάχιστον δύο άλλες αντιπροσωπείες των Ταλιμπάν στην Τεχεράνη -μια το 2013 [19] και μια άλλη πρόσφατα, τον Μάιο [20]- αμφότερες των οποίων φέρεται να ήταν υπό την ηγεσία του Agha. Έχει έρθει πιο κοντά στο Ιράν με τα χρόνια, οδηγώντας σε εικασίες [21] ότι, σε κάποιο σημείο, είχε καταφύγει στο Ιράν για να αποφύγει την σύλληψή του στο Πακιστάν.

Αγκαλιάζοντας άνδρες όπως ο Agha και ορισμένες ομάδες Ταλιμπάν, το Ιράν έχει γίνει τόσο ειρηνοποιός όσο και καταστροφέας. Εδώ, η άνοδος του ISIS και άλλων Σουνιτών μαχητών διαδραματίζει επίσης έναν ρόλο. Τους τελευταίους μήνες, το ISIS έχει επεκταθεί στη Νότια Ασία, και ενισχύει ενεργά την βάση του και αναζητά νεοσύλλεκτους, κάτι που το Ιράν βλέπει ως απειλή. Για τους Ταλιμπάν, το ISIS είναι τόσο ένας αντίπαλος όσο και ένας ανταγωνιστής που αρπάζει όχι μόνο τους υποστηρικτές τους, αλλά και χρηματοδοτήσεις. Πρόσφατα, οι Ταλιμπάν έστειλαν μια μακρά επιστολή [22] στο ISIS προειδοποιώντας ότι ο πόλεμος του Αφγανιστάν θα πρέπει να διεξαχθεί κάτω από «μια σημαία και έναν ηγέτη» και ότι αν το ISIS δεν μένει απ’ έξω, «οι Ταλιμπάν θα αναγκαστούν να δράσουν». Αλλά πολλά πρώην μέλη των Ταλιμπάν έχουν ήδη δηλώσει υποταγή στο ISIS. Όσον αφορά το Ιράν, ένας τέτοιος αποστάτης, ο μουλάς Muhammad Noorzai, δήλωσε πρόσφατα στο The Daily Beast [23] ότι, «το Ιράν είναι ο Νο 1 εχθρός και αν ο Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάντι (ο αυτοαποκαλούμενος χαλίφης του ISIS) δώσει την εντολή, θα εξαπλωθούμε σίγουρα από το Αφγανιστάν μέχρι το Ιράν». Και συνεχίζει λέγοντας ότι, «Πάλεψα για τον μουλά Ομάρ για 20 χρόνια και λυπάμαι πάρα πολύ. Οι Ταλιμπάν απλά εξυπηρετούν το συμφέρον του Πακιστάν, όχι του Ισλάμ». Η άνοδος του ISIS, συμπεριλαμβανομένης μιας πιθανής εξέγερσης των Σουνιτών στο Ιράν, ως εκ τούτου δίνει στην Τεχεράνη έναν ακόμα λόγο για να συνεργαστεί με τους Ταλιμπάν. Γενικότερα, το Ιράν θέλει να αντισταθμίσει τον σουνιτισμό σε γενικές γραμμές και την επηρεασμένη από την Σαουδική Αραβία ουαχαμπιτική ιδεολογία, ειδικότερα. Ως απάντηση στο σιιτικό τέμενος του Ιράν, η Σαουδική Αραβία ανακοίνωσε [24] ότι θα δαπανήσει 100 εκατομμύρια δολάρια και να οικοδομήσει το δικό της ισλαμικό κέντρο με ένα πανεπιστήμιο στο Αφγανιστάν, ένα έργο που αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2016.

Οι εξελισσόμενες συμμαχίες μεταξύ της Τεχεράνης με την Καμπούλ και της Τεχεράνης με τους Ταλιμπάν, παρά την δυσπιστία από όλες τις πλευρές, απλώς μπερδεύει περαιτέρω τον κόμπο στο Αφγανιστάν. Κατά την διάρκεια μελλοντικών ειρηνευτικών συνομιλιών, το Ιράν θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το πατρονάρισμά του στους Ταλιμπάν ως επιρροή προς την Καμπούλ, η υποστήριξη της οποίας [25] στην πρόσφατη στρατιωτική επέμβαση της Σαουδικής Αραβίας στην Υεμένη με στόχο Σιίτες αντάρτες δεν πέρασε απαρατήρητη. Περιττό να πούμε ότι το Ιράν βλέπει τον εαυτό του ως σημαντικό παίκτη με νόμιμα συμφέροντα στο Αφγανιστάν, και δεν θέλει να δει τις εξελίξεις εκεί να πηγαίνουν αντίθετα με τα ζωτικά συμφέροντά του. Αν η τιμή των εν λόγω περιφερειακών συμφερόντων είναι να αγκαλιάζει ορισμένες ομάδες των Ταλιμπάν, η Τεχεράνη φαίνεται έτοιμη να την πληρώσει.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/afghanistan/2015-06-21/enemy-ira...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.wsj.com/articles/iran-backs-taliban-with-cash-and-arms-143406...
[2] http://www.nytimes.com/2007/04/18/world/middleeast/18military.html?_r=0
[3] http://www.theguardian.com/world/2011/mar/09/iranian-rockets-afghanistan...
[4] http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/6750785.stm
[5] http://abcnews.go.com/Politics/Afghanistan/gen-petraeus-iran-backing-ira...
[6] http://usatoday30.usatoday.com/news/world/2005-06-09-iran-interview_x.htm
[7] http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/tehranbureau/2009/10/jundallah.html
[8] http://www.cnn.com/WORLD/meast/9809/15/iran.afghan.tensions.02/index.html
[9] http://usatoday30.usatoday.com/news/world/2005-06-09-iran-taliban_x.htm
[10] http://www.nytimes.com/2011/09/21/world/asia/Burhanuddin-Rabbani-afghan-...
[11] http://www.presstv.com/detail/2013/06/22/310342/iran-slams-us-taliban-ta...
[12] http://www.nytimes.com/2010/10/24/world/asia/24afghan.html?_r=0
[13] http://www.reuters.com/article/2013/12/08/us-afghanistan-iran-idUSBRE9B7...
[14] https://www.afghanistan-analysts.org/can-kabul-carry-two-melons-in-one-h...
[15] http://www.theguardian.com/world/us-embassy-cables-documents/194913
[16] http://www.theguardian.com/world/us-embassy-cables-documents/246993
[17] http://www.iranreview.org/content/Documents/EU-Decision-to-Maintain-Iran...
[18] http://www.washingtonpost.com/world/asia-pacific/irans-hosting-of-taliba...
[19] http://tribune.com.pk/story/560278/neighbourhood-watch-taliban-defy-afgh...
[20] http://www.theguardian.com/world/iran-blog/2015/may/22/taliban-delegatio...
[21] http://www.aljazeera.com/indepth/features/2011/12/20111222194735936218.html
[22] http://www.wsj.com/articles/afghan-taliban-warns-islamic-state-143448257...
[23] http://www.thedailybeast.com/articles/2015/06/17/iran-and-the-afghan-tal...
[24] http://www.dawn.com/news/759998/saudi-arabia-to-build-100-million-islami...
[25] http://www.khaama.com/afghanistan-supports-saudi-led-intervention-in-yem...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition