Η επιστροφή της νεκρής ζώνης

Στα μέσα Σεπτεμβρίου, περίπου 1.000 πρόσφυγες φέροντο να ξέμειναν στα σύνορα μεταξύ Ουγγαρίας και Σερβίας, με καμία από τις δύο χώρες να μην είναι πρόθυμη να τους χορηγήσει άσυλο. Η επιστροφή μιας «νεκρής ζώνης» (No-Man’s Land) σε ανατολικοευρωπαϊκό έδαφος είναι μια ακόμη ανησυχητική υπενθύμιση του πώς η ιστορία μπορεί να επαναληφθεί. Μια νεκρή ζώνη είχε εμφανιστεί για τελευταία φορά στην Ανατολική Ευρώπη το 1938, όταν οι κυβερνήσεις έπαιξαν ένα αρρωστημένο παιχνίδι πινγκ-πονγκ με ανεπιθύμητους Εβραίους πρόσφυγες, οδηγώντας τους μπρος-πίσω στα κρατικά σύνορα.

Στο διαβόητο περιστατικό του 1938, η πολωνική κυβέρνηση ψήφισε νόμο που αφαιρούσε από τους περισσότερους Πολωνούς Εβραίους που ζούσαν εκτός Πολωνίας την πολωνική ιθαγένειά τους. Τρεις ημέρες πριν το μέτρο τεθεί σε ισχύ, στις 28 Οκτωβρίου του 1938, οι Ναζί μάζεψαν πάνω από 17.000 Πολωνούς Εβραίους που ζούσαν στην ναζιστική Γερμανία και προσπάθησαν να τους απελάσουν στην Πολωνία. Η Πολωνία έκλεισε αμέσως τα σύνορά της. Καθ’ όλο τον Νοέμβριο, χιλιάδες άνθρωποι ήταν έτσι εγκλωβισμένοι στον κενό χώρο μεταξύ της Πολωνίας και της Γερμανίας στα σύνορα κοντά στο Zbaszyn. Στεγάζονταν σε άθλιες σκηνές, σε παραπήγματα, και αχρηστευμένους στρατιωτικούς στάβλους -ή αλλιώς είχαν εγκαταλειφθεί να παγώσουν σε εξωτερικούς χώρους, εκτεθειμένοι στα καιρικά φαινόμενα.

Η Hannah Arendt, η πιο διάσημη θεωρητικός του αιώνα για το προσφυγικό (ήταν και η ίδια πρόσφυγας), εξηγούσε τέτοιες σκηνές ως ένα σύμπτωμα της μεσοπολεμικής εμμονής με την εθνική κυριαρχία. Το κράτος, «επιμένοντας στο κυριαρχικό του δικαίωμα της απέλασης ... ωθεί λάθρα τους απελαθέντες απάτριδες στις γειτονικές χώρες, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να ανταποδώσουν ομοίως». Οι συνέπειες, έγραψε στο βιβλίο της «Η προέλευση του ολοκληρωτισμού» (The Origins of Totalitarianism) [1], ήταν μικροπόλεμοι μεταξύ της αστυνομίας στα σύνορα, κάτι που δεν συμβάλλει ακριβώς στις καλές διεθνείς σχέσεις, και μια συσσώρευση ποινών φυλάκισης για τους απάτριδες, οι οποίοι, με την βοήθεια της αστυνομίας της μιας χώρας, είχαν περάσει «παράνομα» στο έδαφος μιας άλλης».

Μια εβραϊκή οικογένεια πριν απελαθεί από την Σλοβακία, το 1942. WIKIMEDIA
----------------------------

