Τα ποτάμια της Βαβυλωνίας

Στις αρχές της δεκαετίας του 1900, ο Αμερικανός δημοσιογράφος Alfred Henry Lewis έγραψε περίφημα ότι υπάρχουν μόνο εννέα γεύματα μεταξύ των ανθρώπων και της επανάστασης [στμ: Εννοώντας ότι η πείνα από την έλλειψη εννέα γευμάτων κάνει τους ανθρώπους να επαναστατούν]. Καθώς τα υδάτινα διαθέσιμα για την γεωργική παραγωγή μειώνονται απότομα σε όλη την Μέση Ανατολή, αναλαμβάνουμε ρίσκο όταν αγνοούμε την παρατήρηση του Lewis.

Η λεκάνη απορροής των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη, η οποία τροφοδοτεί την Συρία και το Ιράκ, στερεύει γρήγορα. Αυτή η τεράστια έκταση αγωνίζεται ήδη για να υποστηρίξει τουλάχιστον δέκα εκατομμύρια [1] εκτοπισμένους από τον πόλεμο ανθρώπους. Και τα πράγματα θα μπορούσαν σύντομα να πάνε χειρότερα˙ το Ιράκ φθάνει σε κρίσιμο σημείο

Μια μικρή Ιρακινή οδηγεί νεροβούβαλους στον ποταμό Ευφράτη στην Νατζάφ, στα νότια της Βαγδάτης, στις 6 Μαρτίου 2014. ALAA AL-MARJANI / REUTERS
---------------------

Για να γίνουν κατανοητές οι συνέπειες, ας μην ψάχνει κανείς πέρα από την Συρία. Αν και η πίεση για το νερό σίγουρα δεν είναι η μοναδική αιτία της σύγκρουσης εκεί, αναμφίβολα βοήθησε να τροφοδοτηθεί ο εμφύλιος πόλεμος. Μέχρι το 2011, η σχετική με την ξηρασία αποτυχία των καλλιεργειών είχε σπρώξει μέχρι και 1,5 εκατομμύρια εκτοπισμένους [2] αγρότες να εγκαταλείψουν τη γη τους˙ οι εκτοπισμένοι έγιναν ανεξάντλητη πηγή νεοσυλλέκτων για το Ελεύθερο Συριακό Στρατό και για ομάδες όπως το Ισλαμικό Κράτος (ονομάζεται επίσης ISIS) και η αλ Κάιντα. Μαρτυρίες που συγκεντρώθηκαν από δημοσιογράφους και ακτιβιστές στις ζώνες των συγκρούσεων υποδηλώνουν ότι η έλλειψη κυβερνητικής βοήθειας κατά την διάρκεια της ξηρασίας ήταν ένας κεντρικός παράγοντας υποκίνησης της αντικυβερνητικής εξέγερσης. Επιπλέον, μια μελέτη του 2011 [3] δείχνει ότι τα σημερινά προπύργια των ανταρτών στο Χαλέπι, το Ντέιρ αλ-Ζουρ και την Ράκκα ήταν μεταξύ των περιοχών που επλήγησαν περισσότερο από την αποτυχία των καλλιεργειών.

Με άλλα λόγια, η ξηρασία άλλαξε το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό τοπίο της Συρίας. Το Ιράκ, που ήδη παραπαίει από το ISIS και τις σεχταριστικές εντάσεις, θα μπορούσε να είναι το επόμενο.

ΔΙΨΩΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΣΥΡΙΑ

Πριν από το ξέσπασμα των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων στην Συρία το 2011, οι παρατηρητές είχαν επίγνωση των σοβαρών συνεπειών που θα μπορούσαν να έχουν οι αποτυχίες των καλλιεργειών. Το 2006, ένα τηλεγράφημα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ που διέρρευσε προέβλεπε ότι η συριακή «αναδυόμενη κρίση για το νερό ενέχει τον κίνδυνο για σοβαρή οικονομική αστάθεια και ακόμα και κοινωνικο-πολιτική αναταραχή». Αυτό το τηλεγράφημα χρησίμευε ως σαφής προειδοποίηση.

Παρά το ότι έχασε 1,6 εκατομμύρια τόνους σιτηρών από το ISIS, και καταναλώνει 2,5 εκατομμύρια τόνους περισσότερο από ό, τι μπορεί να παράγει, το Ιράκ σχεδιάζει να γίνει ένας εξαγωγέας σιτηρών από το 2017 [4]. Αυτό αντικατοπτρίζει πιστά την φιλοδοξία της Συρίας κατά την στιγμή του τηλεγραφήματος του 2006˙ εκείνα τα χρόνια, η Δαμασκός ήλπιζε να αυξήσει δραματικά την γεωργική παραγωγή της ως μέρος ενός σχεδίου οικονομικής διαφοροποίησης. Η Συρία είχε ήδη διπλασιάσει τις αρδευόμενες εκτάσεις της κατά τα προηγούμενα 15 χρόνια, και το πενταετές σχέδιο του 2006 προέβλεπε την περαιτέρω αύξησή τους. Στο τηλεγράφημα, αξιωματούχοι της πρεσβείας σημείωναν ότι ειδικοί περί την γεωργία πίστευαν πως η αυξανόμενη ζήτηση νερού από την Συρία είχε ξεπεράσει την διαθεσιμότητα του νερού.

Η γεωργική επέκταση της Συρίας θα μπορούσε να ήταν διαχειρίσιμη αν είχε την δυνατότητα να εφαρμόσει αποτελεσματικές μεθόδους άρδευσης. Για να υποστηρίξει το πενταετές σχέδιο, η Συρία είχε προγραμματίσει να αυξήσει γρήγορα την στάγδην άρδευση και άλλες πιο αποτελεσματικές μεθόδους, αλλά αυτό αποδείχθηκε υπερβολικά φιλόδοξο. Το τηλεγράφημα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ανέφερε ειδικούς στην γεωργία οι οποίοι προειδοποίησαν ότι οι γεωργοί θα δυσκολευτούν να προσαρμοστούν γρήγορα στη νέα τεχνολογία. Αυτό αποδείχθηκε σωστό. Ακόμα χειρότερα, μόλις τέθηκαν σε εφαρμογή τα σχέδια, η Συρία επλήγη από σοβαρή ξηρασία.

Μέχρι το 2011, οι αποδόσεις του σιταριού είχαν μειωθεί κατά περισσότερο από 50%. Ένα μεγάλο μέρος του ζωικού κεφαλαίου της χώρας είχε πεθάνει, επηρεάζοντας εκατοντάδες χιλιάδες γεωργικών εργατών και αγροτών. Τα αποθέματα σίτου έκτακτης ανάγκης είχαν εξαντληθεί, και για ορισμένους, η μόνη επιλογή που τους είχε απομείνει ήταν να ενταχθούν στους αντάρτες [5], όπως ανέφερε ο δημοσιογράφος Tom Friedman.

Ένα μέλος της ταξιαρχίας «Ελεύθεροι Άνθρωποι της Συρίας», που επιχειρεί υπό τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό, δροσίζεται στον Ευφράτη στα ανατολικά του Χαλεπίου, στις 18 Αυγούστου 2013. MUZAFFAR SALMAN / REUTERS
---------------------------

Αν όλα αυτά ακούγονται ανησυχητικά, σκεφθείτε ότι από το 2025 η λεκάνη απορροής των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη θα μπορούσε να είναι υπό οκτώ φορές [6] περισσότερη πίεση από όση το 2011. Από το 2040, αυτά τα δύο τεράστια ποτάμια ίσως να μην μπορούν να φθάσουν ακόμα και την θάλασσα.

Η κατάσταση θα ήταν αρκετά ανησυχητική αν ήταν απλώς το αποτέλεσμα της μη αναστρέψιμης αλλαγής του κλίματος, η οποία είναι ένας σημαντικός παράγοντας. Αλλά αυτή δεν είναι όλη η ιστορία. Μια άλλη σημαντική αιτία είναι η μονομερής κατακράτηση νερού από την Τουρκία, στην οποία βρίσκονται οι πηγές τόσο του Τίγρη όσο και του Ευφράτη, εις βάρος 60 εκατομμυρίων ανθρώπων στην κατάντη τους. Ο ρόλος που διαδραματίζει η Τουρκία στην ανασφάλεια του Ιράκ και της Συρίας για το νερό, σε αντίθεση με την κλιματική αλλαγή, είναι τουλάχιστον ένα πρόβλημα που μπορεί να αντιμετωπιστεί στο άμεσο μέλλον -και πρέπει να αντιμετωπιστεί, πριν η ζημιά στον γεωργικό και κοινωνικό ιστό του Ιράκ γίνει μη αναστρέψιμη .

ΠΟΛΕΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΡΟ;

Μεταξύ 1975 και 1991, σε τρεις περιπτώσεις, η Συρία και το Ιράκ απείλησαν την Τουρκία με στρατιωτική δράση (και σε ένα σημείο απείλησαν η μία την άλλη) λόγω της μειωμένης ροής των ποταμών που οφειλόταν σε φράγματα στην Τουρκία. Οι διαπραγματεύσεις σταματούσαν και ξεκινούσαν καθώς οι σχέσεις μεταξύ των εθνών κυμαίνονταν. Από τότε, η κλιματική αλλαγή και η αύξηση του πληθυσμού έχουν υποβάλει σε τρομερή πίεση το γλυκό νερό της περιφέρειας αυτής, αυξάνοντας τις επιπτώσεις από την κατασκευή φραγμάτων στους δύο ποταμούς.

Σήμερα, στον Ευφράτη, το φράγμα Ατατούρκ έχει μειώσει την συνολική ροή στο Ιράκ κατά το ένα τρίτο [7] και τα φράγματα Ilisu και Cizre που σύντομα θα ολοκληρωθούν μπορούν να μειώσουν τις ροές του Τίγρη κατά 50%. Μετά τις εντεινόμενες επικρίσεις για το έργο Ilisu, η Αυστρία, η Γερμανία και η Ελβετία μπλόκαραν τις κρατικές εγγυήσεις εξαγωγικών δανείων για την κατασκευή, αλλά παρ’ όλα αυτά η Άγκυρα έχει προχωρήσει.

Η πλήρης εφαρμογή του φιλόδοξου τουρκικού «σχεδίου GAP», το οποίο έχει ως στόχο να αξιοποιήσει τα ποτάμια της Τουρκίας για την άρδευση και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στη νοτιοανατολική Ανατολία, θα μπορούσε να μειώσει τις ροές του Ευφράτη στο Ιράκ κατά 80%. Τώρα, σκεφθείτε ότι το Ιράκ βασίζεται στον Τίγρη και τον Ευφράτη για πάνω από το 90% του γλυκού νερού του, και μπορείτε να φανταστείτε τις δυνητικές επιπτώσεις του σχεδίου GAP για την γεωργική παραγωγή του Ιράκ.

Εκεί που η Σαουδική Αραβία και η Ρωσία ήταν σε θέση να μετριάσουν τις εντάσεις μεταξύ των τριών χωρών στην δεκαετία του 1970, η σημερινή πρόκληση είναι ότι δεν υπάρχουν διεθνείς ή περιφερειακές δυνάμεις που να είναι πρόθυμες να αναγκάσουν τις χώρες αυτές να συνεργαστούν. Σύμφωνα με την ιρακινή Πρωτοβουλία Αλληλεγγύης της Κοινωνίας των Πολιτών, περίπου 40 μνημόνια κατανόησης που επετεύχθησαν μεταξύ Ιράκ και Τουρκίας για την κατανομή του νερού στην κορύφωση της ξηρασίας το 2009 δεν έχουν οδηγήσει σε σχεδόν καμία συγκεκριμένη πρόοδο.

Παρ’ όλο που οι σημερινές συμφωνίες μεταξύ Συρίας και Τουρκίας αφορούν στην παροχή 500 κυβικών μέτρων ανά δευτερόλεπτο, το 46% των οποίων πηγαίνει στο Ιράκ, οι ροές το καλοκαίρι μπορεί να είναι πολύ λιγότερες. Σύμφωνα με τον Jasim al Asadi, ένα υδρολόγο στο Nature Iraq, από την στιγμή που ο Ευφράτης φτάνει στη Νασιρίγια στο Νότιο Ιράκ, τουλάχιστον 90 κυβικά μέτρα [8] ανά δευτερόλεπτο απαιτούνται για δημοτική, βιομηχανική και γεωργική χρήση. Μερικές φορές, η ροή είναι χαμηλή ως τα 18 κυβικά μέτρα ανά δευτερόλεπτο, οπότε δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι βάλτοι υποχωρούν με ταχείς ρυθμούς. Πριν από τις μεγάλες κατασκευές φραγμάτων στην δεκαετία του 1970, η μέση ροή του Ευφράτη ήταν περίπου 720 κυβικά μέτρα ανά δευτερόλεπτο. Τώρα είναι περίπου 260 όπως εισέρχεται στο Ιράκ.

Σιίτισες από την Basra μαζεύουν νερό από το σημείο που συγκλίνουν ο Τίγρης και ο Ευφράτης, στις 13 Ιουλίου. STEFANO BELLANDINI/REUTERS
----------------------------

Στην Καρμπάλα του Ιράκ [9], οι αγρότες βρίσκονται σε απόγνωση και εξετάζουν το ενδεχόμενο να εγκαταλείψουν την γη τους. Στην Βαγδάτη, οι φτωχότερες γειτονιές βασίζονται στον Ερυθρό Σταυρό για το πόσιμο νερό. Κατά καιρούς, ο Ερυθρός Σταυρός αναγκάστηκε να προμηθεύσει πάνω από 150.000 λίτρα την ημέρα [10]. Νοτιότερα, τα κεντρικά έλη του Ιράκ, οι μεγαλύτεροι υγρότοποι της Μέσης Ανατολής, εξαφανίζονται και πάλι αφότου πλημμύρισαν εκ νέου μετά την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν. Στην Chibayish, μια πόλη στους υγρότοπους που ένας από τους συντάκτες αυτού του κομματιού επισκέφθηκε πρόσφατα, τα βουβάλια και τα ψάρια πεθαίνουν. Επί του παρόντος, η γεωργία εκεί υποστηρίζει τουλάχιστον 60.000 ανθρώπους. Αυτοί και εκατοντάδες χιλιάδες άλλοι θα αντιμετωπίσουν μεγάλες δυσκολίες καθώς οι υδάτινοι πόροι εξακολουθούν να μειώνονται.

Βορειότερα, η αστάθεια, εν μέρει λόγω της κατάρρευσης της γεωργίας, σημαίνει ότι μεγάλα τμήματα του Ευφράτη και αρκετά σημαντικά φράγματα είναι τώρα υπό τον έλεγχο του ISIS. Η μειωμένη ροή νερού από τα φράγματα και η αναποτελεσματική άρδευση σημαίνουν ότι οι υδάτινοι πόροι είναι σε καταστροφικά επίπεδα. Και η αναζωπυρωμένη σύγκρουση μεταξύ του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (ΡΚΚ) και των τουρκικών δυνάμεων ασφαλείας, η οποία διαχέεται στην Συρία και το ιρακινό Κουρδιστάν, βάζει τις λεκάνες απορροής του Τίγρη και του Ευφράτη σε περαιτέρω κίνδυνο. Το PKK απειλεί μάλιστα να χτυπήσει τα τουρκικά φράγματα.

Αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, μια βιώσιμη πολιτική λύση μπορεί να είναι αδύνατη.

ΦΡΑΓΜΕΝΑ ΠΟΤΑΜΙΑ

Ο γεωργικός τομέα της Τουρκίας, όπως του Ιράκ και της Συρίας, παλεύει με την συνεχιζόμενη ξηρασία. Στην καλλιεργητική περίοδο 2013-14, η χώρα παρήγαγε 3,35 εκατ. τόνους ισοδύναμου σίτου. Αυτό έπεσε στα 2,52 εκατομμύρια το 2014-15. Μεγαλύτερες από το αναμενόμενο βροχοπτώσεις φέτος μεταφράζονται σε μια προβλεπόμενη αύξηση 130.000 τόνων [11] στην καλλιεργητική περίοδο 2015-16 σε 2,62 εκατομμύρια τόνους συνολικά. Πολλοί από αυτούς θα εξαχθούν, φέρνοντας σε περίπου από ένα έως 60 δισ. δολάρια στον γεωργικό τομέα.

Όπως και οι αγρότες παντού, οι Τούρκοι παραγωγοί μάχονται την ξηρασία, τις ασθένειες, τον λοιμό και την αναποτελεσματική άρδευση (που η Άγκυρα προσπαθεί να αλλάξει, ειδικά με το έργο GAP), και οι συγκομιδές μπορεί να διαφέρουν δραματικά. Όπως και αλλού στην περιοχή, ορισμένοι αγρότες έχουν εγκαταλείψει την γη τους. Αλλά καθώς τμήματα του Ιράκ μετατρέπονται σε ένα αμμώδες γκρι χρώμα στις δορυφορικές εικόνες, περιοχές της Τουρκίας έχουν γίνει πιο πράσινες [12]. Πράγματι, σε αντίθεση με την υπόλοιπη περιοχή, η Τουρκία δεν αντιμετωπίζει μια έκτακτη ανάγκη σε εθνικό επίπεδο.

Ήδη, τουρκικά φράγματα, και υπάρχουν πάνω από 140 από αυτά, έχουν πολύ μεγαλύτερη χωρητικότητα αποθήκευσης από εκείνα στην κατάντη. Και όταν τα νέα τουρκικά σχέδια για φράγματα ολοκληρωθούν μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια, μέχρι και 1,2 εκατομμύρια επιπλέον εκτάρια [13] στο εσωτερικό της Τουρκίας θα αρδεύονται –μια κατά οκτώ φορές αύξηση από ό,τι ισχύει σήμερα. Αυτό σημαίνει ότι η Τουρκία θα προχωρήσει με τα σχέδια σχεδόν να τριπλασιάσει τις εξαγωγές γεωργικών προϊόντων της.

Σύμφωνα με τον δείκτη έντασης νερού Pfister [14], η Τουρκία είναι μόνο μέτρια πιεσμένη από έλλειψη νερού, έχοντας δείκτη 0.779 σε σύγκριση με την μονάδα. Το Ιράκ βρίσκεται στο 0.974 και η Συρία στο 0.999, άρα είναι εξαιρετικά πιεσμένες. Σύμφωνα με στοιχεία του 2011, η Τουρκία κατατάσσεται 46η σε παγκόσμιο επίπεδο για την διαθεσιμότητα γλυκού νερού -όχι μια σπουδαία θέση, αλλά καλύτερη από την 76η του Ιράκ και την 126η της Συρίας. Ομοίως, σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, η Τουρκία έχει σχεδόν τρεις φορές την κατά κεφαλήν διαθεσιμότητα νερού του Ιράκ και δέκα φορές μεγαλύτερη από της Συρίας. Η Τουρκία είναι επίσης σε θέση να επενδύσει για την μεγαλύτερη αποδοτικότητα του νερού, με ένα ΑΕΠ σχεδόν οκτώ φορές μεγαλύτερο από το Ιράκ.

Δεδομένης της σχετικά καλύτερη υγείας του νερού της Τουρκίας, θα ήταν λογικό να σκεφτούμε ότι θα σταματήσει την κατασκευή φραγμάτων σε βάρος των γειτόνων της στην κατάντη. Αντ’ αυτού, έχει κάνει το αντίθετο, σχεδιάζοντας να ολοκληρώσει 1.700 νέα φράγματα και υδατοφράκτες [15] εντός των συνόρων της.

Η πόλη της Susuz (κέντρο) φαίνεται στην βόρεια ακτή του φράγματος Ataturk, στις 10 Νοεμβρίου 2014. YANNIS BEHRAKIS / REUTERS
------------------------

Όταν πιέζονται, οι Τούρκοι αξιωματούχοι απαντούν ότι τα σχέδια της κυβέρνησης είναι δικαιολογημένα, δεδομένου ότι η Τουρκία επίσης πλήττεται από λειψυδρία. Βιάζονται να επισημάνουν, εξάλλου, ότι η αναποτελεσματική χρήση του νερού από το Ιράκ και την Συρία είναι μέρος του προβλήματος. Και είναι αλήθεια ότι το Ιράκ σπαταλά πολύ νερό. Αλλά αυτό είναι κυρίως το αποτέλεσμα της διαλυμένης υποδομής και της αναποτελεσματική άρδευσης που είναι κληρονομιά δεκαετιών πολέμου και δικτατορίας. Εν τω μεταξύ, οι πετρελαϊκές υποδομές που έχουν καταστραφεί από το ISIS και οι καταρρέουσες εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων μολύνουν όσο λίγο νερό υπάρχει, και οι μεγάλοι αριθμοί των ιδιωτικών πηγαδιών που σκάφτηκαν κατά την τελευταία δεκαετία του πολέμου έχουν πλήξει τις προσπάθειες διατήρησης [των υδάτων].

Με λίγα λόγια, το Ιράκ χρειάζεται βοήθεια, όχι τιμωρία. ωστόσο, αν θέλει μια δίκαιη συμφωνία με την Τουρκία, θα πρέπει επίσης να αποδείξει την προσήλωσή του στις αποτελεσματικές ολοκληρωμένες λύσεις για το νερό.

ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ

Υπάρχει ελπίδα για την επίλυση της σύγκρουσης για το νερό μεταξύ της Τουρκίας και του Ιράκ και της Συρίας. Οι προηγούμενες διαπραγματεύσεις προσφέρουν κάποια μαθήματα. Η Ιορδανία και το Ισραήλ, κατ’ αρχήν, έκαναν μυστικές (και τώρα δημόσιες) διαπραγματεύσεις για τους ποταμούς Ιορδάνη και Yarmuk από το 1950. Οι συνομιλίες αυτές ήταν σχετικά επιτυχείς για τρεις λόγους.

Ο πρώτος είναι η συμμετοχή των διεθνών μεσολαβητών. Το 1987, η Ιορδανία και η Συρία σχεδίαζαν να φράξουν τον ποταμό Γιαρμούκ, αλλά το Ισραήλ διαμαρτυρήθηκε. Δεδομένου ότι είχε ήδη επιτεθεί σε ένα συριακό χώρο κατασκευής φράγματος το 1967, όλες οι πλευρές γνώριζαν ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να κλιμακωθούν γρήγορα. Η Ιορδανία και το Ισραήλ ζήτησαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες βοήθεια, και ο Richard Armitage, ο οποίος ήταν αναπληρωτής υπουργός Άμυνας, παρενέβη για να μεσολαβήσει. Η βάση για περαιτέρω συνομιλίες δημιουργήθηκε, και, τελικά, οι δύο πλευρές συνήψαν αρκετές συμφωνίες, η τελευταία εκ των οποίων είναι η ρύθμιση των υδάτων της Ερυθράς Θάλασσας και της Νεκράς Θάλασσας, μια δέσμευση να κατασκευαστεί ένα κανάλι που θα παρέχει πόσιμο νερό στην Ιορδανία, το Ισραήλ, και τα παλαιστινιακά εδάφη˙ να σταθεροποιηθεί η στάθμη του νερού της Νεκράς Θάλασσας˙ και να παράγουν ηλεκτρική ενέργεια.

Το μάθημα για την Τουρκία, το Ιράκ και την Συρία είναι σαφές: Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ πρέπει να είναι έτοιμες να παρέμβουν. Για παράδειγμα, η ΕΕ έχει βάλει στην άκρη πάνω από 1 δισ. δολάρια ετησίως [16] σε «προενταξιακή» βοήθεια για την Τουρκία μέχρι το 2020, και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν χρησιμοποιήσει από καιρό την συνεργασία ασφαλείας με την Τουρκία για να αποκτήσουν επιρροή σε ευρύτερες πολιτικές. Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση Abadi στο Ιράκ έχει αποδειχθεί επανειλημμένα ότι ανταποκρίνεται πολύ περισσότερο στις παρακλήσεις των ΗΠΑ από όσο η κυβέρνηση του Μαλίκι και τόσο η Τουρκία όσο και το Ιράκ έχουν κάνει διπλωματικές προόδους [17] κατά την διάρκεια της κρίσης με το ISIS. Υπάρχει περιθώριο, ως εκ τούτου, για εποικοδομητική επιρροή.

Ο δεύτερος παράγοντας είναι η αποτελεσματικότητα. Τόσο η ισραηλινή [18] όσο και η ιορδανική [19] κυβέρνηση έχουν επενδύσει και έχουν ενθαρρύνει την πιο αποτελεσματική χρήση του νερού, μειώνοντας την ένταση μεταξύ των δύο χωρών, όταν τις έπληξε σοβαρή ξηρασία, όπως έγινε το 1999. Στην περίπτωση του συστήματος των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη, και τα τρία μεγάλα έθνη κατά μήκος της λεκάνης απορροής των ποταμών εφαρμόζουν εξαιρετικά αναποτελεσματικές γεωργικές πρακτικές και κάνουν ανεπαρκείς προσπάθειες για να βελτιώσουν την κατάσταση. Δεδομένης της σύγκρουσης στην Συρία, δεν είναι ρεαλιστικό να αναμένονται οποιεσδήποτε βελτιώσεις εκεί, αλλά η Τουρκία έχει καταφέρει να αυξήσει την στάγδην άρδευση και το Ιράκ θα πρέπει να κάνει το ίδιο.

Κάθε ιρακινό σχέδιο για την αύξηση της αποδοτικότητας θα απαιτήσει συνεχείς επενδύσεις σε τελευταία τεχνολογία, από την στάγδην άρδευση μέχρι την υψηλής ανάλυσης χαρτογράφηση εδαφών και την συλλογή νερού. Η αφαλάτωση, ενώ θεωρητικά θα έρθει απευθείας σε 400.000 κατοίκους της Βασόρας το 2017, είναι σήμερα ευρέως διαδεδομένη μόνο σε χώρες που έχουν ΑΕΠ πολλές φορές πάνω από το μέγεθος του Ιράκ (Αυστραλία, Ισραήλ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Ηνωμένες Πολιτείες). Η εξαίρεση είναι η Ιορδανία, αν και το επικείμενο σχέδιο αφαλάτωσης είναι ένα κοινό ισραηλινο-ιορδανικό και διεθνές εγχείρημα.

