Η κρίση στο Καλαί

Η βασίλισσα Μαρία, επίσης γνωστή ως «αιματοβαμμένη Μαρία», η μεγαλύτερη κόρη του Ερρίκου και ετεροθαλής αδελφή της βασίλισσας Ελισάβετ, το πήρε κατάκαρδα όταν έλαβε την είδηση το 1558, ότι οι Γάλλοι είχαν ανακαταλάβει το Καλαί. «Όταν πεθάνω και με ανοίξουν», είπε, «θα βρουν το Καλαί γραμμένο στην καρδιά μου».

Η ιστορία του λιμανιού –που είναι τώρα ένα σημαντικό σημείο για την μεταναστευτική κρίση στην Ευρώπη- αφηγείται την εξέλιξη της σχέσης μεταξύ της Βρετανίας και της Γαλλίας. Το Καλαί είναι το γαλλικό λιμάνι που βρίσκεται πλησιέστερα προς την Αγγλία και, από το 1994, ο τόπος της γαλλικής εισόδου στο Chunnel, το τούνελ που συνδέει τις δύο χώρες κάτω από το κανάλι της Μάγχης. Στους προϊστορικούς χρόνους, το Καλαί ήταν ένας τόπος με μικρή σημασία. Αλλά με την κατασκευή μιας γέφυρας γης που συνέδεε την Αγγλία με την ήπειρο περίπου το 6500 π.Χ., το Καλαί έγινε μια κρίσιμη περιοχή για το εμπόριο και τις [στρατιωτικές] εισβολές. Πράγματι, η καταγεγραμμένη ιστορία του φτάνει πίσω στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, όταν ο Καίσαρας ταξίδεψε μέσω Καλαί για να εισβάλει στην κελτική Βρετανία το 55 και το 54 π.Χ.. Μέχρι την στιγμή που οι Γάλλοι ανακατέλαβαν το Καλαί το 1558, το Καλαί ήταν υπό βρετανικό έλεγχο για δύο αιώνες (από το 1347, όταν ο Εδουάρδος ο Τρίτος της Αγγλίας το κατέκτησε μετά από παρατεταμένη πολιορκία).

Η πολιορκία του Καλαί από τον François-Édouard Picot (1838). WIKIMEDIA COMMONS
----------------

Η Βρετανία και η Γαλλία ήταν καιρό κοντά, και είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς την ιστορία μιας από αυτές τις χώρες χωρίς την άλλη: Ο Σαρλ ντε Γκωλ και ο Ουίνστον Τσόρτσιλ μάλωναν πικρά, αλλά ο καθένας είχε μεγάλη εκτίμηση για τον άλλον. Παρ’ όλα αυτά, η Γαλλία ιστορικά θεωρεί την Βρετανία ως τον αληθινό «προγονικό εχθρό» της, ακριβώς όπως η γαλλοφοβία έχει υπάρξει ένα ανθεκτικό και κρίσιμο μέρος της βρετανικής ταυτότητας. Κάθε αναγνώστης του λόρδου Acton, του Άγγλου ιστορικού και συγγραφέα, θα θυμάται ότι η κουλτούρα διαφθείρει κανονικά, αλλά η γαλλική κουλτούρα διαφθείρει απόλυτα.

Μέσα σε αυτή την ιστορία, το Καλαί είναι ένας συμβολικός lieu de mémoire, δηλαδή τόπος μνήμης. Είναι ο τόπος όπου οι δύο χώρες συναντώνται για να ανταλλάσσουν αγαθά και ιδέες και να συγκρουστούν. Και τώρα είναι η περιοχή ενός νέου δράματος: Περίπου 5.000 μετανάστες βρήκαν τον δρόμο τους σε έναν αυτοσχέδιο καταυλισμό στο λιμάνι της πόλης, ελπίζοντας να διασχίσουν την σήραγγα προς την Βρετανία. Οι μετανάστες στο Καλαί είναι οι ηθοποιοί σε ένα πολιτικό θέατρο για το οποίο και οι δύο πλευρές έχουν κάνει προσεκτικά πρόβα επί αιώνες. Οι Βρετανοί εθνικιστές πρότειναν πρόσφατα, σε μεγάλο βαθμό όχι σοβαρά, ότι το Chunnel πρέπει να οδεύει προς μια μόνο κατεύθυνση: Από το Άσφορντ στο Καλαί.

Για αιώνες, το Καλαί χρησίμευσε ως βάση για τις αγγλικές εξαγωγές μαλλιού σε κέντρα παραγωγής στην Φλάνδρα και την Ιταλία, αλλά η ευρύτερη σημασία του ήταν πάντα συμβολική. Δεν ήταν πολύ μακριά από το λιμάνι της πόλης που απογειώθηκε ο Louis Blériot, στις 25 Ιουλίου του 1909, για την πρώτη εναέρια μηχανοκίνητη διέλευση της Μάγχης. (Του πήρε 36 λεπτά και 30 δευτερόλεπτα για να καλύψει μια απόσταση 30 μιλίων.) Τα χρονικά αναθυμούνται με νοσταλγία τον γάμο του Σαρλ ντε Γκωλ στο Καλαί με μια τοπική κληρονόμο το 1921: «Είμαι παντρεμένος με την εταιρεία μπισκότων Vendroux», λέει χαριτολογώντας σε έναν φίλο του. Τον Μάιο του 1940, κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το Καλαί ήταν η περιοχή μιας εμπνευσμένης αντίστασης από βρετανικά, γαλλικά και βελγικά στρατεύματα. Αλλά η σημασία του Καλαί δεν έγκειται τόσο στο τι συνέβη εκεί παρά σε αυτό που οι Γάλλοι και οι Άγγλοι σκέπτονται περί του Καλαί και περί αλλήλων.

Οι γαλλικοί και βρετανικοί εθνικισμοί έχουν ακολουθήσει παράλληλη πορεία. Εκεί που η Γαλλία είχε την Ιωάννα της Λωραίνης, η Βρετανία είχε τον «μαύρο πρίγκιπά» της. Το βρετανικό πατριωτικό τραγούδι «Rule, Britannia» γράφτηκε το 1740˙ ο γαλλικός εθνικός ύμνος, η «Μασσαλιώτιδα», ακολούθησε αργότερα το 1792. Ο Άγγλος γελοιογράφος και σατιρικός William Hogarth, ο οποίος είχε συλληφθεί ως κατάσκοπος ενώ επισκεπτόταν την Γαλλία, πήρε την εκδίκησή του με τον πίνακά του «Η Πύλη του Καλαί», που τελείωσε το 1748. Στον πίνακα, υποσιτισμένοι Γάλλοι στρατιώτες κοιτάζουν πεινασμένα καθώς ένα μεγάλο κομμάτι βρετανικού βοείου κρέατος μεταφέρεται από το λιμάνι σε μια αγγλική ταβέρνα στο λιμάνι. Το 1765, ο Γάλλος θεατρικός συγγραφέας Pierre de Belloy έγραψε ένα έντονα πατριωτικό θεατρικό έργο, το Le siège de Calais, το οποίο έλεγε την ιστορία της βρετανικής πολιορκίας του 1347 με τεράστια δημοφιλία και αναγνώριση από τους κριτικούς στην Γαλλία. Θα ήταν δύσκολο να υπερεκτιμηθεί η ένταση της γαλλικής αγγλοφοβίας πριν και κατά την διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Την άνοιξη του 1794, οι Ιακωβίνοι ψήφισαν ένα διάταγμα, που ουδέποτε εφαρμόστηκε στην πραγματικότητα, το οποίο διέταζε τους Γάλλους στρατιώτες να εκτελούν συστηματικά και αμέσως όποιους Βρετανούς στρατιώτες μπορούσαν να συλλάβουν.

Οι Πύλες του Καλαί από τον William Hogarth. GOOGLE ART PROJECT
------------------------