Μια λιγότερο τέλεια Ένωση | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Μια λιγότερο τέλεια Ένωση

Η Ευρώπη μετά την ελληνική κρίση χρέους

Αλλά καθώς η ΕΕ ανέλαβε ακόμη πιο φιλόδοξα σχέδια, όπως το ενιαίο νόμισμα, έχει καταστεί σαφές ότι οι δύο οδοί προσφέρουν πολύ επισφαλή θεμέλια για το ευρωπαϊκό σχέδιο. Η κρίση στην ευρωζώνη έχει επισημάνει τα όρια και του «διακυβερνητισμού» και της «λειτουργικότητας» ως τρόπων διακυβέρνησης, και αναδεικνύει την ελλιπή πολιτική ανάπτυξη της Ένωσης. Η ΕΕ κρατά την υπόσχεση ενός βαθύ μετασχηματισμού για τα μέλη της. Η επιτυχής μετάβαση προς την δημοκρατία που πραγματοποιήθηκε από χώρες όπως η Ισπανία (και ολόκληρη η ανατολική πλευρά της ΕΕ) συνδέεται στενά με την διακυβέρνηση της ΕΕ και παραμένει τόσο ως κίνητρο όσο και ως ταυτότητα για το ευρωπαϊκό σχέδιο. Τα κράτη-μέλη εκτός από την Ελλάδα που υπέστησαν κρίση χρέους μετά την κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος -η Ιρλανδία, η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Ισπανία- είχαν την δυνατότητα να προχωρήσουν μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της ΕΕ, παρά το κόστος της ταλαιπωρίας στο εσωτερικό τους. Αλλά οι διχογνωμίες για το τι πρέπει να γίνει στην ελληνική περίπτωση φαίνεται να έχουν παρουσιάσει μια πολύ μεγάλη πρόκληση για την ΕΕ ώστε να την χειριστεί με τα παραδοσιακά εργαλεία της. Η δέσμευση της γερμανικής κυβέρνησης στην λιτότητα παρά τον χορό των επικριτών (συμπεριλαμβανομένων των νηφάλιων παρατηρητών όπως το ΔΝΤ και η συντακτική επιτροπή της εφημερίδας Financial Times) έχει κατακερματίσει την αρχική αλληλεγγύη της ΕΕ στην αντιμετώπιση της Ελλάδας.

Η εφάπαξ, διακυβερνητικές διαπραγματεύσεις σχετικά με τους όρους χρηματοδότησης έχουν παράξει μια άκρως πολιτικοποιημένη συζήτηση για το αν οι πλούσιες βόρειες ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει να βοηθήσουν τις «σπάταλες» νότιες. Οι διαπραγματεύσεις της ευρωζώνης σε θέματα όπως η ανακατανομή και η συλλογικότητα του χρέους δημιουργούν μια εντυπωσιακή αντίθεση με τον τρόπο που συμβαίνει μια τέτοια χάραξη πολιτικής στο εθνικό πλαίσιο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, όταν μια περιφέρεια ή μια πολιτεία υποφέρει, υπάρχει ένα συλλογικό κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας που αυτόματα, χωρίς συζήτηση, παρέχει μια ασπίδα για τις πιο σκληρές επιπτώσεις της κρίσης, είτε με την μορφή κουπονιών τροφίμων, Κοινωνικής Ασφάλειας, ιατρικής περίθαλψης, ή άλλων δικαιωματικών προγραμμάτων. Το χρέος στις ΗΠΑ αμοιβαιοποιείται μέσω των εντόκων γραμματίων. Η ΕΕ δεν έχει ισοδύναμο ευρωομόλογο σε επίπεδο ΕΕ. Όταν τα χρήματα διανεμήθηκαν από το μαζικό Αμερικανικό Νόμο Ανάκτησης και Επανεπένδυσης (American Recovery and Reinvestment Act) το 2009 για την τόνωση της χειμάζουσας οικονομία των ΗΠΑ, είχαν κατανεμηθεί σύμφωνα με έναν τύπο που ήταν κρυμμένος από τον μέσο ψηφοφόρο. Έργα δημόσιων υποδομών, ενεργειακά και εκπαιδευτικά κεφάλαια, άνεργοι και ηλικιωμένοι, όλοι πήραν από τα χρήματα της τόνωσης [της οικονομίας], αλλά η δημόσια συζήτηση επικεντρώθηκε στο κατά πόσον οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να δαπανούν τα χρήματα συνολικά, όχι για το πώς θα έπρεπε να διανεμηθούν. Η ιστορική ανάπτυξη της ΕΕ, με υψηλού επιπέδου διακυβερνητικές διαπραγματεύσεις από τη μια πλευρά και η σε χαμηλό επίπεδο στοιχειώδης λειτουργικότητα από την άλλη, δεν έχει παράξει τους μηχανισμούς για να υποστηρίξουν μια πολιτική κοινότητα που να επιδιώκει να ελίσσεται σε δύσκολους καιρούς.