Τρίτον, η θέσπιση Μεικτών Επιτροπών νερού [20], με την παράσταση ειδικού από κάθε ενδιαφερόμενο έθνος, είναι απαραίτητη για την επίλυση των προβλημάτων διανομής του νερού. Στην περίπτωση της Ιορδανίας και του Ισραήλ, οι επιτροπές αυτές πλησίασαν σε έναν συμβιβασμό συναντούμενες στον ποταμό Γιαρμούκ σε συνεδρίες γνωστές ως «συνομιλίες στο τραπέζι του πικ-νικ», οι οποίες άνοιξαν τον δρόμο για διαπραγματεύσεις υψηλότερου επιπέδου στην Ουάσιγκτον στις αρχές του 1990. Η τελική συνθήκη ειρήνης του 1994 μεταξύ των δύο εθνών κάνει ρητή έκκληση για διεθνή συνεργασία στην εποπτεία της κοινής χρήσης των υδάτινων πόρων.

Ήδη, το Ιράκ και η Συρία έχουν μια κοινή επιτροπή. Η Συρία και η Τουρκία έχουν άλλη μια, επίσης. Αλλά είναι ανεπαρκώς εξουσιοδοτημένες από τις εθνικές κυβερνήσεις τους, και ο εμφύλιος πόλεμος της Συρίας και η κατάληψη εκτεταμένων υδάτινων πόρων από το ISIS έχουν περιπλέξει το έργο τους. Παρ’ όλα αυτά, οι κοινές επιτροπές νερού είναι μια δυνητικά αποτελεσματική πλατφόρμα για την τοπική, εθνική και διεθνή συνεργασία, καθώς και για την συνεργασία με ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματα, την επιχειρηματική κοινότητα και τις ΜΚΟ, στις διαδικασίες διαχείρισης των υδάτων.

Λόγω της κατάστασης στην Συρία, είναι επιτακτική ανάγκη η Τουρκία και το Ιράκ να αναλάβουν ηγετικό ρόλο στην αναβίωση της δομής των κοινών επιτροπών νερού. Ακόμα κι αν η Τουρκία ελέγχει τις πηγές του συστήματος των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη, καθώς το Ιράκ παραπαίει στα όρια μιας ακραίας κρίσης νερού, οι πολιτικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών είναι αναμφισβήτητα λιγότερο πικρές τώρα από όσο ήταν κατά την τελευταία δεκαετία, και η αυξανόμενη κρίση του νερού δημιουργεί κάποια ώθηση για την αναζωογόνηση των τριμερών συναντήσεων της δεκαετίας του 1980 και του 1990. Οι συναντήσεις αυτές κατέληξαν στη Συρο-τουρκική Συνθήκη των Αδάνων το 1998, η οποία εγγυάται 500 κυβικά μέτρα νερού ανά δευτερόλεπτο.

Σε ένα νέο γύρο διαπραγματεύσεων, το Ιράκ –βοηθούμενο ίσως από ξένες επιδοτήσεις- θα μπορούσε να συμφωνήσει να αγοράσει κάποια υδροηλεκτρική ενέργεια από την Τουρκία, σε αντάλλαγμα για περισσότερο νερό από την Τουρκία. Στο παρελθόν, το Ιράκ και η Τουρκία έχουν ανταλλάξει φυσικό αέριο για ηλεκτρική ενέργεια, οπότε ένα τέτοιο σχέδιο έχει κάποιο προηγούμενο. Ένα πρόγραμμα συνεργασίας ενέργειας-νερού θα απαιτήσει υψηλού επιπέδου εξωτερική διαμεσολάβηση και διεθνή συντονισμό.

Τα Ηνωμένα Έθνη θα μπορούσαν να ασκήσουν κάποια πίεση επί των μερών. Πέρυσι, η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Χρήσης των Διεθνών Υδατορευμάτων Πλην της Ναυσιπλοΐας (Convention on the Law of Non-Navigational Uses of International Watercourses), τέθηκε σε ισχύ, με την 35η υπογραφή επικύρωσής της [21]. Δυστυχώς, ορισμένα έθνη σε περιοχές του κόσμου με την περισσότερες πίεση για νερό δεν έχουν υπογράψει, συμπεριλαμβανομένης και της Τουρκίας. Ωστόσο, η Τουρκία έχει υπογράψει την Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οποία προβλέπει ότι οι χώρες δεν πρέπει να περιορίζουν το δικαίωμα του παιδιού σε τροφή και νερό (άρθρο 24). Έχει επίσης υπογράψει το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα. Η Συνθήκη αυτή κατοχυρώνει το ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό. Η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να υπενθυμίσει στην Τουρκία τις ευθύνες αυτές, ακόμη και καθώς πιέζει το Ιράκ για να χρησιμοποιεί το νερό όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερα. Ειδικότερα, αξίζει να οδηγηθεί το Ιράκ στην σταδιακή κατάργηση της πλημμυρικής άρδευσης. Αυτό θα απαιτήσει τεράστια εστίαση, εκστρατείες και επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες.

