Νοσταλγία για αυτοκρατορίες

Σε βιβλιοπωλεία σε όλο τον κόσμο, υπάρχουν αναμφίβολα Μαρξιστές καθηγητές πρόθυμοι να μιλήσουν εκτενώς για τα κακά του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Αλλά μόνο στην Τουρκία, όπως φαίνεται, είναι τόσο πρόθυμοι να αναδείξουν τον οθωμανικό ιμπεριαλισμό ως την πιο φωτισμένη εναλλακτική λύση: Οι αμερικανικές και βρετανικές αυτοκρατορίες κυριάρχησαν στην Μέση Ανατολή μέσω στρατιωτικής δύναμης, εξηγούν οι διαλέξεις, καθαρά για να εκμεταλλεύονται τους πόρους της. Οι Οθωμανοί, αντιθέτως, εξασφάλισαν την συναίνεση των κυβερνωμένων, παρέχοντάς τους σταθερότητα, δικαιοσύνη και ευημερία. Πραγματικά, υπό το πρίσμα των συμμετοχικών πολιτικών πρακτικών της Οθωμανικής κυβέρνησης, δύσκολα θα μπορούσε κανείς να την ονομάσει εξαρχής μια αυτοκρατορία.

Ένας Αμερικανός που θα αισθανόταν πιο σίγουρος για να μεταφράσει την φράση «οπλοστάσιο της δημοκρατίας» (arsenal of democracy) θα μπορούσε να αντιτείνει ότι ήταν πραγματικά οι Ηνωμένες Πολιτείες που έκαναν την αυτοκρατορία τόσο μεγάλη, ώστε δεν ήταν πραγματικά καθόλου μια αυτοκρατορία. Αν μη τι άλλο, η αμερικανική αυτοκρατορία ήταν μια αυτοκρατορία της ελευθερίας [1], μια αυτοκρατορία από πρόσκληση [2], ίσως, καλοδεχούμενη σε όλο τον κόσμο γιατί αντικατέστησε το χάος και ήταν επιθυμητή με την τάξη και τον πλούτο της.

Ο οθωμανικός στρατός προελαύνοντας στην πόλη της Τύνιδας το 1569.
---------------------

Υπάρχει μια μακρά ιστορία [3] ατόμων που υπερασπίζονται τον ιμπεριαλισμό ως την πιο πολιτισμένη εναλλακτική λύση στη βίαιη αστάθεια -και μια εξίσου μακρά παράδοση παζαριών για το ποιά αυτοκρατορία ήταν καλύτερη. Πολλά από αυτά τα επιχειρήματα, όπως αυτά που αναφέρονται παραπάνω, εξαρτώνται από την επιλεκτική ανάγνωση της ιστορίας που υποβαθμίζει ή αγνοεί τον ρόλο του βίαιου εξαναγκασμού στην αυτοκρατορική εξουσία. Επαρκώς ρομαντικοποιημένο, αυτό το είδος της αυτοκρατορικής νοσταλγίας μπορεί ακόμη να ορθώνεται προς υποστήριξη προτάσεων κατεξοχήν φιλελεύθερων για την καθιέρωση της διεθνούς τάξης και της ειρήνης, όπως ο ΟΗΕ ή η ΕΕ. Δείτε [4] την καριέρα του Otto von Habsburg: Γεννηθείς ως ο διάδοχος του θρόνου της Αυστρο-Ουγγρικής Αυτοκρατορίας, ο Ότο στην συνέχεια έγινε ένας ειλικρινής υποστηρικτής της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, επικαλούμενος την υποτιθέμενη επιτυχία της διακυβέρνησης των Αψβούργων ενώ υπηρετούσε ως πρόεδρος της Διεθνούς Πανευρωπαϊκής Ένωσης και ως ηγετικό στέλεχος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της ΕΕ.

Αλλά απέναντι στην παγκόσμια αστάθεια, άλλοι έχουν συνταχθεί σε μια διαφορετική, περισσότερο ρεαλιστική έκδοση της αυτοκρατορικής νοσταλγίας [5], μια νοσταλγία η οποία αγκαλιάζει την εξάρτηση του ιμπεριαλισμού στην βία, προκειμένου να υποστηρίξει ότι μόνο η ισχύς μπορεί να φέρει την τόσο αναγκαία τάξη σε έναν επικίνδυνο κόσμο. Δεν ισχύει, φυσικά, ότι ο καθένας επιχειρηματολογεί υπέρ μιας σύγχρονης ανακατάληψης του μη-Δυτικού κόσμου. Αλλά πολλοί άνθρωποι αντλούν από το αυτοκρατορικό παρελθόν για να δικαιολογήσουν την πίστη τους στο ότι η αμερικανική στρατιωτική δύναμη μπορεί να ασχοληθεί αξιόπιστα με τα απείθαρχα κράτη του Τρίτου Κόσμου. Σε αντίθεση με την λιγότερο βίαιη εναλλακτική, αυτή η έκδοση της αυτοκρατορικής νοσταλγίας επιδιώκει να προκαταλάβει την φιλελεύθερη κριτική για την φρίκη της αυτοκρατορίας με μια έκκληση προς την ατσάλινη realpolitik.

Όχι λιγότερο από όσο η ρόδινη αυτοκρατορική νοσταλγία, όμως, η εμμονή με την βία αγνοεί το γεγονός ότι οι περισσότεροι από τους ιμπεριαλιστές τα κατάφεραν χρησιμοποιώντας ένα μείγμα από συναίνεση και εξαναγκασμό, προσεκτικά σταθμισμένο ανάλογα με τις συνθήκες που αντιμετώπιζαν. Πιο σημαντικό, ο Δυτικός ιμπεριαλισμός άνθισε για κάποια περίοδο, με το να διατηρεί μια σαφή διάκριση μεταξύ των σφαιρών του εξαναγκασμού και εκείνων της συναίνεσης -δηλαδή, μια διάκριση μεταξύ πολύ ασθενέστερων περιοχών του Τρίτου Κόσμου που θα μπορούσαν να ελέγχονται με τη βία και των πιο ισχυρών αυτοκρατορικών αντιπάλων όπου απαιτείτο προσεκτική διπλωματία και καλά συντονισμένη συνεργασία.

Το πρόβλημα για τους νεο-ιμπεριαλιστές σήμερα είναι ότι δεν είναι καθόλου σαφές αν θα πρέπει να διατηρηθεί αυτή η γραμμή. Για παράδειγμα, η απειλή της στρατιωτικής ισχύος των ΗΠΑ μπορεί να βοήθησε στον τερματισμό του πυρηνικού προγράμματος της Λιβύης, αλλά παραμένει σε μεγάλο βαθμό άνευ σημασίας για την αντιμετώπιση του πολύ μεγαλύτερου κινδύνου που προέρχεται από ένα πυρηνικό Πακιστάν. Η συνεχιζόμενη συζήτηση για τον καλύτερο τρόπο για να ασχοληθεί με τις ιρανικές πυρηνικές φιλοδοξίες αντανακλά εν μέρει τις άκρως αποκλίνουσες αντιλήψεις που υπάρχουν για το πώς η αποτελεσματική βία θα μπορούσε να είναι στην περίπτωση του Ιράν.

Χάρτης της βρετανικής αυτοκρατορίας. Εικόνα παρμένη από την The India & Colonial Exhibition, Λονδίνο, 1886.
------------

Η ιμπεριαλιστική νοσταλγία φυσικά τείνει να επικεντρωθεί στις αυτοκρατορίες που επικράτησαν. Αλλά, όπως αποκαλύπτει η ιδιαίτερα αιματηρή ιστορία της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων, η προσπάθεια να δημιουργηθεί μια αυτοκρατορία σε λάθος τόπο και να κυβερνηθεί από λάθος ανθρώπους δια της βίας μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες. Γι αυτό, απογυμνωμένη από κάθε νοσταλγία, η ιστορία του ιμπεριαλισμού, πλήρης με τις επιτυχίες και τις αποτυχίες του, προσφέρει ένα εκπληκτικά ρεαλιστικό επιχείρημα για μια πιο πολυμερή, λιγότερο αυτοκρατορική, εξωτερική πολιτική σήμερα.

ΧΡΥΣΗ ΕΠΟΧΗ