20072015-2.jpg

Πανό αφημένα από έναν διαμαρτυρόμενο μπροστά από την έδρα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στην Φρανκφούρτη, τον Ιούλιο του 2015. Τα πανό γράφουν: «90 εκατομμύρια από την Ευρωπαϊκή Ένωση καταστρέφονται από την Ελλάδα», «Όχι άλλα χρήματα από ΕΚΤ, ΕΕ για τους Έλληνες καταστροφείς χρημάτων» και «Ανθρωπιστική βοήθεια για τον ελληνικό λαό». KAI PFAFFENBACH / COURTESY REUTERS
-------------------------------------

Το όνειρο μιας μετα-εθνικής, κοσμοπολίτικης πολιτικής κοινότητας, που κάποτε αναμφισβήτητα ήταν ο στόχος της ΕΕ, βρίσκεται σήμερα σε κίνδυνο. Έχει υποστεί σοβαρές ζημιές από την «τέλεια καταιγίδα» μιας καταστροφικής διατλαντικής οικονομικής κρίσης, μιας ανεπαρκώς σχεδιασμένης ευρωζώνης, μιας πελατειακής ελληνικής πολιτικής οικονομίας, μιας Γερμανίας που δεν επιθυμεί να υποχωρήσει για να κρατήσει ενωμένη την ευρωζώνη, και μιας Γαλλίας που δεν μπορεί να παίξει τον ιστορικό της ρόλο στην εξισορρόπηση της Γερμανίας. Τα γεγονότα του περασμένου μήνα έχουν στρέψει την ΕΕ μακριά από τον ρόλο της ως πολιτική οντότητα με έναν κοινό συλλογικό σκοπό και πάλι στον ρόλο της ως ένα άμεσο διακυβερνητικό διαπραγματευτικό σώμα, με τους φόβους περί ηθικού κινδύνου (moral hazard) και περί εξάπλωσης της χρηματοπιστωτικής κρίσης να πλήττουν τα ευρωπαϊκά ιδεώδη.

Η καθημερινή Ευρώπη -η διαστρωμάτωση των νόμων και των θεσμών που διαμορφώνουν ριζικά την ζωή των πολιτών της ΕΕ και εκείνων που βρίσκονται πέρα από αυτήν- θα επιμείνει. Οι βαθιές ρίζες της ΕΕ έχουν αναδιαμορφώσει αμετάκλητα το έδαφος της Ευρώπης. Αλλά τα γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων έχουν δημιουργήσει μια παρωδία της καινοτόμου κοινότητας της ΕΕ. Για ένα διάστημα, φάνηκε ότι μια σχεδόν αδιανόητη καντιανή «ζώνη διαρκούς ειρήνης» είχε καθιερωθεί στην Ευρώπη, καθώς η εθνική πολιτική εξουσία έδινε την θέση της στο πνεύμα της συλλογικής διακυβέρνησης. Όχι πια. Για τα εκατομμύρια των ανθρώπων που έχουν ζήσει υπό μια ελεύθερη, σταθερή, ευημερούσα, και συνεχώς διευρυνόμενη Ευρώπη, οι διαιρέσεις που παρουσιάστηκαν κατά την διάρκεια της ελληνικής κρίσης αποτελούν μια καταστροφική τροπή των γεγονότων. Το ερώτημα είναι αν η πολιτική κοινότητα της ΕΕ μπορεί για άλλη μια φορά να επανεφεύρει τον εαυτό της ώστε να ασχοληθεί με τις απαιτήσεις που αντιμετωπίζει.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/western-europe/2015-07-19/less-p...