Τέτοιου είδους «μικροπόλεμοι» ξέσπασαν κατά μήκος των συνόρων σε όλη την Ανατολική Ευρώπη το 1938. Στις 16 Απριλίου, για παράδειγμα, οι Εβραίοι κατοίκοι του Burgenland στην Αυστρία, στα σύνορα με την Ουγγαρία (ακριβώς τα σύνορα στα οποία η αυστριακή κυβέρνηση αυτή την στιγμή αναπτύσσει 2.200 στρατιώτες) εκδιώχθηκαν από τα διαμερίσματά τους, τα υπάρχοντά τους εκλάπησαν όπως και τα έγγραφα ταυτοποίησής τους, και ρίχτηκαν σε ένα νησί του Δούναβη που ανήκε στην Τσεχοσλοβακία. Η κυβέρνηση της Τσεχοσλοβακίας τους απέλασε την ίδια ημέρα, στο «καθαρτήριο» μεταξύ των συνόρων της Αυστρίας, της Τσεχοσλοβακίας και της Ουγγαρίας. Οι πρόσφυγες πέρασαν τρεις ημέρες παγιδευμένοι σε ένα τρίγωνο από ξιφολόγχες από τα τρία κράτη. Τέλος, η εβραϊκή κοινότητα της Μπρατισλάβα, στην Σλοβακία επινόησε μια πρόχειρη λύση. Νοίκιασε ένα ρυμουλκό που στάθμευε στις ουγγρικές ακτές του Δούναβη, και επιβίβασε 68 πρόσφυγες με το σχέδιο να ταξιδεύουν στο ποτάμι μέχρι να βρουν κάπου να δέσουν. Όμως, καμία χώρα δεν επέτρεψε στο ρυμουλκό να δέσει. Οι πρόσφυγες παρέμειναν στο πλοίο για τρεις μήνες [2], ενώ οι εβραϊκές οργανώσεις προσπαθούσαν να βρουν ένα καταφύγιο.

ΧΑΜΗΛΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ

Σήμερα, οι νεκρές ζώνες, οι συνοριακοί έλεγχοι και τα στρατόπεδα επανεμφανίζονται, και πολλές από αυτές τις χώρες που παρήγαγαν την μερίδα του λέοντος των προσφύγων της Ευρώπης στον 20ο αιώνα δεν φαίνεται να μπορούν να αποφύγουν την επανάληψη των λαθών τους. Οι πανηγυρικοί εορτασμοί για μια Ευρώπη χωρίς σύνορα που συνόδευσαν την διάλυση του Σιδηρού Παραπετάσματος και την επέκταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουν μετατραπεί στα παλιά αιτήματα για αγκαθωτά συρματοπλέγματα.

Μετανάστες περπατούν προς τα σύνορα της Ουγγαρίας μετά την άφιξή τους στον σταθμό του τρένου στο Botovo, στην Κροατία, στις 23 Σεπτεμβρίου του 2015. ANTONIO BRONIC / REUTERS
---------------------

Οι σημερινές εικόνες των απελπισμένων προσφύγων (και της ανθρώπινης αδιαφορίας) στην Ανατολική Ευρώπη σίγουρα φαίνονται παράξενα οικείες σε οποιονδήποτε με μια επιφανειακή γνώση της ιστορίας του 20ου αιώνα στην Ευρώπη. Το 1937, ο άπατρις (προηγουμένως Αυστριακός) Εβραίος συγγραφέας Γιόζεφ Ροτ εύστοχα περιέγραψε αυτό που αποκάλεσε ως «μεταφυσική θλίψη» [3] της προσφυγιάς. «Είσαι ένας περαστικός και είσαι κολλημένος, πρόσφυγας και κρατούμενος˙ καταδικασμένος να μην έχεις ρίζες και να μην μπορείς να κινηθείς». Ή, σύμφωνα με τα λόγια ενός από τους πρόσφυγες που έχουν εγκαταλειφθεί στην Ουγγαρία σήμερα, «Γιατί η Ουγγαρία το κάνει αυτό έτσι κι αλλιώς; [4] Δεν θέλουμε να μείνουμε εκεί. Θέλω να πάω στην Ολλανδία, στην Γερμανία ίσως. Τώρα είμαι κολλημένος εδώ».

Ίσως λιγότερο οικεία είναι η μακρά και βαθιά ιστορία της αμφιθυμίας της Ανατολικής Ευρώπης προς τους πρόσφυγες και προς την κινητικότητα γενικότερα. Η εχθρότητα αυτή έχει συχνά συνδεθεί με μια ανατολικοευρωπαϊκή προτίμηση υπέρ της εθνικής ομοιογένειας και της εθνικής αυτοδιάθεσης, και με το κύρος (όπως το αντιλαμβάνεται η ίδια η Ανατολική Ευρώπη) στο περιθώριο της Ευρώπης.

Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι Δυτικοευρωπαίοι έχουν αναλάβει μια σύμφυτη σχέση μεταξύ της κινητικότητας και της ελευθερίας. Το 1989, τίποτα δεν συμβόλιζε την αποτυχημένη υπόσχεση του σοσιαλισμού τόσο βαθιά όσο τα συρματοπλέγματα και τα παρατηρητήρια που φυλάκιζαν πολίτες στα δικά τους κράτη. Όταν το Τείχος του Βερολίνου γκρεμίστηκε στις 9 Νοεμβρίου 1989, οι σχολιαστές επέμειναν ότι οι Ανατολικοβερολινέζοι δεν διέσχιζαν απλώς από την Ανατολή προς την Δύση, κινούνταν επίσης από την αιχμαλωσία στην ελευθερία. Καθώς τα πλήθη των ζαλισμένων Ανατολικογερμανών περιπλανήθηκαν στους δρόμους του Δυτικού Βερολίνου για πρώτη φορά σε 28 χρόνια, ο Tom Brokaw δήλωσε: «Απόψε στο Βερολίνο, είναι η Νύχτα της Ελευθερίας... Χιλιάδες Ανατολικοβερολινέζοι διασχίζουν [τα σύνορα] προς την ελευθερία όλη μέρα».

Η ενοποίηση της Γερμανίας και η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ το 2004 και το 2007 υποτίθεται ότι θα παρουσίαζαν την υλοποίηση της βασικής αρχής της κινητικότητας ως ελευθερία, και αυτή την επικυρωμένη ελευθερία μετακίνησης ως «ανθρώπινο δικαίωμα».

Στην πραγματικότητα, όμως, τα τελευταία 25 χρόνια ήταν μια εξαίρεση στην ευρωπαϊκή ιστορία. Η πολυδιαφημισμένη ελευθερία της κυκλοφορίας εντός της ζώνης Σένγκεν στην Ευρώπη πάντα εξαρτάτο από τα αμυντικά φράγματα που περιβάλλουν τα άκρα της Ευρώπης. Ακόμη και κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι Δυτικές χώρες (συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών) ήταν συνήθως ευχαριστημένες να διατηρούν το δικαίωμα στο άσυλο εφ' όσον μόνο λίγοι άνθρωποι θα μπορούσαν πραγματικά να κάνουν αίτηση γι' αυτό. Μόλις οι πρόσφυγες άρχισαν όντως να φθάνουν, οι Δυτικές κυβερνήσεις και η κοινή γνώμη συχνά στράφηκαν εναντίον των νεοεισερχόμενων, αμφισβητώντας αν ήταν «καλή τη πίστει» πρόσφυγες ή απλώς ευκαιριακοί «οικονομικοί μετανάστες».

Η ιστορία της ανατολικοευρωπαϊκής αμφιθυμίας προς τους πρόσφυγες γεννήθηκε την ίδια στιγμή που η περιοχή πρωτοάρχισε να παράγει πρόσφυγες μαζικά. Η πρώτη μεγάλη κρίση προσφύγων στην Ανατολική Ευρώπη ξεκίνησε με τους βαλκανικούς πολέμους του 1912-13, αλλά έφτασε σε αστρονομικές αναλογίες με την κατάρρευση της Αυστρίας, της Ρωσίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1917-18, που από κοινού δημιούργησαν πάνω από τρία εκατομμύρια πρόσφυγες. Η διάλυση των μεγάλων εδαφικών αυτοκρατοριών της Ευρώπης έστησε το σκηνικό για τις επόμενες προσφυγικές κρίσεις του 20ου αιώνα, δεδομένου ότι τα νέα έθνη-κράτη της Ανατολικής Ευρώπης ιδρύθηκαν στην μυθοπλασία ότι η εθνική ομοιογένεια ήταν η απαραίτητη προϋπόθεση για ένα σύγχρονο, δημοκρατικό κράτος. Νέοι περιορισμοί για την κινητικότητα στην Δυτική Ευρώπη (με εξαίρεση την Γαλλία) και την Βόρεια Αμερική μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο επιδείνωσαν την κατάσταση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες είχαν απορροφήσει αρκετά εκατομμύρια μετανάστες από την Ανατολική και Νότια Ευρώπη στις δεκαετίες πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, έκλεισαν αποτελεσματικά τις πύλες τους στην μετανάστευση από τις περιοχές αυτές μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Με τα λόγια της Arendt, αυτό που ήταν «άνευ προηγουμένου» για τους πρόσφυγες μετά το 1918 ήταν «όχι η απώλεια μιας πατρίδας, αλλά η αδυναμία να βρουν μια νέα» [1].

Τέτοιες δυσκολίες συνεχίστηκαν τις επόμενες δεκαετίες. Το 1956, για παράδειγμα, 180.000 Ούγγροι πρόσφυγες κατέβηκαν στην Αυστρία στον απόηχο της αποτυχημένης εξέγερσης των Ούγγρων εναντίον της Σοβιετικής Ουγγρικής Λαϊκής Δημοκρατίας. Αρχικά, οι Αυστριακοί είχαν την τάση να υποδεχθούν τους πρόσφυγες με ανοιχτές αγκάλες. Καθώς ο χρόνος περνούσε, όμως, και μεγαλύτεροι αριθμοί παρέμεναν σε στρατόπεδα και τακτοποιήθηκαν στην ζωή στις αυστριακές πόλεις, οι Ούγγροι πρόσφυγες από τον κομμουνισμό φορτώθηκαν με αρνητικά στερεότυπα. Συγκεκριμένα κατηγορήθηκαν ότι είναι τεμπέληδες τζαμπατζήδες [5] και οικονομικοί οπορτουνιστές, οι οποίοι υπερέβησαν το καλωσόρισμα που τους έγινε και έκαναν κατάχρηση της γενναιοδωρίας των οικοδεσποτών τους.

Παρά το γεγονός ότι η αυστριακή κυβέρνηση δεν απέλασε ενεργά Ούγγρους, Αυστριακοί διπλωμάτες και αξιωματούχοι της κυβέρνησης κατέστησαν από την αρχή σαφές ότι η φιλοξενία τους είχε μια ημερομηνία λήξης. Οι Ούγγροι εξόριστοι ενθαρρύνθηκαν να προχωρήσουν σε άλλες χώρες για μόνιμη επανεγκατάσταση. Σε μια ομιλία του το 1957, ο υπουργός Εσωτερικών Oskar Helmer διακήρυξε ότι «Δεν είναι πλέον αποδεκτό ότι, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, η Αυστρία είναι καταδικασμένη να φέρει το μεγαλύτερο βάρος του προβλήματος των προσφύγων».

Στον απόηχο της ουγγρικής κρίσης, ο αριθμός των ατόμων που κατέφευγαν από τα σύνορα της Γιουγκοσλαβίας στην Αυστρία πολλαπλασιαζόταν επίσης, όπως και ο αριθμός των προσφύγων των οποίων οι αιτήσεις για χορήγηση ασύλου απορρίπτετο. Το 1957, εκδόθηκαν διαταγές απέλασης περίπου για το ένα τέταρτο των Γιουγκοσλάβων που αιτούνταν άσυλο. Οι λόγοι για την απόρριψη ήταν συχνά αυθαίρετοι και αντιφατικοί. Ένας Γιουγκοσλάβος πρόσφυγας γύρισε πίσω με το επιχείρημα ότι «αν φύγουν όλοι οι αντι-κομμουνιστές, ποιος θα μείνει πίσω στην χώρα για να πολεμήσει τους κομμουνιστές;».

Μια οικογένεια μεταναστών περιμένει να επιβιβαστεί σε λεωφορεία σε ένα χωράφι κοντά στο χωριό Babska, στην Κροατία, την 23η Σεπτεμβρίου 2015. MARKO DJURICA / REUTERS
--------------------

Οι περισσότεροι αιτούντες άσυλο απλώς στράφηκαν αλλού γιατί οι αυστριακές Αρχές επέμειναν ότι ήταν «οικονομικοί» και όχι «πολιτικοί» μετανάστες. Ωστόσο, τα κριτήρια για την διάκριση μεταξύ των δύο παρέμειναν ασαφή. Σε έναν πρόσφυγα ο οποίος «έκανε καλή εντύπωση και έχει εργαστεί σκληρά», και σε έναν άλλο που είχε «χέρια εργάτη» χορηγήθηκε άσυλο. Ένας λιγότερο τυχερός υποψήφιος απορρίφθηκε με την αιτιολογία ότι ήταν «μανιώδης καπνιστής που δεν έχει δουλέψει πολύ» [6]. Στην πραγματικότητα, από την στιγμή που ο «πρόσφυγας» ορίζεται από το διεθνές δίκαιο, η διάκριση μεταξύ «πρόσφυγα» και «οικονομικού μετανάστη» έχει παραλλαχθεί στην πράξη, και χρησιμοποιείται συχνά για να αποκλείσει εσκεμμένα άτομα που θεωρούνται «ανεπιθύμητα» από μια πολιτική, πολιτιστική ή οικονομική προοπτική.

Σε αντίθεση με την δημοφιλή πεποίθηση, δεν ήταν μόνο οι Δυτικοί περιορισμοί σχετικά με τη μετανάστευση που σταμάτησαν την κινητικότητα από και εντός της Ανατολικής Ευρώπης˙ ήταν επίσης οι προσπάθειες των ίδιων των ανατολικοευρωπαϊκών κυβερνήσεων να ακινητοποιήσουν τους δικούς τους πληθυσμούς. Ειδικότερα, όσο περισσότερο οι κυβερνήσεις της Ανατολικής Ευρώπης ήθελαν να κρατήσουν έξω ή να απελάσουν εθνικές, θρησκευτικές ή γλωσσικές μειονότητες (με αποκορύφωμα την εκδίωξη εκατομμυρίων γερμανόφωνων μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο), τόσο περισσότερο περιόριζαν την κίνηση των «δικών» τους πολιτών, οι οποίοι χρειάζονταν για να αντικαταστήσουν το εργατικό δυναμικό των απελαθέντων ή δολοφονηθέντων μειονοτήτων. Η εθνοκάθαρση και ο έλεγχος των συνόρων ήταν οι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος. Όσο πιο ομοιογενείς γίνονταν οι ανατολικοευρωπαϊκοί πληθυσμοί, τόσο περισσότερο η μετακίνηση των «πολύτιμων» πολιτών της [κάθε] χώρας ήταν περιορισμένη. Η Τσεχοσλοβακία, για παράδειγμα, στην πραγματικότητα απαγόρευσε όλα τα ταξίδια στο εξωτερικό, συμπεριλαμβανομένων των ταξιδιών για κάποια επίσκεψη σε φίλους και σε μέλη της οικογένειας, το 1947 -πριν οι κομμουνιστές καταλάβουν την εξουσία. Οι κομμουνιστές απλώς ριζοσπαστικοποίησαν τους περιορισμούς στις μετακινήσεις που συχνά είχαν εφαρμοστεί για πρώτη φορά από δημοκρατικές κυβερνήσεις.

Σε έναν ακόμη παραλληλισμό με την σημερινή προσφυγική κρίση, οι κυβερνήσεις της Ανατολικής Ευρώπης επίσης δικαιολόγησαν τους περιορισμούς στις μετακινήσεις στο όνομα της «προστασίας» των πολιτών τους από την εκμετάλλευση στο εξωτερικό, φοβούμενοι ότι οι Ανατολικοευρωπαίοι θα μπορούσαν να γίνουν οι «σκλάβοι» ή «κούληδες» του 20ου αιώνα. Συχνά έριξαν την ευθύνη γα την μαζική μετανάστευση τους μεταναστευτικούς πράκτορες –τους οποίους κατήγγειλαν ως «διακινητές» και «λαθρέμπορους»- που υποτίθεται ξεγελούσαν αφελείς μετανάστες για να φύγουν από το σπίτι τους και τους λήστευαν ή τους εξαπατούσαν καθ’ οδόν. Υπήρχε μικρή αναγνώριση του γεγονότος ότι η κλιμάκωση των συνοριακών ελέγχων και η αστυνόμευση απλώς αύξανε την ζήτηση για τις υπηρεσίες των λαθρεμπόρων και των πρακτόρων.

ΣΙΔΗΡΟΥΝ ΠΑΡΑΠΕΤΑΣΜΑ

Σήμερα, οι Ανατολικοευρωπαίοι απολαμβάνουν άνευ προηγουμένου ελευθερία να κινούνται εντός των συνόρων της Ευρώπης, εις βάρος εκείνων έξω από αυτά. Τελικά πέτυχαν ένα από μακρού χρόνου (αλλά επισφαλές) όνειρο: Το να είναι, περισσότερο ή λιγότερο, αποδεκτοί ως «λευκοί» Ευρωπαίοι, έχοντας επίσημα την εγγύηση για ίδια δικαιώματα και προνόμια με τους μετανάστες της Δυτικής Ευρώπης. Στις σύγχρονες συζητήσεις, οι Ανατολικοευρωπαίοι συχνά εγκωμιάζονται ως οι «καλοί» μετανάστες [7], σε ρητορική αντίθεση με εκείνους από χώρες εκτός Ευρώπης (ιδίως τους μη-λευκούς ή μη Χριστιανούς μετανάστες), των οποίων η ικανότητα να αφομοιώνονται βρίσκεται συνεχώς υπό αμφισβήτηση. Ο πρώην πρόεδρος του βρετανικού Συντηρητικού Κόμματος και μέλος του κοινοβουλίου, Norman Tebbit, διακήρυξε τον Σεπτέμβριο του 2013 ότι οι Βρετανοί πολίτες δεν πρέπει να φοβούνται τους μετανάστες από την Ανατολική Ευρώπη. «Δεν έχουμε μεγάλο πρόβλημα με ανθρώπους όπως οι Πολωνοί, οι Τσέχοι, οι Σλοβάκοι ... δεν είναι αυτοί το πρόβλημα [8]», επέμεινε. «Το μεγαλύτερο πρόβλημα που προκαλείται στις πόλεις μας, προκαλείται από τους μετανάστες από τον Τρίτο Κόσμο που δεν έχουν καμία πρόθεση ενσωμάτωσης εδώ ... Είναι άνθρωποι οι οποίοι εγκατέλειψαν την χώρα τους, ήρθαν εδώ και προσπαθούν να αναδημιουργήσουν την χώρα τους στην χώρα μας».

Έχοντας κερδίσει την ελευθερία της μετακίνησης, οι Ανατολικοευρωπαίοι σήμερα φαίνεται να επενδύουν περισσότερα στην ανέγερση και την διατήρηση ενός Σιδηρού Παραπετάσματος γύρω από τα όρια της ηπείρου. Η ελευθερία της μετακίνησης, κατά την άποψη των ακτιβιστών που είναι εναντίον των προσφύγων, θα πρέπει να παραμείνει αποκλειστικό προνόμιο των Χριστιανών «Ευρωπαίων». Αυτό μπορεί να φαίνεται σαν μια μεγάλη ιστορική ειρωνεία, αλλά είναι συνεπές με μια μακρά ιστορία που συνδέει την λαϊκή κυριαρχία με την εθνική ομοιογένεια˙ με την αμφιθυμία προς την ίδια την μετανάστευση˙ και με την αβέβαιη θέση των ίδιων των Ανατολικοευρωπαίων εντός της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Οι θεμελιώδεις εντάσεις μεταξύ ενός διακηρυχθέντος «ανθρώπινου δικαιώματος» εξόδου [προς μια άλλη χώρα] και της αρχής της εθνικής κυριαρχίας δεν μπορεί ποτέ να λυθεί, δεδομένου ότι τα κράτη θα συνεχίσουν να επιμένουν για το δικαίωμα να ελέγχουν τα σύνορά τους. Και όμως, οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους ένα παρελθόν που έχει αποδείξει ότι τα τείχη δημιουργούν μόνο μια ψευδαίσθηση ασφάλειας. Δεκαετίες εμπειρίας δείχνουν ότι η δημιουργία μιας νεκρής ζώνης διαβρώνει τις ελευθερίες των ατόμων σε όλες τις πλευρές των τειχών που την περιβάλλουν.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/western-europe/2015-09-22/return...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.amazon.com/The-Origins-Totalitarianism-Hannah-Arendt/dp/01567...
[2] http://www.jta.org/1938/08/14/archive/refugees-on-danube-tug-finally-lan...
[3] http://www.amazon.com/The-Wandering-Jews-Joseph-Roth/dp/039332270X
[4] http://www.nytimes.com/2015/09/16/world/europe/hungary-detains-migrants-...
[5] http://www.amazon.de/Asylland-Willen-Fl%C3%BCchtlinge-%C3%96sterreich-eu...
[6] https://books.google.com/books?id=ozQbnIdOeiUC&printsec=frontcover&sourc...
[7] http://www.express.co.uk/news/uk/375022/How-Poles-conquered-Britain
[8] http://www.huffingtonpost.co.uk/2013/09/22/lord-tebbit-immigration-_n_39...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition