Πώς η Ευρώπη κατέκτησε τον κόσμο

Κατά το 1914, η Ευρώπη δεν είχε πετύχει μόνο παγκόσμια στρατιωτική κυριαρχία, είχε επίσης ισχυρά κράτη που μπορούσαν να συσσωρεύσουν τεράστια ποσά φορολογικών εσόδων για την χρηματοδότηση πολέμων. Στην Γαλλία [12] και την Γερμανία [13], το πραγματικό κατά κεφαλήν φορολογικό έσοδο αυξήθηκε 15 φορές ή και περισσότερο κατά την διάρκεια των δύο προηγούμενων αιώνων. Αυτή η τεράστια φοροδοτική ικανότητα έκανε πολύ περισσότερα από όσα μπορεί να εξηγηθούν από τα υψηλότερα κατά κεφαλήν εισοδήματα που έφερε η εκβιομηχάνιση στην Ευρώπη. Ήταν το αποτέλεσμα του ίδιου είδους μάθησης που προώθησε την τεχνολογία του μπαρουτιού. Η μόνη διαφορά ήταν ότι εδώ η μάθηση αφορούσε στα οικονομικά και όχι την στρατιωτική τεχνολογία, και οι ανταμοιβές πήγαν σε πολιτικούς ηγέτες οι οποίοι διαπραγματεύτηκαν με επιτυχία με τις ελίτ για να ενισχύσουν τα φορολογικά έσοδα. Οι ηγέτες τότε χρησιμοποίησαν το πρόσθετο φορολογικό έσοδο για να επεκτείνουν και να εξοπλίσουν τους στρατούς και το πολεμικό ναυτικό τους.

Χάρτης των αυτοκρατοριών και των αποικιών στον κόσμο το 1920. WIKIMEDIA COMMONS
-----------------------

Η ικανότητα της Ευρώπης να φορολογεί δεν είναι μικρό επίτευγμα. Η Κίνα δεν θα μπορούσε να μαζέψει ισοδύναμα φορολογικά έσοδα, ακόμη και κατά τον 19ο αιώνα. Και οι χώρες στην υποσαχάρια Αφρική σήμερα εξακολουθούν να στερούνται της βασικής ικανότητας να φορολογούν, κάτι που τις εμποδίζει από το να παρέχουν ασφάλεια και άλλα βασικά δημόσια αγαθά προς τους πολίτες τους.

Η Ευρώπη είχε ένα ακόμη πλεονέκτημα επίσης: Οι επιχειρηματίες της ήταν ελεύθεροι να χρησιμοποιούν την τεχνολογία της πυρίτιδας για να διοργανώνουν αποστολές κατάκτησης, εποικισμού και στρατιωτικοποιημένου εμπορίου. Αν και συνήθως απαιτείτο επίσημη άδεια για να ξεκινήσει ένα ταξίδι, οι επιχειρηματίες συχνά ενθαρρύνονταν από Αρχές πρόθυμες να βρουν πλούτη στο εξωτερικό. Και δεν είχαν κανένα πρόβλημα να αποκτήσουν όπλα ή να βρουν σκληρούς από τις μάχες βετεράνους για να εκπαιδεύσουν τους στρατιωτικά αρχάριους που εντάσσονταν στις επιχειρήσεις τους. Μέχρι τον 17ο αιώνα, τέτοιες ιδιωτικές αποστολές είχαν γεννήσει γιγαντιαίες επιχειρήσεις που συγκέντρωσαν τεράστια ποσά στις ανθίζουσες κεφαλαιαγορές της Ευρώπης για την χρηματοδότηση των επιχειρήσεων στο εξωτερικό, επιχειρήσεων όπως η Ολλανδική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών, η οποία δεν ήταν μόνο ένας ιδιωτικός βραχίονας της ολλανδικής εξωτερικής πολιτικής αλλά και η πρώτη επιχείρηση που εξέδωσε εμπορεύσιμες μετοχές.

Μια τελική διαφορά μεταξύ της Ευρώπης και του υπόλοιπου κόσμου έγκειται στην πολιτική ιστορία. Από το 221 π.Χ. και μετά, η Κίνα ενώθηκε λίγο-πολύ σε μια μεγάλη αυτοκρατορία. Η κινεζική αυτοκρατορία ανέπτυξε σύντομα μια συγκεντρωτική γραφειοκρατία που τράβηξε τις τοπικές ελίτ μέσα στον κρατικό μηχανισμό και τους έδωσε ένα μερίδιο στην επιβίωση της αυτοκρατορίας. Οι ανταμοιβές της κρατικής υπηρεσίας βοήθησαν να κρατηθεί ενωμένη η αυτοκρατορία, και εφ’ όσον η αυτοκρατορία ήταν ισχυρή και ενωμένη, άλλες δυνάμεις της Ανατολικής Ασίας δίσταζαν να της επιτεθούν. Αυτό σήμαινε ότι η Κίνα δεν είχε κίνητρα να αναζητήσει νέες ευκαιρίες ή εχθρούς.

Η Δυτική Ευρώπη, αντίθετα, δεν παρουσίασε τέτοια διαρκή ενοποίηση μετά την κατάρρευση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αυτό που υπέμεινε, αντίθετα, ήταν αιώνες πολέμου από ομάδες πολεμιστών των οποίων οι ηγέτες έμοιαζαν με πολέμαρχους της σύγχρονης εποχής. Η αδιάκοπη μάχη έφτιαχνε ηγέτες που ήταν νικητές στον πόλεμο. Η σύγκρουση παρήγαγε επίσης διαρκείς εχθρότητες μεταξύ των ηγετών και των οπαδών τους, έχθρες που τελικά εξελίχθηκαν σε διαρκή πολιτικά σύνορα. Ήταν τέτοια η κακή πίστη -και όχι η φυσική γεωγραφία- που εμπόδισε τον καθένα ηγέτη από το να ενώσει ποτέ την Δυτική Ευρώπη με τον τρόπο που η διαρκής αυτοκρατορία επικρατούσε για αιώνες στην Κίνα. Μακροπρόθεσμα, οι νικητές στην Δυτική Ευρώπη ήταν οι στρατιωτικοί ηγέτες οι οποίοι έμαθαν να επιβάλουν βαριά φορολογία για την χρηματοδότηση των μαχών τους, και ως εκ τούτου, η Ευρώπη κατέληξε με βασιλιάδες που ξόδευαν φαραωνικά ποσά στον πόλεμο και οι οποίοι δεν είχαν, σύμφωνα με τα λόγια του Μακιαβέλι, «κανένα αντικείμενο, σκέψη ή επάγγελμα, άλλο εκτός από τον πόλεμο».

Χωρίς μια εμμονική εστίαση στον πόλεμο και την εξαιρετική ικανότητα να φορολογούν, μπορεί ποτέ να μην υπήρχαν ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες. Οι πόλεμοι και οι φόροι που σπαταλήθηκαν γι’ αυτούς, έδωσαν στους Ευρωπαίους ένα τεράστιο προβάδισμα στην στρατιωτική τεχνολογία. Αυτό ενεργοποίησε τις κατακτήσεις τους, και τους επέτρεψε να κρατήσουν υπό έλεγχο τους αυτόχθονες πληθυσμούς χωρίς να σταθμεύει μεγάλος αριθμός ευρωπαϊκών στρατιωτών στο εξωτερικό. Χωρίς αυτά τα πλεονεκτήματα, οι Ευρωπαίοι θα μπορούσαν να έχουν γίνει πλούσιοι ούτως ή άλλως -και ίσως ακόμη και να βιομηχανοποιηθούν νωρίς- αλλά δεν θα είχαν κυριαρχήσει στον κόσμο το 1914.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2015-10-07/how-europe-con...