ΑΓΩΝΑΣ ΝΕΡΟΥ

Για το Ιράκ, αυτός είναι ένας αγώνας ενάντια στο χρόνο. Η μακροπρόθεσμη οικονομική βιωσιμότητα της χώρας εξαρτάται από την μείωση των εισαγωγών γεωργικών προϊόντων και την αναζωογόνηση της βιομηχανίας, και χρειάζεται το νερό και για τα δύο. Χρειάζεται, επίσης, το νερό για τους ανθρώπους του˙ σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το 15% δεν έχει πρόσβαση σε βελτιωμένη πηγή ύδρευσης. Και περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, χρειάζεται ειρήνη -κάτι που το άγχος του νερού υπονομεύει. Πέρυσι, η επαρχία Ντι Καρ μάλωσε με την γειτονική Βασόρα σχετικά με την χρήση του νερού. Πιο πρόσφατα, η Κουρδική Περιφερειακή Κυβέρνηση έχει επίσης κατηγορηθεί [22] ότι κατακρατά νερό από τον Τίγρη ως αποτέλεσμα μιας διαφοράς επί του προϋπολογισμού με την Βαγδάτη.

Τώρα είναι η ώρα η διεθνής κοινότητα να φέρει την Τουρκία και το Ιράκ κοντά για να βοηθήσουν να οικοδομηθεί ένα πλαίσιο συνεργασίας για το νερό που θα επιτρέψει την ανάπτυξη της αειφόρου γεωργίας πριν οι υδάτινοι πόροι του Ιράκ καταρρεύσουν τελείως κάτω από το βάρος της κατακράτησης [νερού] από την Τουρκία και την αναποτελεσματικότητα του Ιράκ. Το να παραβλεφθεί η επικείμενη ιρακινή κρίση του νερού είναι ισοδύναμο με το να αγνοηθεί άλλο ένα σημαντικό ρήγμα στην Μέση Ανατολή και να καταδικαστούν το Ιράκ και οι γείτονές του σε περισσότερες συγκρούσεις για δεκαετίες ακόμη.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/iraq/2015-08-23/rivers-babylon

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.kuna.net.kw/ArticleDetails.aspx?id=2443549&Language=en
[2] http://climateandsecurity.org/2012/02/29/syria-climate-change-drought-an...
[3] http://www.preventionweb.net/english/hyogo/gar/2011/en/bgdocs/Erian_Katl...
[4] http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-06-10/iraq-to-become-wheat-e...
[5] http://www.nytimes.com/2013/05/19/opinion/sunday/friedman-without-water-...
[6] http://www.chathamhouse.org/sites/files/chathamhouse/field/field_documen...
[7] https://books.google.co.uk/books?id=--7wCAAAQBAJ&pg=PA117&lpg=PA117&dq=a...
[8] http://voices.nationalgeographic.com/2013/04/24/in-cradle-of-civilizatio...
[9] http://www.iraq-businessnews.com/2015/06/01/karbala-locals-plan-ahead-fo...
[10] http://www.reuters.com/article/2010/06/13/us-iraq-water-drinking-idUSTRE...
[11] http://www.world-grain.com/articles/news_home/World_Grain_News/2015/06/A...
[12] http://earthobservatory.nasa.gov/Features/HarranPlains/
[13] http://www2.weed-online.org/uploads/PWA_Ilisu_Report.pdf
[14] http://growingblue.com/the-growing-blue-tool/
[15] https://books.google.co.uk/books?id=qF4nBgAAQBAJ&pg=PA32&lpg=PA32&dq=tur...
[16] http://europa.eu/rapid/press-release_IP-14-2760_en.htm
[17] http://www.nytimes.com/2015/08/17/world/europe/after-delicate-negotiatio...
[18] http://www.bloomberg.com/bw/articles/2015-01-08/takadu-helps-israel-be-a...
[19] http://www.dai.com/stories/water-efficiency-project-jordan-wins-global-d...
[20] http://www.sciencediplomacy.org/perspective/2012/water-diplomacy
[21] http://www.internationalrivers.org/blogs/331-4
[22] http://www.dailysabah.com/opinion/2014/04/28/effects-of-the-alanbar-cris...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition